MEDYA İLİŞKİLERİ Dersi Medya İlişkilerinde Etik ve Hukuk soru cevapları:

• Gazetecilerin duyarsız, kaba ve kötü davranışları,
• Doğru olmayan, kusurlu ve zayıf meslek edimleri,
• Haberlerin oluşturulmasında kullanılan değer yargıları konusundaki anlaşmazlıklar ve
• Gazeteciliğin okuyucuların yaşamları üzerindeki işlevleri hakkındaki fikir ayrılıkları.

Birincisi ahlaki kavramlar nelerdir ve ahlaki kavramların içerikleri nelerdir sorularına yanıt arayan Ahlak Teorisi ya da Kuramsal Etik. İkincisi iyi, doğru davranış biçimlerinin neler olduğunu belirleyen Normatif Ahlak ya da Uygulamalı Etik.

• Betimleyici etik
• Normatif etik
• Metaetik

Betimleyici etik, hangi toplumda hangi davranış biçimlerinin ahlaki olduğu ya da olmadığını inceleyerek bir anlamda o toplumların etik anlamda fotoğrafını çeker.

Ahlaki açıdan hangi eylemlerin doğru olduğunu araştırır. Hangi davranış biçimlerinin iyi ya da kötü, doğru ya da yanlış olduğu ve belirli durumlarda insanların ne yapıp ne yapmamaları gerektiğine ilişkin karar verir.

Metaetik.

Ahlaki Değer Teorisi ve Ahlaki Yükümlülük Teorisi

Ahlaki yükümlülük teorisi.

Bunlar,

• Teleolojik Etik,
• Aksiyolojik Etik ve
• Deontolojik Etiktir.

Teleolojik etik.

Bir veya birçok ölçütten söz eder. Ahlaki bir eylemin doğru ya da yanlışlığının, eylemin sonuçlarından bağımsız olarak, ahlaki ödev ya da kuralların yerine getirilip getirilmediğine bakar.

Bir teorinin deneyden önce kanıtlanmadan ya da çürütülmeden kabul edilerek teoriği kullanılarak elde edilen tahminlerdir.

Deontolojik ve aksiyolojik etik.

Bunlardan ilki Kant’ın Görevci Etik Anlayışı ikincisi ise Mill’in Yararcı Etik Anlayışı.

Kant’ın görevci etik anlayışı.

• Haber toplama ve sunma,
• Multimedya içeriğinin depolanması,
• İşlem, üretim ve editöryal,
• Dağıtım veya basım,
• Sunum, görüntüleme ve erişim.

Birinci düzenleme geleneksel kendini düzenleme, ikincisi ise, yasa koyan kendini düzenlemedir. Geleneksel kendini düzenleme, medya çalışanlarının oluşturdukları bir dizi kuralı ve bu kuralların nasıl uygulanacağına ilişkin yapıları oluşturmaktadır. Yasa koyan kendini düzenleme de ise, ilgili düzenlemeleri hukuk üstlenmektedir.

• Doğruluk ve dürüstlük,
• Tarafsızlık ve objektif olmak,
• Meslek sırrı - haber kaynağına saygı ve sadık olmak,
• Haber ve yorum ayrımı,
• Mahremiyet ya da özel hayatın gizliliğine saygı,
• Eleştiri sınırını aşmama- iftira, hakaret, kötüleme ve asılsız iddialardan kaçınma,
• Cevap ve düzeltme hakkına saygı,
• Kişisel çıkarlara pirim verilmemesi,
• Gerçeklerin kurumsal çıkarlardan önce tutulması,
• Şiddete ve terörizme taviz vermeme.

• Elde edilecek enformasyon çok büyük bir öneme sahipse. Yaşamsal bir kamu çıkarı söz konusuysa veya halkı önemli bir zarardan koruyacaksa,
• Bu enformasyonu elde edebilmek için diğer tüm haber araştırma yöntemleri kullanılmışsa ve başarısızlığa uğranılmışsa,
• Enformasyonun açığa çıkarılmasıyla önlenen zarar, bu yöntemle verilen zarardan daha büyükse.

• Yayınlarda hiç kimse; ırkı, cinsiyeti, yaşı, sağlığı, bedensel özrü, sosyal düzeyi, dini inançları nedeniyle kınanamaz, aşağılanamaz.
• Düşünce, vicdan ve ifade özgürlüğünü sınırlayıcı; genel ahlak anlayışını, din duygularını, aile kurumunun temel dayanakların sarsıcı ya da incitici yayın yapamaz.
• Kamusal bir görev olan gazetecilik, ahlaka aykırı özel amaç ve çıkarlara alet edilemez.
• Kişileri ve kuruluşları, eleştiri sınırlarının ötesinde küçük düşüren, aşağılayan veya iftira niteliği taşıyan ifadelere yer verilemez.
• Kişilerin özel yaşamı, kamu çıkarlarının gerektirdiği durumlar dışında, yayın konusu olamaz.
• Soruşturulması gazetecilik olanakları içinde bulunan haberler, soruşturulmaksızın veya doğruluğuna emin olmaksızın yayınlanamaz.
• Saklı kalması kaydıyla verilen bilgiler, kamu yararı ciddi bir biçimde gerektirmedikçe yayınlanamaz.
• Bir basın organının dağıtım süreci tamamlanmadan o basın organının özel çabalarla gerçekleştirdiği ürün, bir başka basın organı tarafından kendi ürünüymüş gibi kamuoyuna sunulamaz.
• Suçlu olduğu yargı kararıyla belirlenmedikçe hiç kimse “suçlu” ilan edilemez.
• Yasaların suç saydığı eylemler, gerçek olduğuna inandırıcı makul nedenler bulunmadıkça kimseye atfedilemez.
• Gazeteci, kaynaklarının gizliliğini korur. Kaynağın kamuoyunu kişisel, siyasal ekonomik vb. nedenlerle yanıltmayı amaçladığı haller bunun dışındadır.
• Gazeteci görevini, taşıdığı sıfatın saygınlığına gölge düşürebilecek yöntem ve tutumlarla yapmaktan sakınır.
• Şiddet ve zorbalığı özendirici, insani değerleri incitici yayın yapmaktan kaçınılır.
• İlan ve reklam niteliğindeki yayınların bu nitelikleri, tereddüde yer bırakmayacak şekilde belirtilir.
• Yayın tarihi için konan zaman kaydına saygı gösterilir.
• Basın organları, yanlış yayınlardan kaynaklanan cevap ve tekzip hakkına saygı duyarlar.

• “Profesyonellerin bütünlüğünü sağlayan kurallar”,
• “Müşteriye yönelik kurallar”,
• “Halka ve basına yönelik davranış kuralları” ve
• “Meslektaşlara yönelik kurallar”.

• Önceden yazılı izin olmadan hiç kimsenin yazı ya da sözleri kullanılamaz.
• İyi niyet kendi başına bir amaç olarak düşünülemez.
• Halkı anlamak için kişisel ilişki ön koşuldur.
• Sözcüklerin arkasındaki anlamları dikkatle düşünmek gerekmektedir.
• Halkla ilişkiler çabası dolaysız olarak harekete geçirilmeden meydana gelmeli ve yaratılan etkiye göre değerlendirilmelidir.

• Doğruluk ve dürüstlük ilkelerinin benimsenmesi.
• Medya ile ilişkilerde etik değerlerin uygulanması.
• Müşterilerle ilgili bilgilerin gizliliği ve bu konudaki güvenirlik.

• Bilgilendirme fonksiyonunda reklam, tüketicide var olan istek ve ihtiyaçları hissettirmekte ve farkındalık yaratmaktadır.
• İkna etme fonksiyonunda reklam istek ve ihtiyaçların farkına varılmasını sağlamanın yanı sıra duyguları güçlendirerek tüketici tercihini oluşturmaktadır. Reklamın destekleme ve hatırlatma fonksiyonu tüketicinin satın alma eylemi sonucunda ortaya çıkmaktadır.
• Destekleme fonksiyonunda reklam tüketicinin satın alma kararını haklı göstermektedir ve çoğunlukla sigorta poliçesi, bilgisayar, otomobil gibi satın alma sıklığı az olan ürünlerine ilişkin kararları destekleme rolünü üstlenmektedir.
• Hatırlatma fonksiyonunu üstlenen bir reklamda ise alışkanlığı olan ürünlerin satın alımlarını tetiklemektedir.

• Kamu yararı
• Gerçeklik
• Güncellik
• Ölçülülük
• Haber-yorum
• Fotoğraf-görüntü
• Haber-ilan (reklam)
• Yargı
• Çocuk
• Cinsel saldırılar
• Kimlik veya özel durum
• Sağlık
• Hediye
• Müessese Çıkarı
• Özeleştiri
• Taraf olma
• Özel hayat
• Bilgi-belge
• Haber için para
• Sarsıcı durumlar
• Suçlu yakınları
• İntihar olayları
• Ekonomik-mali bilgi
• Ambargo
• Rekabet
• Kaynak gösterme
• Gazeteci olmayanlar
• Özdeşleşme

• Büyük bir suç yahut yolsuzluk üstüne araştırma ve yayın,
• Toplumu kötü etkileyici bir tutumla ilgili araştırma ve yayın,
• Toplumun güvenliğinin veya sağlığının korunması,
• İlgili kişinin sözleri yahut eylemleri sonucu halkın yanılmasının, yanıltılmasının veya yanlış yapmasının engellenmesi.

Gazetecinin bir basın - yayın organındaki işlevini “Hak ve Sorumluluk Bildirgesi”ndeki hakları, sorumlulukları ve görevleri belirler. Gazeteci, bu mesleki çerçeve ile yayın organının çizgisi dışında, müessese çıkarı söz konusu olsa dahi, hiçbir faaliyete gönüllü olarak veya zorla katılmamalıdır.

Açık kamu yararı olmadıkça ve olayla doğrudan ilgisi, bağlantısı bulunmadıkça, bir insanın davranışı veya işlediği suç, onun ırkına, milliyetine, dinine, cinsiyetine, cinsel eğilimine, hastalığına veya fiziksel, zihinsel özürlü olup olmamasına dayandırılmamalıdır. Kişinin bu özel durumu, alay, hakaret, önyargı konusu yapılmamalıdır.

Sağlık konusunda sansasyondan kaçınmalı, insanları umutsuzluk veya sahte umut verecek yayın yapılmamalıdır. Tıbbi alandaki araştırmalar kesinleşmiş sonuçlar gibi yayınlanmamalıdır. İlaç tavsiyesinde mutlaka uzmana danışılmalıdır. Yetkilinin, hastanın veya yakınının izni olmaksızın hastane ve benzeri kurumlarda hiç bir yolla ses ve görüntü alınmamalıdır.

Yargılama sürecinde de haberler her türlü ön yargıdan uzak ve kesinlikle doğruluğundan emin olunarak sunulmalıdır. Gazeteci yargı sürecinde taraf olmamalıdır. Yargı kararı kesinleşmedikçe, bir sanık suçlu ilan edilmemelidir. Haberlerde ve yorumlarda suçluymuş gibi değerlendirmeler yapılmamalıdır.

Ambargo diğer adıyla önceden görme - off the record; gazeteci, kendi çabasıyla elde etmedikçe, bir kaynağın verdiği bilgi veya belgenin yayınlanma tarihi konusundaki isteğe uymalıdır. Gazeteci, açıklanmaması kaydıyla (off the record) verilen bilgiyi ve sarfedilen sözleri yayınlamamalıdır.

Gazeteci, polis muhabiri, polis veya sözcüsü, spor muhabiri kulüp yöneticisi veya sözcüsü, herhangi bir partiden sorumlu muhabir onun üyesi veya sözcüsü gibi davranmamalı ve bu yönde, yayın yapmamalıdır.

Bir yayın organında, sürekli veya zaman zaman, gazetecilik kapsamına giren alanlarda faaliyet gösterenlerin asıl sıfatları, asli işleri uygun şekilde belirtilmeli, kamuoyu onların temel konumu hakkında bilgilendirilmelidir.

• Gazetecilerin duyarsız, kaba ve kötü davranışları
• Doğru olmayan, kusurlu ve zayıf meslek edimleri
• Haberlerin oluşturulmasında kullanılan değer yargıları konusundaki anlaşmazlıklar
• Gazeteciliğin okuyucuların yaşamları üzerindeki işlevleri hakkındaki fikir ayrılıkları

Çok genel bir tanımla ile etik, ahlak felsefesidir.

Ahlak, bir kişinin, bir grubun, bir halkın, bir toplumsal sınıfın, bir ulusun, bir kültür çerçevesinin vd. belli bir tarihsel dönemde yaşamına giren ve eylemlerini yönlendiren inanç, değer, norm, buyruk, yasak ve tasarımlar topluluğu ve ağı olarak karşımıza çıkar. Bu bakımdan ahlak, her yanda yaşamımızın içindedir; o tarihsel olarak, kişisel, grupsal/toplumsal düzeyde yaşanan bir şeydir.

• Betimleyici etik
• Normatif etik
• Metaetik

Betimleyici etik: Toplumdan topluma farklılık gösteren ahlaki inançlar açısından baktığımızda, bir toplum için aklahi olan bir davranış biçimi başka bir toplum için ahlaki olmayabilir. Farklı inançların incelenmesi insanların bilgi birikimlerine faydalı olacaktır. Betimleyici etik, hangi toplumda hangi davranış biçimlerinin ahlaki olduğu ya da olmadığını inceleyerek bir anlamda o toplumların etik anlamda fotoğrafı çeker.

Normatif etik: ahlaki açıdan hangi eylemlerin doğru olduğunu araştırır. Hangi davranış biçimlerinin iyi ya da kötü, doğru ya da yanlış olduğu ve belirli durumlarda insanların ne yapıp ne yapmamaları gerektiğine ilişkin karar verir. Normatif etik bir davranış ancak ve ancak azami sayıda insanı azami derecede mutlu ettiğinde ahlaki açıdan doğrudur dediğinde ortaya somut bir olgu çıkarır, bu olgu, bir insanın azami sayıda insanı azami derecede mutlu etmek için şu anda yaptığından başka bir şey yapamayacağı anlamına gelmektedir.

Metaetik: Analitik veya Eleştirel Etik olarak da adlandırılmaktadır. Bu tür, etik alanına 20. yüzyılda girmiştir. Dilin mantıksal analizi ya da kavram çözümlemesi olduğunu ileri sürmektedir. Ahlaki değerlendirmelerin kritik terimlerinin anlamlarını keşfetmeye çalışır. Örneğin, “iyi” nedir, “kötü” nedir gibi.

Ahlaki Değer Teorisi: kişiyi eyleme sürükleyen güç ve motivasyonu, ahlaki eylemlerin yöneldiği şeylerin yol açtığı deneyim ve yaşantıları temel alarak değerlendirerek iyi veya kötü yargısında bulunur.

Ahlaki Yükümlülük Teorisi: Ahlaki eyleme değer katan “olması gereken”, “doğru” ya da “yanlış” gibi yargıları temel alır.

Teleolojik Etik: Eylemin sonucu ahlaki değerini belirlemektedir. Bu nedenle teleolojik etiğe sonuçcu etik de denir.

Aksiyolojik Etik: teleolojik etiğe çok yakın olmakla birlikte, eylemin sonucunun iyi ya da kötü olmasından çok eylemin içinde barındırdığı değerden dolayı doğru olduğunu ileri sürer. Değer etiği Scheler tarafından ortaya atılmış ve Hartman tarafından sistematik bir hale getirilmiştir. Scheler için değerler son derece önemlidir; insanı hayvandan ayıran bir özelliktir ve bu sayede insan tinsel bir yaşam oluşturabilmiştir.

Deontolojik Etik: Deontolojik teoriler bir veya birçok ölçütten söz eder. Ahlaki bir eylemin doğru ya da yanlışlığının, eylemin sonuçlarından bağımsız olarak, ahlaki ödev ya da kuralların yerine getirilip getirilmediğine bakar. Ahlakın temeline ödev kavramın yerleştirmektedir. Kant’a göre etik kavramı da a priori temeller dayandırılmalıdır, etiğin içinde herkes için geçerliliğe sahip bir yasa bulunursa, etik de evrensel bir özellik kazanır. Bu nedenle etiğin temelinde “ödev” kavramının bulunması zorunludur. Ödev, yerine getirmeyi kendi iradezle üstlendiğimiz bir buyruktur. Ahlak yasası istenen ve istendiği için kendisine bağlanan bir yasadır.

A priori: bir teorinin deneyden önce kanıtlanmadan ya da çürültülmeden kabul edilerek teoriği kullanılarak elde edilen tahminlerdir.

İletişim etiği kavramının merkezinde yer alan medya etiği kavramı, medyanın sorumluluğu, medya çalışanlarının işlerini yaparken dikkate aldığı etik kavramlar ve kamu yararından oluşmaktadır. Çok genel bir ifade ile medya etiği, medya çalışanlarının mesleklerini yaparken uymak zorunda oldukları ilkelerdir. Medya etiği denildiğinde medya çalışanlarının etik değerleri akla gelmektedir.

Medya etiği alanında iki temel yaklaşım kendisini göstermektedir. Bunlardan ilki Kant’ın Görevci Etik Anlayışı ikincisi ise Mill’in Yararcı Etik Anlayışı.

• Doğruluk ve dürüstlük
• Tarafsızlık ve objektif olmak
• Meslek sırrı- haber kaynağına saygı ve sadık olmak
• Haber ve yorum ayrımı
• Mahremiyet ya da özel hayatın gizliliğine saygı
• Eleştiri sınırını aşmama- iftira, hakaret, kötüleme ve asılsız iddialardan kaçınma
• Cevap ve düzeltme hakkına saygı
• Kişisel çıkarlara pirim verilmemesi
• Gerçeklerin kurumsal çıkarlardan önce tutulması
• Şiddete ve terörizme taviz vermeme

• Yayınlarda hiç kimse; ırkı, cinsiyeti, yaşı, sağlığı, bedensel özrü, sosyal düzeyi, dini inançları nedeniyle kınanamaz, aşağılanamaz.
• Düşünce, vicdan ve ifade özgürlüğünü sınırlayıcı; genel ahlak anlayışını, din duygularını, aile kurumunun temel dayanakların sarsıcı ya da incitici yayın yapamaz.
• Kamusal bir görev olan gazetecilik, ahlaka aykırı özel amaç ve çıkarlara alet edilemez.
• Kişileri ve kuruluşları, eleştiri sınırlarının ötesinde küçük düşüren, aşağılayan veya iftira niteliği taşıyan ifadelere yer verilemez.
• Kişilerin özel yaşamı, kamu çıkarlarının gerektirdiği durumlar dışında, yayın konusu olamaz.
• Soruşturulması gazetecilik olanakları içinde bulunan haberler, soruşturulmaksızın veya doğruluğuna emin olmaksızın yayınlanamaz.
• Saklı kalması kaydıyla verilen bilgiler, kamu yararı ciddi bir biçimde gerektirmedikçe yayınlanamaz.
• Bir basın organının dağıtım süreci tamamlanmadan o basın organının özel çabalarla gerçekleştirdiği ürün, bir başka basın organı tarafından kendi ürünüymüş gibi kamuoyuna sunulamaz. Ajanslardan alınan özel ürünlerin kaynağının belirtilmesine özen gösterilir.
• Suçlu olduğu yargı kararıyla belirlenmedikçe hiç kimse “suçlu” ilan edilemez.
• Yasaların suç saydığı eylemler, gerçek olduğuna inandırıcı makul nedenler bulunmadıkça kimseye atfedilemez.
• Gazeteci, kaynaklarının gizliliğini korur. Kaynağın kamuoyunu kişisel, siyasal ekonomik vb. nedenlerle yanıltmayı amaçladığı haller bunun dışındadır.
• Gazeteci görevini, taşıdığı sıfatın saygınlığına gölge düşürebilecek yöntem ve tutumlarla yapmaktan sakınır.
• Şiddet ve zorbalığı özendirici, insani değerleri incitici yayın yapmaktan kaçınılır.
• İlan ve reklam niteliğindeki yayınların bu nitelikleri, tereddüde yer bırakmayacak şekilde belirtilir.
• Yayın tarihi için konan zaman kaydına saygı gösterilir.
• Basın organları, yanlış yayınlardan kaynaklanan cevap ve tekzip hakkına saygı duyarlar.

• Doğruluk ve dürüstlük ilkelerinin benimsenmesi
• Medya ile ilişkilerde etik değerlerin uygulanması
• Müşterilerle ilgili bilgilerin gizliliği ve bu konudaki güvenirlik

Kitle haberleşme sürecinin uygun ve yararlı bir biçimde işleyebilmesi için bir düzen içine alınması gerekmektedir. Bu düzenlemeler söz konusu olduğunda özgürlük son derece önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Haberleşme özgürlüğünün düzenlenmesi, özgürlüğün güvence altına alınması ve toplum çıkarlarına uygun bir biçimde kullanılmasını sağlamaktır.

Haberleşme özgürlüğü “haber, düşünce ve kanıların, basın, radyo-televizyon, sinema ve internet gibi kitle haberleşme araçları ile serbestçe alınması ve yayılmasıdır”.

• Büyük bir suç yahut yolsuzluk üstüne araştırma ve yayın
• Toplumu kötü etkileyici bir tutumla ilgili araştırma ve yayın
• Toplumun güvenliğinin veya sağlığının korunması
• İlgili kişinin sözleri yahut eylemleri sonucu halkın yanılmasının, yanıltılmasının veya yanlış yapmasının engellenmesi