Maliyet kavramı, genel olarak, belirli bir amaca ulaşmak için katlanılan özverilerin (fedakârlıkların) parasal ölçüsü olarak tanımlanmaktadır.

Genel olarak, analiz; bir bütünün parçalarının ve bu parçaların bütünü oluştururken kendi aralarındaki ilişkilerin incelenmesi, değerlendirilmesidir. Bir başka ifade ile, analiz kavramı, kısaca, “inceleme, tahlil” anlamındadır.

Maliyet analizi; sistemli olarak bir mamulün veya hizmetin maliyetlerinin toplanmasını, sınıflandırılmasını ve incelenmesini sağlayan ekonomik bir değerlendirme yöntemidir. Maliyet analizi; karar alıcılara önemli bir olay veya karar noktasında gerekli
kaynakları değerlendirmesinde yardımcı olmak için kullanılan bir yönetim aracıdır. Bir başka ifade ile, maliyet analizi, karar alıcıların seçenekler arasından seçim yapabilmesi sürecinde bir basamaktır.

Üretim işletmelerinde maliyet analizi, üretilen mamul veya hizmetlerin maliyetlerinin belirlenmesi ve yönetim açısından değerlendirilmesine yönelik eylemlerdir. Bu tanımdan hareket ederek, maliyet analizlerinin amacının, gerçekleştirilen üretim için maliyet kontrolünü sağlamaya ve gelecekteki üretime ilişkin maliyet tahmininde bulunmaya yardımcı olmasıdır.

Maliyet analizlerinin temel amacı, işletme yöneticilerini işletmenin varolan maliyetleri ve maliyetlerin olası değişim yönü hakkında bilgilendirmektir.

Maliyet analizi,
özellikle aşağıdaki amaçlar için yararlıdır:
a. Planlama yapmak ve maliyet tahminleri: Maliyet analizleri; bütçelerin geliştirilmesi ve savunulması, bir mamulde veya hizmette arzu edilen bir değişikliği gerçekleştirebilmek için gerekli maliyetlerin düzeyinin kararlaştırılabilmesi için bir araç olarak kullanılabilir.
b. Verimliliğin değerlendirilmesi: Bir işletmede girdilerin (örneğin; kaynakların) belirli bir miktarından ne kadar çok miktarda çıktı (örneğin; mamul veya hizmet) elde edilebiliyorsa, o işletme o kadar verimli olarak düşünülür. Maliyet analizi; eşit düzeyde etkili işletmelerin maliyet yapılarıyla karşılaştırmalar yaparak ve daha ileri düzeydeki verimlilik çalışmaları için maliyet sınıflarını tanımlayarak, işletmelerin verimliliklerinin değerlendirilmesi sırasında yardımcı olur.
c. Önceliklerin değerlendirilmesi: Maliyet analizleri, kaynak dağılımı için bilgi sağlar. Bu bilgiyi, kaynak kullanımının işletmenin önceliklerini nasıl yansıttığını ve benzer işletmelerin maliyet yapılarının birinden diğerine nasıl değiştiğini incelemek için kullanılabilir. Maliyet analizi sonucunda ortaya çıkan maliyet yapıları, gelişen eğilimleri dikkate alarak önceliklerin yeniden
değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koyabilir.
d. Hesap verme zorunluluğu: Maliyet analizi, giderlerin ölçülmesini ve izlenmesini gerektirir. Bu da işletmenin nerelere harcamalar yaptığının ve harcamaların amaçlanan yönde mi yapıldığının bilinmesinde yardımcı olur.
e. Tarafsızlığın değerlendirilmesi: Maliyet analizi, işletme kaynaklarının farklı mamul veya hizmet grupları arasında nasıl dağıtıldığının değerlendirilmesinde yardımcı olur. Maliyet analizi, örneğin; bir mamul grubu için diğer bir mamul grubundan daha fazla kaynak harcanıp harcanmadığını ortaya çıkarabilir. Ayrıca, kaynak harcaması açısından arada bir fark varsa, bu farkın nedeninin kaynakların dağıtım sisteminden mi yoksa gereksinimdeki farklılıktan mı ortaya çıktığını maliyet analizi açıklayabilir.

Maliyet analizinde kullanılan teknikler arasında;

1. Maliyet veya fiyat verilerinin doğrulanması ve maliyet unsurlarının değerlendirilmesi,
2. Maliyet unsurunu sağlayanların (örneğin; işçinin veya ilk madde tedarikçilerinin) var olan
koşullardaki uygulamalarının gelecekteki maliyetlere etkisinin değerlendirilmesi,
3. Her bir unsurun fiili maliyetinin maliyet tahminleri veya standartları ile karşılaştırılması,
4. Maliyet ilkeleri ve işlemleri ile uyumluluğun doğrulanması,
5. Toplam maliyetin doğru, tam ve geçerli olmasını sağlayacak maliyet verilerinin tanımlanması,
6. Yöneticilerin kararlarında yardımcı olacak şekilde kendilerine maliyet analizleri ile bilgi
sağlanması,

bulunur.

Maliyet

Bir madde veya malzemenin satın alınması sırasında; o madde veya malzemenin bedelini, varsa komisyonunu, nakliyesini ve sigortasını karşılayabilmek için katlanılan özveriler, satın almanın maliyetini açıklar.

Bir mamul veya hizmet üretilirken katlanılan; madde ve malzeme, işçilik ve genel üretim gibi, üretim unsurlarının kullanılması ile ortaya çıkan özverilerin parasal tutarı, üretim faaliyetinin maliyetlerini ortaya koyar.

Vergi Usul Kanunu’nun 275. maddesinde ise, üretilen bir mamulün maliyeti şöyle tanımlanır: “İmal edilen emtianın (tam ve yarı mamul mallar ) maliyet bedeli aşağıda yazılı unsurları ihtiva eder:
1. Mamulün vücuda getirilmesinde sarf olunan iptidai ve ham maddelerin bedeli;
2. Mamule isabet eden işçilik;
3. Genel imal giderlerinden mamule düşen hisse;
4. Genel idare giderlerinden mamule düşen hisse; (Bu hissenin mamulün maliyetine katılması
ihtiyaridir.)
5. Ambalajlı olarak piyasaya arz edilmesi zaruri olan mamullerde ambalaj malzemesinin bedeli.

Bir mamul veya hizmet üretebilmek amacıyla yapılan her harcama, bir maliyetin ortaya çıkmasına neden olur. Burada harcama kavramı, elde edilen bir varlık veya hizmet karşılığında; işletmenin yaptığı değişik ödemeleri, elde ettiği varlığı, borçlanmayı ve verdiği hizmetlerin parasal tutarını ifade eder. Örneğin; satın alındığında bir madde veya malzeme bedeli için yapılan ödeme (harcama) ya da bir kişinin işletmede çalıştırılması karşılığında kendisine yapılacak ödeme (harcama), maliyeti oluşturur. Bu
harcamalar işletmelerde maliyet olarak, örneğin; işçilik maliyetleri gibi, değişik başlıklarla tanımlanarak kayıt altına alınır.

İşletmelerin bir mamül veya hizmet üretmek amacıyla katlandıkları özverilerinin tutarlarını saptamak ve belirli zaman aralıklarıyla toplamlarını belirlemek amacıyla hesaplar kullanılır. Maliyet hesapları; mamul ve/veya hizmetlerin istenen şekle ve özelliklere getirilebilmesi amacıyla işletmeler tarafından katlanılan özverilerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği çizelgelerdir.

Maliyet kavramı ile gider kavramı arasındaki ilişki nedeniyle, gider kavramının da açıklanması yararlı olacaktır. Maliyet kavramı, hem varlıklar hem de giderler için kullanılsa da, çoğu zaman, gider kavramıyla eş anlamlı olduğu vurgulanır. Geniş anlamda gider; belirli bir dönemin hasılatının elde edilebilmesi amacıyla kullanılmış, tükenmiş maliyetlerdir.

Hasılat, bir varlık (örneğin; mamul) veya hizmet satışı karşılığında elde edilen aktiflerin brüt tutarıdır.

Maliyet sınıflandırılması; maliyetlerin, ortak özelliklerine uygun olarak gruplara ve alt gruplara ayrılmasıdır.

Maliyet sınıflandırılması daha çok üretim işletmeleri dikkate alınarak yapılır. Bunun da nedeni, üretim işletmelerinin birçok temel faaliyetinin diğer işletmelerin faaliyetlerinin önemli bir kısmını içine almasıdır.

İşletme fonksiyonlarına göre maliyet sınıflandırılmasında, maliyetler;
• Üretim maliyetleri
• Hizmet üretim maliyetleri
• Araştırma-geliştirme maliyetleri
• Satış- pazarlama ve dağıtım maliyetleri
• Genel yönetim maliyetleri
• Finansman maliyetleri
olarak gruplanabilir.

Satılan mamullerin maliyeti tablosu, tüm cari dönem üretim maliyetlerini gösterir.

Gelir tablosu tüm cari dönem üretim dışı maliyetleri göstermektedir.

Maliyetler işletme fonksiyonlarına göre sınıflandırıldığında ilk sınıf; “üretim maliyetleri”dir. Üretim maliyetleri; ilk madde/malzemenin işçilerin emeğiyle ve araç-gereç- ekipman- makinelerle mamule dönüştürülmesi anlamına gelen üretim işlemi sırasında katlanılan maliyetlerdir.

Üretim maliyetleri sınıfını oluşturan unsurlar;
• Direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri
• Direkt işçilik maliyetleri,
• Genel üretim giderleri
olarak açıklanmaktadır.

Bir mamulün temel fiziki yapısını oluşturan ve bir mamulün içerisinde ne kadar kullanıldığı belirlenebilen, çeşitli kaynaklardan elde edilerek üretimde kullanılabilen maddeler ile malzemelere, direkt ilk madde ve malzeme denir.

İşletmelerde işçiler, emekleri ile ilk madde ve malzemeyi mamule dönüştürmeye yönelik çalışmalar yaparlar. Bu çalışmalar sırasında her birim mamulle ilişkisi fiziksel olarak, doğrudan ve kolayca kurulabilen işçiliklerin maliyetine, direkt işçilik maliyeti denir.

Direkt işçiliklere örnek olarak, bir otomobil üretim tesisinde montaj hattında çalışan işçiler, bir mobilya üretim işletmesinde çalışan doğrama işçileri ve uçak fabrikasında elektrik kablolarını yerleştirme işleri yapan çalışanları gösterebiliriz.

Mamule fiziki olarak doğrudan aktarılamayan veya aktarılması önemli bir maliyete neden olacak işçilik maliyetleri de endirekt işçilik maliyetleri olarak tanımlanır.

Endirekt işçiliklere örnek olarak, üretim işletmesinde temizlik işçilikleri, gözetimci işçilikler, madde ve malzeme taşıyıcıları ve güvenlik görevlileri gösterilebilir. Bu işçilerin de çabaları üretimin gerçekleşmesi için önemlidir, ancak bu işçilerin maliyetlerinin belirli bir mamul ile ilişkisini kurmak ya uygun değildir ya da mümkün değildir. Bu nedenle, endirekt işçiliklerin maliyeti de endirekt madde ve malzeme maliyetinde olduğu gibi, genel üretim maliyetleri ana grubu içinde toplanarak, ortalama bir değerle ve bir dağıtım sonucu mamule yüklenir.

Genel Üretim Maliyetleri (Giderleri): Üretim maliyetlerinin üçüncü unsurunu oluşturan genel üretim maliyetleri (giderleri), direkt ilk madde/malzeme ve direkt işçiliklerin dışında kalan tüm üretim maliyetlerini içerir. Genel üretim maliyetleri; endirekt ilk madde ve malzeme, endirekt işçilik, üretim araç gerecinin ve üretimle ilgili makinelerin bakım-onarımı, ısıtma, aydınlatma, üretim tesisinin emlak vergileri, üretimle ilgili amortismanlar ve üretim tesisi sigorta primleri gibi unsurların maliyetlerini kapsar.

Direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri, direkt işçilik maliyetleri ve genel üretim maliyetleri, hem üretim maliyeti sınıfını hem de bir mamulün maliyetini oluşturan unsurlardır.

Hizmet üretim maliyetleri, araştıma- geliştirme maliyetleri, satış-pazarlama-dağıtım maliyetleri, yönetim maliyetleri ve finansman
maliyetleri; üretim dışı maliyet sınıfını oluşturur.

Araştırma-geliştirme maliyetleri; yeni mamuller, hizmetler ve değişik üretim süreçleriyle ilgili yeniliklerin ortaya konulması ve uygulanması ile ilişkili maliyetlerdir.

Satış-pazarlama ve dağıtım maliyetleri; mamullere karşı talep yaratılmasından ve sonrasında müşterilerin istedikleri mamulün siparişinin alımından, bu siparişin yerine getirilmesine kadar yürütülen tüm faaliyetler nedeniyle oluşan maliyetleri içine alır.

Bu maliyetlere örnek olarak; satış artırıcı faaliyetlerin (örenğin; reklamların) maliyetleri, taşıma giderleri, satış amaçlı seyahat giderleri, satış elemanlarının maaşları ve nihai mamul depolarının giderleri gösterilebilir.

Yönetim maliyetleri, bir işletmede üretim veya satıştan daha çok yönetsel, örgütsel ve bürokratik faaliyetlerle lişkilendirilebilen
maliyetleri kapsar.

Yönetim maliyetlerine örnek olarak; yönetici ücretleri, sekreterlik giderleri, halkla ilişkiler ve muhasebe giderleri gibi, işletmenin tümünü ilgilendiren birimlerin yönetimi nedeniyle oluşan maliyetler verilebilir.

Finansman maliyetleri de, işletmenin çeşitli faaliyetlerinin yürütülebilmesi için gerekli olan parasal kaynakların sağlanabilmesi için katlanılan maliyetlerdir.

Faiz giderleri ve banka/sigorta komisyon giderleri, hisse senedi ve tahvil ihraç giderleri önemli finansman maliyetlerini
oluşturur.

Gidere dönüştükleri döneme göre maliyet sınıfları şunlardır:
• Mamul maliyetleri
• Dönem giderleri

Belirli bir geliri yaratmak için katlanılan maliyetler, gelirin ortaya çıktığı aynı dönemde gider olarak tanımlanmalıdır. Bu da şu anlama gelmektedir: Maliyete, daha sonra satılacak bir şeylerin elde edilmesi veya yapılması için katlanılmışsa, bu maliyet satış yapıldığında-ki fayda bu sırada oluşur- gider olarak kabul edilmelidir Üretim işletmelerinde üretilen mamuller satılıncaya kadar gidere dönüşmemektedir. Bu tür maliyetler “mamul maliyeti” olarak kabul edilir. Mamul maliyeti kavramı üretim maliyeti kavramı ile eş anlamlıdır. Mamul maliyetleri sadece “Satılan Mamullerin Maliyeti” hesabı aracılığı ile, satış gelirinden çıkarılmak üzere işletmenin gelir tablosunda ele alınır.

“Dönem maliyeti (dönem gideri)”; bir anlamda üretim dışı maliyetleri içine almaktadır. Bir başka ifade ile, araştırma-geliştirme, satış-pazarlama ve dağıtım, genel yönetim ve finansman giderlerinden bir mamulle ilişkilendirilemeyenler, dönem ile ilişkilendirilerek, o döneme gider kaydedilir. Ayrıca, giderler hangi dönemde ödenmişlerse, o dönemin giderleri olarak kabul edilirler ve o dönemin satış gelirinden indirilirler.

Maliyet nesnesi; ürünler, müşteriler, siparişler, dağıtım kanalları ve organizasyon birimleri gibi örnekleri içine alan ve maliyetinin belirlenmesi istenen herhangi bir şeydir.

Maliyet nesnesine yüklenmesine göre maliyetleri;
• Direkt (dolaysız-doğrudan) maliyetler,
• Endirekt (dolaylı) maliyetler
olmak üzere iki sınıfta toplanabilmektedir.

Direkt maliyetler, belirli bir maliyet nesnesine doğrudan, kolayca ve rahatlıkla aktarılabilen maliyetlerdir. Bu kolaylığı ve rahatlığı sağlayan, bu tür maliyetlere hangi maliyet nesnesi için katlanıldığının biliniyor olmasıdır.

Örneğin; bir mutfak dolabı için ilk madde ve malzeme olarak kaç metre sunta kullanıldığı belirlenebiliyorsa, bu durumda mutfak dolabının ilk madde ve malzemesini oluşturan bu miktardaki suntanın maliyeti doğrudan (direkt) o mutfak dolabına aktarılabilir. Bu mutfak dolabının suntasını keserek ilk madde ve malzemeye şeklini veren marangozun (işçinin) ücreti de doğrudan (direkt) bu mutfak dolabına aktarılabilir. Direkt maliyetler, direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri ve direkt işçilik maliyetlerinin ötesine geçmektedir. Örneğin; uluslararası bir işletmenin satış bölgesinin maliyetleri belirlenmek isteniyorsa, bu durumda spor ayakkabı üretimi yapan işletmenin, çeşitli bölgesel ve ulusal satış merkezlerine maliyet ataması yapması söz konusu olacaktır ve Madrid satış merkezindeki satış elemanının maaşı, Madrid bölgesi için direkt bir maliyet olmaktadır. Ancak, yönetim merkezi Paris’te olan işletmenin genel merkez yönetim binasının kirası, Madrid satış bölgesi için direkt bir maliyet değildir.

Endirekt maliyetler, belirli bir maliyet nesnesi ile doğrudan, kolayca ve rahatlıkla eşleştirilemeyen maliyetlerdir. Bu maliyetler maliyet nesenesine dolaylı bir yolla aktarılabilmektedir. Bu dolaylı yol da ortalama bir maliyet değerini ifade eden, dağıtım işlemidir.

Örneğin; paketlerle kuru hazır çorba üreten bir işletmede, fabrika yöneticisinin maaşı, belirli bir çeşit hazır çorba türü için endirekt maliyet olmaktadır. Çünkü, fabrika yöneticisinin maaşı, sadece bir tür çorba üretimi için değil, tüm fabrikanın
çalıştırılması için oluşmaktadır. Sadece belirli bir mamul gibi belirli bir maliyet nesnesine aktarılabilmesi için, maliyete, o maliyet nesnesinin neden olması gerekir. Fabrika yöneticisinin maaşı, bu üretim işletmesinde türlü ürünlerin üretilmesinin ortak maliyetidir. Ortak maliyet, birden fazla maliyet nesnesinin desteklenmesi nedeniyle oluşur, ancak sadece bir maliyet nesnesi türüne aktarılamaz. Ortak maliyetler de endirekt maliyetlerin bir türüdür. Belirli bir maliyet, maliyet nesnesine bağlı olarak direkt
olabileceği gibi, endirekt de olabilir. Çorba paketleri üreten fabrika yöneticisinin maaşı, tarhana çorbası üretilmesinin endirekt maliyetidir, ancak üretim bölümü için direkt maliyettir. İlk durumda maliyet nesnesi tarhana çorbasıdır, ikinci durumda maliyet nesnesi tüm üretim bölümüdür.

Üretim süreciyle ilişkisine göre maliyetleri;
• Temel (asıl) maliyetler,
• Şekillendirme (dönüştürme) maliyetleri,
olmak üzere iki ana sınıfta toplayabiliriz.

Temel (asıl) maliyetler; mamulün temel fiziki yapısını oluşturmak için kullanılan direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri ile direkt işçilik maliyetlerinin biraraya gelmesiyle oluşmaktadır. Bir başka ifade ile, direkt ilk madde ve malzeme maliyeti ile direkt işçilik maliyeti toplamına temel (asıl) maliyet denir.

Şekillendirme (dönüştürme) maliyetleri, direkt ilk madde ve malzemeyi mamule veya maliyet nesnesine çeviren; direkt işçilik maliyetleri ile genel üretim maliyetleri toplamından oluşur.

Şekillendirme maliyetleri, daha çok safha maliyeti sisteminde maliyetler belirlenirken kullanılmaktadır.

İşletmelerde oluşan maliyetler aşağıda farklı ölçütlere göre sınıflandırılmıştır:

• İşletme Fonksiyonlarına Göre Maliyet Sınıflandırılması
• Gidere Dönüştükleri Döneme Göre Maliyet Sınıflandırılması
• Maliyet Nesnesine Yüklenmesine Göre Maliyet Sınıflandırılması
• Üretim Süreciyle İlişkisine Göre Maliyet Sınıflandırılması
• Üretim Miktarına Göre Maliyet Sınıflandırılması
• Faaliyet Hacmi Karşısındaki Davranışlarına Göre Maliyet Sınıflandırılması
• Belirlendikleri Zamana Göre Maliyet Sınıflandırılması
• Üretim Sürecinin Yapısına Göre Maliyet Sınıflandırılması

Çünkü üretim işletmeleri hem mamul üretirler hem de bu mamulleri satarlar. Üretim süreci, ticeret işletmelerinde bulunmayan bir çok maliyetin ortaya çıkmasına neden olmaktadır ve bu maliyetler üretim işletmesinin finansal tablolarında açıklanmalıdır.

Bir üretim işletmesinin bilançosu ya da finansal durum tablosu, ticaret işletmesinin aynı tablosuna çok benzemektedir. Ancak, stok hesapları farklılık gösterir. Ticaret işletmelerinde, tedarikçilerden müşterilere tekrar satılmak üzere alınan, sadece bir stok kalemi olan ticari mal stokları bulunur. Bunun aksine, üretim işletmelerinde üç tür stok bulunur: İlk madde ve malzeme stokları, yarı mamul stokları ve (nihai) mamul stokları.

Bir ticaret işletmesinde satılan ticari malların maliyetini belirlemek için, dönem başı ve dönem sonu ticari mal stoklarının maliyeti ile dönem içinde satın alınan ticari malların maliyetinin bilinmesi gerekir. Dönem başı ve dönem sonu stoklarının maliyeti aralıklı envanter veya sürekli envanter yoluyla belirlenirken, dönem içinde satın alınan ticari malların maliyeti tedarikçilerden elde edilen faturalarla hesaplanabilir.

Dönem başı ve dönem sonu stoklarının maliyeti aralıklı envanter veya sürekli envanter yoluyla belirlenir.

Dönem içinde üretilen mamullerin maliyetini belirlemek için “Üretilen Ürünlerin Maliyeti Tablosu”nun hazırlanması gerekir.

Direkt ilk madde ve malzeme maliyeti, direkt işçilik maliyeti ve genel üretim maliyeti.

Üretim işletmelerinde (nihai) mamullerin maliyetleri gelir tablosunda ele alınır. Direkt ilk madde ve malzeme stokları ile endirekt ilk madde ve malzemelerle ilgili bilgiler ve yarı mamul stoklarına ilişkin maliyet bilgilerini üretilen ürünlerin maliyeti tablosunda bulmak mümkündür.

İşletmelerde üretilen mamul ve/veya hizmetlerle ortaya çıkan maliyetlerin, işletmeler tarafından tanımlanması, kaydedilmesi, sınıflandırılması, özetlenmesi, raporlanması, analiz edilmesi, yorumlanması ve ilgili bilgi kullanıcılarına iletilmesi gerekir. Bu da maliyet muhasebesi sistemleri aracılığı ile başarılabilir. Hemen belirtmek gerekir ki, iyi bir maliyet muhasebesi sistemi maliyet analizlerinin en önemli destekleyicisidir.

Tekdüzen hesap
planında yedinci (7.) grup, maliyet hesaplarına ayrılmıştır. Bir başka ifadeyle, örneğin; 710 Direkt İlk
Madde Ve Malzeme Giderleri veya 793 Dışarıdan Sağlanan Fayda Ve Hizmetler hesaplarının kodlarında
olduğu gibi, maliyet hesaplarının tamamının kodları yedi (7) ile başlamaktadır.

Maliyet hesapları; mal ve/veya hizmetlerin, önceden tasarlanmış biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı
ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği çizelgeleri (hesapları) açıklamakta kullanılmaktadır.

Tekdüzen hesap planının yedinci grubunda yer alan maliyet (gider) hesapları, bu hesapların kullanılmasında bir esneklik sağlamak amacıyla, birbirinden farklı iki seçenek halinde sunulmuştur.

7/A seçeneğinde giderler; büyük defterlerde (defter-i kebirde) işletmenin yerine getirdiği üretim, hizmet, araştırma-geliştirme, pazarlama-satış-dağıtım, yönetim ve finansman gibi fonksiyonlar (işlevler) kayıt altına alınır.

7/B seçeneğinde ise giderler; ilk madde ve malzeme, işçi ücretleri, memur ücretleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, vergi-resim-harçlar, amortismanlar ve tükenme payları, finansman gibi, gider çeşitleri kaydedilir.

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri ile, maliyet hesaplarında 7/A seçeneğinin uygulanması, aktif toplamı veya net satışları toplamı belirlenen tutarları (sınırları-hadleri) aşan üretim ve hizmet işletmeleri için zorunlu hale getirilmiştir.

1. İlk madde ve malzeme giderleri
2. İşçi ücret ve giderleri
3. Memur ücret ve giderleri
4. Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
5. Çeşitli giderler
6. Vergi resim ve harçlar
7. Amortisman ve Tükenme payları
8. Finansman giderleri

• Esas üretim gider yerleri
• Yardımcı üretim gider yerleri
• Yardımcı hizmet gider yerleri
• Yatırım gider yerleri
• Üretim yerleri yönetimi gider yerleri
• Araştırma ve geliştirme gider yerleri
• Pazarlama satış ve dağıtım gider yerleri
• Genel yönetim gider yerleri

7/A seçeneğinde maliyet hesap gruplarının her biri büyük defter hesabı düzeyinde; gider hesapları, yansıtma hesapları ve fark hesapları olarak bölümlenir.

Dönem içinde yapılan ve tahakkuk ettirilen giderlerin izlendiği bu hesaplara, ilk aşamada giderler borçlandırılarak kaydedilir. Ayrıca, eş zamanlı kayıt düşünce yapısı nedeniyle, gider hesaplarına yapılacak kayıtlara ilişkin olarak düzenlenecek muhasebe fişlerinde, gider yerleri ve gider çeşitlerine ilişkin hesaplara ait hesap kodları bir arada kaydedilir.

Tekdüzen muhasebe sistemi hesap
planında 7/A seçeneğinde kullanılacak gider hesapları, hesap kodları ile şöyledir:
710 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ
720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ
750 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
760 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ
780 FİNANSMAN GİDERLERİ

Gider Yansıtma Hesapları: Bu hesaplar, “fiili (gerçek)” maliyet yöntemlerinin uygulandığı durumlarda gider hesaplarında toplanan giderin tamamının, önceden belirlenmiş “standart maliyet” veya “tahmini maliyet” yöntemlerinin kullanılması durumunda ise, bunlara göre belirlenen giderlerin ilgili hesaplara aktarılmasını sağlamak amacıyla kullanılır.

Tekdüzen muhasebe sistemi hesap planında 7/A seçeneğinde kullanılacak yansıtma hesapları, hesap kodları ile şöyledir:
711 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ YANSITMA HESABI
721 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HESABI
731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HESABI
741 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ YANSITMA HESABI
751 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ YANSITMA HESABI
761 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ YANSITMA HESABI
771 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ YANSITMA HESABI
781 FİNANSMAN GİDERLERİ YANSITMA HESABI

Bu hesaplar; önceden belirlenmiş “standart maliyet” veya “tahmini maliyet” yöntemlerinden birisi ile “fiili (gerçek) maliyet” yönteminin bir arada kullanılması durumunda, iki farklı maliyet tutarlarının karşılaştırılması sonucunda elde edilebilecek maliyet farklarının kaydedildikleri hesaplardır.

Bu hesaplar aşağıda sıralanmışlardır:
712 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ FİYAT FARKI HESABI
713 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ MİKTAR FARKI HESABI
722 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ ÜCRET FARKI HESABI
723 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ SÜRE (ZAMAN) FARKI HESABI
732 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ BÜTÇE FARKI HESABI
733 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ VERİM FARKI HESABI
734 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ KAPASİTE FARKI HESABI
742 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ FARKLARI HESABI
752 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ FARKI HESABI
762 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ FARKI HESABI
772 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ FARKI HESABI
782 FİNANSMAN GİDERLERİ FARKI HESABI

Aktif toplamı veya net satışları toplamı belirlenen tutarların üzerine çıkmayan üretim ve hizmet işletmeleri ve istedikleri takdirde ticaret işletmeleri, maliyetlerini 7/B seçeneğine göre izleyebilirler.

7/B seçeneğinde giderler ana hesaplarda oluşturulan gider türleri hesaplarına kaydedilir. Gider yerleri ise yardımcı hesaplarda izlenir. 7/B seçeneğinde işletmeler 79 no.lu hesap grubunda yer alan 790-799 kodları arasındaki maliyet hesaplarını kullanır. Bu hesaplar şunlardır:
790 İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ
791 İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ
792 MEMUR ÜCRET VE GİDERLERİ
793 DIŞARIDAN SAĞLANAN FAYDA VE HİZMETLER
794 ÇEŞİTLİ GİDERLER
795 VERGİ, RESİM VE HARÇLAR
796 AMORTİSMAN VE TÜKENME PAYLARI
797 FİNANSMAN GİDERLERİ
798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI
799 ÜRETİM MALİYET HESABI

7/B seçeneğinde hesapların işleyişi aşağıda belirtilen dört aşamada düzenlenebilir:
1. Aşama: Dönem boyunca ortaya çıkan (fiili) giderler, 790 ile 797 hesap kodlu gider çeşitleri
hesaplarına borç kaydedilerek toplanır.
2. Aşama: Dönem sonunda ilk aşamada belirtilen şekilde gider çeşitleri hesaplarında toplanan
giderler, genellikle bir tablo yardımıyla fonksiyonel gider hesaplarına dönüştürülür.
3. Aşama: Dönüşüm tablosundan yararlanarak giderler, 798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA
HESABI aracılığıyla ilgili bilanço ve gelir tablosu hesaplarına yansıtılır.
4. Aşama: Maliyet hesapları ile 798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI kapatılır.