Mitoloji, Grekçe myth “masal, öykü, hikâye,
efsane” ve logos “söz” kelimelerinin birleştirilmesinden
türetilmiştir.

Tarihçi Herodot miti, “tarihi değeri olmayan,
uydurma güvenilmez masallar” ve Ploton da “gerçeklerle
ilgisi olmayan uydurma, boş ve gülünç hikâyeler” olarak
değerlendirirler.

Hititlerin kendi kültürünü anlattığı veya
kendilerine ait efsaneler yaratamadığı görülür. Hitit
edebiyatında yer alan efsanelerin tamamı o dönem eskiçağ
uluslarının efsanelerinin birer öykünmesinden
oluşmaktadır. Hitit edebiyat dünyasında yer alan bu
efsaneler daha çok Mezopotamya (Sumer), Anadolu
(Hatti) ve Hurri kökenlidir.

Anadolu’nun yerli halkı olan Hattilerin mitleri
Hititler tarafından Hititçeye adapte edilmiştir. Diğer
yabancı kökenli mitlerden daha basit bir yapı gösteren ve
ritüel temsillerin sözlü olarak müzik eşliğinde icra
edilmesiyle oluşmuştur.

Bu gruba dahil edilen mitler aşağıda verilmiştir.
• İlluyanka
• Deniz’in Kızı ve Telipinu
• Kamruşepa
• Fırtına Tanrısı’nın Müthiş Bir Şekilde Gürlemesi
(Gökyüzünden Düşen Ay)
• Ebedi Olan İnsan Ruhunun Yolculuğu
• Kayıp Tanrı Mitleri:
o Telipinu’nun Kayboluşu
o Fırtına Tanrısı’nın Kayboluşu
o Güneş Tanrısı’nın Kayboluşu
o Hannahanna’nın Kayboluşu
o Kraliçe Aşmunikal’in Fırtına Tanrısı’nın
Kayboluşu
o Kraliçe Harapşili’nin Fırtına Tanrısı’nın
Kayboluşu
o Hitit Mitolojisi
o Kâtip Pirwa’nın Fırtına Tanrısı’nın
Kayboluşu
o Kuliwişna kenti Fırtına Tanrısı’nın
Kayboluşu
o Lihzina kenti Fırtına Tanrısı
o Anzili ve Zukki’nin Kayboluşu
o Tanrıça İnara’nın Kayboluşu
o Nerik kenti Fırtına Tanrısı’na Yakarış ve
Kurban Sunma

Bu mitler Hurriceden Hittitçeye uyarlanmıştır.
Aşağıda başlıkları verilmiş olan efsaneler birbiriyle
ilişkilidir. Bu efsanelerin ana konusunu; Kumarbi ve
Fırtına Tanrısı Teşup’un tanrılar üzerinde bir krallık
elde etmek için verdiği mücadele oluşturmaktadır.
• Kumarbi (Gökteki Krallık Efsanesi)
• Tanrı LAMA’nın Şarkısı
• Gümüş’ün Şarkısı
• Hedammu Şarkısı
• Ullikummi Şarkısı

• Mezopotamya Kökenli Mitler:
o Gılgamış
• Kenan Kökenli Mitler:
o Elkunirşa ve Aşertu
• Masallar:
o Zalpa Şehri Öyküsü (Bir Yılda Otuz
Çocuk Doğuran Kaneş Kraliçesi)
o Appu ve İki Oğlu
o Avcı Keşşi ve Karısı
o Güneş Tanrısı, İnek ve Balıkçı

Anadolu’da ilkbaharın/Purulli müjdeleyicisi
kapsamında tapınaklarda bir Hitit edebi metni olarak Geç
Hitit Dönemi’ne kadar okunduğu bilinen Hatti (Anadolu)
kökenli mitlerin en önemlilerinden biri yılan/ejderha
İlluyanka efsanesidir. Bu efsanenin Hitit kült ve ritüelleri
ile bağlarının olduğu bilinmektedir. Efsane iki nüsha
halinde ele geçmiştir.

Efsane genel hatları ile Babil’de yeni yıl
şenliklerinde okunan ejder Tiamat’ın öldürülmesini konu
alan Babil Yaradılış Mit’inden etkilenmekle birlikte,
Homeros’un Odysseus’unda Atlas’ın kızı Kalypso ve
Odysseus ile ilgili anlatılan olayları etkilemiş olduğu
anlaşılmaktadır. Ayrıca efsanede geçen başlık parası
(kuşata) deyimi, Hitit dünyasında görülen ve Anadolu
kültürü olarak devam etmiş bir geleneğin devamını
yansıtması açısından önemlidir.

Anadolu kökenli ve yine baharı/nevruzu
müjdeleyen bir başka Hitit efsanesi de ‘Tanrı Telipinu’nun
Kayboluşu’ mitidir. Hitit edebiyatında önemli bir yer tutan
ve tanrıların kaybolması motifinin işlendiği bu tür
efsaneler, genel olarak değerlendirildiğinde; Ugarit ‘Baal
ile Mot’ mitinde Baal’ın ortadan kayboluşu ve Sumerce,
Tammuz’un yer altı dünyasında başından geçenlerin anlatıldığı ‘İnanna’nın Cehenneme İnişi’ adlı efsane ile
benzer yönleri bulunmaktadır. Telipinu’nun Kayboluşu
efsanesi dua, ritüel ve büyü ile güçlendirilmiştir. Efsane
‘eski krallık’ devrinden itibaren ‘imparatorluk’ döneminde
de Anadolu’da söylenegelmiştir.

Kumarbi (Gökteki Krallık) Efsanesi Alalu, Anu
ve Kumarbi gibi tanrıların üzerine kurgulanmıştır. Anu
Gökyüzü Tanrısı’dır. Alalu da onun daha önceki atasıdır.
Ayrıca metin kadim tanrılar Nara, Napşara, Minki ve
Ammunki’den de söz etmektedir. Efsanelerde
Mezopotamya ağırlıklı tanrıların isimlerinin geçmesi bu
mitlerin Babil kökenli olma ihtimalini akla getirmektedir.
Bu arada Ullikummi efsanesinde geçen ‘Yeryüzü ve
gökyüzünü ayırdıkları bakır bıçağı getirsinler,’
cümlesinden Sumerler tarafından evrenin yaratılışı
konusunda kaleme alınmış efsanelerden etkilendiği
anlaşılmaktadır. Çünkü Sumerlere göre, yer ve gök
önceden bitişikti sonradan ayrılmıştı.

Kumarbi Efsanesi’nin devamı olan Hedammu ve
Ullikummi Şarkısı’nda Fırtına Tanrısı Teşup’un, krallık
tahtına oturması konu edilmektedir. Efsanenin devamı,
Ullikummi Şarkısı’nda Kumarbi’nin, Fırtına Tanrısı’na
karşı bazı planlar kurduğu ile başlamaktadır.

Bu efsaneler içinde en önemlisi Gılgamış
destanıdır. Sumer, Babil ve Hurri kültüründe görülen
efsanenin Hititçe nüshası, Enkidu’nun öldürülmesini konu
edinmektedir.
Bu mitten ayrı olarak Mezopotamya sel afetlerinin
anlatıldığı hem Akadca ve hem de Hititçe olarak yazılmış
Atramhaşi ve Mezopotamya Günah İneği motifinin
işlendiği çiviyazılı metinler sayılabilir.
Hitit edebiyatını besleyen bir diğer kaynak Kenan kökenli
efsanelerdir ve Hurrililer eliyle Hititçeye geçmiş olan
Elkunirşa-Aşertu miti bu gruba dâhil edilebilir.

Zalpa Şehri Öyküsü’nde, Hititler dünyasında
kardeşler arası evliliğin kesin olarak yasaklandığını ve bu
eylemi yapanın cezasının ölüm olduğunu anlaşılmaktadır.
Öykünün bulunduğu tabletin bir kısmı kırık olduğundan,
öykünün tamamına ulaşılamamıştır.

Appu ve İki Oğlu masalında ‘İyi’ ve ‘Kötü’
sembollerinin kullanıldığını görmekteyiz. Öykünün
bulunduğu tabletin bir kısmı kırık olduğundan, öykünün
tamamına ulaşılamamıştır.

Hurrice olan Avcı Keşşi masalının, Hititçe ve
Hurrice fragmanları yanında Amarna (Mısır)’da Akadca
nüshaları da ele geçmiştir. Bu masal, gelin - kaynana
çekişmesinin bir örneğini yansıtır.

Hittitlerin yerel kült merkezlerinde çeşitli ayinler
düzenledikleri pek çok tanrı ve tanrıçaları vardı.
Panteonda tam bin tanrının olduğu bizzat Hititler
tarafından çeşitli vesilelerle belirtilmiştir. Ancak şimdiye
kadar çivi yazılı metin ciltlerinde altı yüzün üzerinde tanrı
ismi ortaya çıkarılmıştır. Bunlar Mezopotamya, Hatti,
Hurri, Luwi ve Pala orijinli tanrı ve tanrıçalardır. Kumarbi
ve Ullikummi efsanelerinde Hurrili tanrılar, Kaybolan
Tanrı Efsanelerinde ise Hattice tanrılar yoğunluktadır.

Eski zamanlardan beri gökyüzünde kral olan bu
tanrı, Mezopotamya kökenlidir ve gökyüzünde dokuz yıl
boyunca kral olarak kalmıştır.

Anu ve Kumarbi’nin çocuğu, Fırtına Tanrısı ve
Taşmişu’nun erkek kardeşidir.

Hurrice Savaş Tanrısı’nın adıdır. Sumerce
karşılığı ZABABA, Hattice karşılığı ise Wurunkatte
(Ülkenin Kralı)’dir.

Eski tabletlerin muhafızı olan ve iki yüzlü olarak
omuzlarından fışkıran sularla oluşmuş bir nehir ile
betimlenmiştir. Eski Hitit Dönemi belgelerinde
geçmemesine rağmen MÖ 14. Yüzyıl siyasi
antlaşmalarında görülür. Bu tanrının veziri İzzummi
(Uşmu) ve karısı ise Damkina’dır. Mezopotamya’da
bereketi temsil eden bu tanrı, Hurri mitlerinde Bilgeliğin
Kralı olarak anılmış ve MÖ 1. bin yıla kadar işlevini
sürdürmüştür. Ayrıca Yazılıkaya açık hava panteonunda
EA, sırasıyla Teşup, Taşmişu, Kumarbi, İştar-Şauşga ve
hizmetçileri Ninatta-Kulitta ile beraber listelenmiştir.

Fırtına Tanrısı’nın annesidir ve antlaşma
metinlerinde sıkça görülen bu tanrıça mitolojide karanlık
toprağın açılması ile yeraltından Fırtına Tanrısı’nın geri
getirilmesi konusunda önemli bir rol oynar.

Akadçadan Hitit panteonuna geçmiş olan bu tanrı,
adaletin temsilcisidir ve bazen bütün tanrıların kralıdır.

Eski Hitit Dönemine tarihlendirilen Kaybolan
Tanrı Efsanelerinde, kaybolan tanrıların aranmasını
isteyen ve Tüm Tanrıların Annesi ya da Büyükanne
unvanına sahip tanrıçadır. Bu tanrıça Gulşa, MAH ve
NIN.TU ile de eşitlenmektedir. Mitolojide Telipinu
kaybolduktan sonra Fırtına Tanrısı bu tanrıçaya şikâyette
bulunur. Bunun üzerine Hannahanna, Fırtına Tanrısı’nı
Telipinu’yu bulmaya gönderir ve onu bulamayınca bu kez
Hannahanna arıyı sevk eder. Ondan, onun el ve ayaklarını
sokmasını, gözlerini ve ayaklarını balmumu ile
temizlemesini ister. Hannahanna, Fırtına Tanrısı’na,
Telipinu ile Deniz Tanrısı’nın kızı ile evlenmesi sırasında
başlık parası (kuşata) ödemesini salık verir. Aynı
zamanda, bu tanrıça da diğer tanrılar gibi kaybolur. O
gittiğinde, insan ve hayvanlar yavrularıyla ilgilenememiş,
sığır ve koyunlar gebe kalamamıştır.

Fırtına Tanrısı’nın eşi, Tanrıların Kraliçesi olarak
bilinen bu tanrıça, kutsal hayvanı arslan üzerinde
betimlenmiştir. Aynı zamanda bir boğa vücudu üzerinde
insan başı ya da çift insan ayağı ile gösterilmiş ve
Teşup’un Boğası olarak tanımlanan Tanrı Şarruma’nın da
annesidir.

Hatti kökenli bir tanrı olup Güneş Tanrısı’nın
çobanıdır.

Tanrıları ve insanları yıldıran bir deniz
canavarıdır

Efsanede Fırtına Tanrısı, Kişkiluşşa şehrinde yılan
İlluianka ile dövüşmüş ve ona yenilmiştir. Bunun üzerine
Fırtına Tanrısı tüm tanrıları yardıma çağırmış ve Tanrıça
İnara’dan bir festival düzenlemesini istemiştir. Festival
düzenlenmiş, İlluianka ve çocukları festivalde tıka basa
yemişlerdir. Ölümlü Hupaşiia bir ip ile onları bağlamıştır.
Fırtına Tanrısı da onları öldürmüştür.

Kumarbi’nin elçisidir.

Fırtına Tanrısı’nın kızı ve vahşi hayvanların
tanrıçasıdır. Hatti kökenli bir tanrıça olup, Eski Hitit
mitlerinde görülür. Hititçe innaru- kelimesi ile sıkı bir
ilişkisi olan bu tanrıça, LAMA ile eşitlenmiştir.

Büyü tanrıçasıdır. Bu tanrıçanın Hattice okunuşu
Kattahziwuri’dir.

Ay Tanrısıdır.

Ana Tanrıça’dır. Hitit öncesi dönemde de baş
tanrıçadır. Hurri panteonununda da görülen bu tanrıçanın
kült merkezi Kargamış’tır. Bu tanrıça Phryg ve Roma
döneminde de Kybele olarak panteondaki yerini almıştır.

Hurililer tarafından Bilge Kral ve Tanrıların
Babası olarak nitelendirilmiş ve tanrılar arasında üçüncüsü
sırada kabul görmüş bir Bitki Tanrısı’dır. Aynı zamanda
Mezopotamya kökenli EN.LIL ve Dagan ile eşitlenir. Kült
merkezi Kuzey Mezopotamya’daki Urkiş şehri olan
Kumarbi, elinde bir asa taşır. Mitolojide Kumarbi
kendisinin Tanrıların Babası olarak kalması için, Deniz
Tanrısı’na, elçisi İmpaluri tarafından haber gönderir.
Deniz Tanrısı onun için bir ziyafet verir. Bu arada
Kumarbi’nin kayası Ullikummi doğar.

Geyikle sembolize edilen ve Kırların Tanrısı
olarak kabul görmüştür.

Kumarbi’nin veziridir.

Mitanni krallığında “Ülkenin ve Gökyüzünün
Sahibesi” unvanı ile anılan Şauşga’nın hizmetçileridir.

Tanrıça Hepat’ın hizmetçisidir.

Fırtına Tanrısı’nın veziri ve erkek kardeşidir. Bu
tanrının Hititçe okunuşu Savaş Tanrısı olan Şuwaliiat’tır.

Kumarbi’nin oğludur.

Grek dünyasında Atlas’a benzeyen ve Hurri
kökenli dev tanrı olup yeraltında oturmakta ve omuzları
üzerinde de yeryüzü ile gökyüzünü taşımaktadır.

Efsane genel hatları ile Babil’de yeni yıl şenliklerinde okunan ejder Tiamat’ın öldürülmesini konu alan Babil Yaradılış Mit’inden etkilenmiştir.

Homeros’un Odysseus’unda (I 44 vd. II 1 vd.) Atlas’ın kızı Kalypso ve Odysseus ile ilgili anlatılan olayları etkilemiş olduğu anlaşılmaktadır.

Kuşata.

Baharın/nevruzun gelişi.

İnanna’nın Cehenneme İnişi.

Hurri kültürünün yarattığı Kumarbi (Gökteki Krallık Efsanesi), Tanrı LAMA’nın, Gümüş’ün, Hedammu’nun ve Ullikummi’nin Şarkısı adlı efsaneler Hitit edebiyatında önemli bir yer tuttu.

Kumarbi (Gökteki Krallık) Efsanesi Alalu, Anu ve Kumarbi gibi tanrıların üzerine kurgulanmıştır.

Gökyüzü tanrısıdır.

Gökyüzü tanrısı Anu'nun atasıdır.

Efsanede kadim tanrılar Nara, Napşara, Minki ve Ammunki’den de söz edilmektedir.

Bu efsane Fenikeliler aracılığıyla Yunanlılara geçmiştir.

Buradan yeryüzüne akan kandan (Eriny=Dişi İntikam Tanrıları) devler, Melos perileri ve uzvun denize atılması ile oluşan köpükten Aşk Tanrısı Aphrodite doğar.

Sümerlere göre, yer ve gök önceden bitişikti sonradan ayrılmıştır.

Bu efsaneler içinde en önemlisi Gılgamış destanıdır.

Tevrat.

Gılgamış efsaneinde Nuh’un adı Utnapiştim'dir.

Zalpa Kenti Öyküsü (Bir Yılda Otuz Çocuk Doğuran Kaneş Kraliçesi).

Avcı Keşşi ve Karısı.

Alalu.

Aranzah.

Aştapi.

Zababa.

Ea.

Hannahanna.

Kubaba.