MODERN FELSEFE II Dersi KANT'IN ELEŞTİRİSEL FELSEFESİ VE SALT AKLIN ELEŞTİRİSİ soru cevapları:
Toplam 37 Soru & Cevap#1
SORU: Immanuel Kant ne zaman ve nerede doğmuştur?
CEVAP: Modern çağın en büyük filozofu kabul edilen Immanuel Kant 1724 yılında bir saracın oğlu olarak Doğu Prusya’nın Königsberg kentinde doğmuştur.
#2
SORU: Immanuel Kant’ın okuduğu Collegium Friedericianum’un ona en büyük katkısı ne olmuştur?
CEVAP: Okulun kendisine en büyük katkısı iyi düzeyde Latince öğrenmiş olmasıdır.
#3
SORU: Königsberg Üniversitesi’ndeki hocası Martin Knutzen’in Immanuel Kant’ın üzerinde nasıl bir etkisi olmuştur?
CEVAP: Kant, Königsberg Üniversitesine başlamıştır. Burada hocası filozof Martin Knutzen’in kişiliğinde birinci sınıf bir öğretici bulması kendisi için bir şans olmuştur. Knutzen’in kütüphanesindeki kitaplardan yararlanarak mantık ve doğal bilim konusunda yetişme olanağı bulmuştur. Newton fiziğini incelemeye yönelmesi doğal bilimlere büyük ilgi gösteren hocası Knutzen’in etkisiyle olmuştur. Bu etki nedeniyle ilk yazıları doğal bilim alanına ilişkindir.
#4
SORU: Immanuel Kant felsefesinin eleştiri öncesi döneminde neler yapmıştır?
CEVAP: Immanuel Kant’ın 1746’da üniversiteyi bitirdikten sonra geçim zorluğu nedeniyle sekiz-on yıl kadar ailelere özel öğretmenlik yapmıştır. 1755’te doktora düzeyinde bir derece alarak üniversitede eğitmen olarak göreve başlamıştır. Bu görevi yaklaşık 15 yıl sürmüş, 1770’de nihayet mantık ve metafizik profesörü olarak atanmıştır. Kant bu dönemde sadece mantık, metafizik ve ahlak alanında değil, matematik, fizik, coğrafya, antropoloji, pedagoji ve mineroloji gibi alanlar üzerine de dersler verdi. Felsefesinin gelişimi bakımından bu dönem eleştiri öncesi olarak nitelenmiştir.
#5
SORU: Immanuel Kant eleştiri öncesi dönemde hangi eserleri yazmıştır?
CEVAP: Bu döneme ait başlıca yapıtları: Canlı Güçlerin Doğru Değerlendirilişi Üzerine Düşünceler adlı fizik tezi ile üniversiteyi bitirmiştir. 1755’de Genel Doğa Tarihi ve Gök Teorisi adlı çalışması yayımlanmıştır. Yine aynı yıl Ateş Üzerine başlıklı çalışmasıyla üniversite öğretim üyeliğine kabul edilmiştir. Genel Doğa Tarihi ve Gök Teorisi başlıklı yapıtında evrenin oluşumunu tümüyle mekanik ilkeler ışığında açıklamaya çalışmıştır. Öne sürdüğü görüşler Laplace’ın bu konudaki kuramını öncelemiştir. Daha sonra bu kuram Kant-Laplace kuram› adını almıştır. Bunların yanı sıra Yer Ekseni Etrafında Dönerken Birtakım Değişikliklere Uğradı mı?, Yer ihtiyarlıyor mu?, Deprem Üzerine gibi çoğu fiziki coğrafya alanına ait yazılar bu dönemde, yani 1770 öncesi dönemde yer almaktadır.
#6
SORU: Immanuel Kant’ın eleştirel döneminin sinyallerini veren eseri hangisidir? Bu eserin içeriği hakkında bilgi veriniz.
CEVAP: 1770’de Duyu Dünyası› ve Düşünce Dünyası’nın Form ve İlkeleri başlıklı tezi ile profesör olarak atandı. Bu tarih onun eleştirel döneme geçişinin de başlangıcı oldu. Bu yazıda duyu dünyası ile düşünce dünyası birbirinden ayırt edilmekte ve her birinin kendine özgü bilgi temelleri olduğu öne sürülmektedir. Kant burada salt (rein, purus) teriminin anlamını genişletme yoluna gitti. Bu terim bilen öznenin kendi doğasında bulunan bilgi ögelerini anlatmaktadır. Bu şekilde Kant, epistemoloji alanında özgün görüşlerini geliştirmeye başlamış, eleştirel felsefenin ilk ve güçlü sinyallerini vermiştir.
#7
SORU: Immanuel Kant’ın asıl eleştirel dönemini başlatan eseri ve bu dönemde yazdığı diğer eserleri nelerdir?
CEVAP: Kant’ın asıl eleştirel dönemi 1781’de yayımladığı Salt Aklın Eleştirisi adlı yapıtıyla başladı çünkü yapıt baştan sona geleneksel felsefe tutumlarının eleştirisi üzerinde yükselmektedir. Bu yapıtın ardından 1788’de Pratik Aklın Eleştirisi 1790’da Yargı Gücünün Eleştirisi yayımlandı. Bunların dışında ilerideki Her Bir Metafiziğe Önsöylem), Ahlak Metafiziğinin Temelleri, Ahlak Metafiziği, Dünya Yurttaşlığı Bakımından Bir Genel Tarih Tasarımı, Sonsuz Barış Üstüne, Aklın Sınırları içindeki Din, Pragmatik Bakımdan Antropoloji gibi yapıtları da yayımlanmıştır ve her biri kendi alanında ses getirmiştir.
#8
SORU: A priori yargılar nelerdir?
CEVAP: Bu yargılar doğruluğu zorunlu olan ve aynı zamanda evrensel olarak geçerlilik taşıyan yargılardır. Bu zorunluluk ve evrensellik özellikleri deneyimin sağladığı sonuçlarda kesinlikle bulunmazlar. Buna karşılık matematik önermeler bu nitelikleri bütünüyle taşırlar.
#9
SORU: A posteriori yargılar nelerdir?
CEVAP: Deneyimin sağladığı verilere ilişkin yargılardır. Bunların doğrulukları olumsal olduğu için zorunluluk ve evrensellik niteliği taşımazlar.
#10
SORU: Analitik yargılar nelerdir?
CEVAP: Eğer bir önermenin yüklemini oluşturan kavram önermenin öznesi durumundaki kavram tarafından içeriliyorsa eş deyişle iki kavram anlamca özdeş iseler bu yargı analitik bir yargıdır. Kant’ın kendisinin verdiği örnek: Tüm cisimler uzayda yer kaplar. Bu önerme analitiktir çünkü bizim cisim kavramımız uzamlı olmayı ya da uzayda bir yer kaplamış olmayı içeren bir kavramdır. Bir başka deyişle Uzamlı olan cisimdir, cisim uzamlı olandır. O hâlde tüm tanım önermeleri analitik önermeler olmaktadır. Analitik önermelerde özne ile yüklem arasındaki ilişki özdeşlik biçiminde bir ilişkidir.
#11
SORU: Sentetik yargılar nelerdir?
CEVAP: Analitik bir yargıdaki koşulun gerçekleşmediği yargılardır. Başka bir deyişle yüklem kavramı özne kavramı tarafından içerilmemektedir. Bu şekilde özne ile yüklem kavramları arasında bir özdeşlik ilişkisi yoktur. Kant’ın verdiği örnek şöyle: Tüm cisimler ağırdır. Kant’ın düşüncesine göre, ağır kavramı cisim kavramı tarafından içerilmemektedir. Biz cisimlerin ağır olduğunu deneyim yoluyla öğrenmekteyiz. Aslında Kant bu özelliğin iyi bir şey olduğunu belirtir. Çünkü özne kavramına yüklem kavramı ile yeni bir nitelik eklenmektedir ve bu şekilde özneye ilişkin bilgimiz de genişlemiş olmaktadır.
#12
SORU: Kant’ın analitik sentetik ayrımı daha önce kim tarafından yapılmıştır? İki ayrım arasındaki fark nedir?
CEVAP: Kant’ın bu analitik sentetik ayrımı daha önce Hume tarafından ideler arasındaki bağlantıları dile getiren, olgu ve varoluş konularını dile getiren önermeler biçimindeki ikili sınıflamasını andırmaktadır. Hume da birinci tip önermelerin zorunlu doğru olduğunu ikinci tip önermelerin doğruluklarının olumsal olduğunu öne sürüyordu. Ancak Kant bu noktada yeni bir buluş yaparak aynı yargı bakımından hem sentetik, hem apriori olan önermelerin bulunduğunu öne sürer. Kısacası sentetik a priori yargı türünü önümüze koyarak bilinen sınıflamaları bozmuş olur.
#13
SORU: Nicelik ve nitelik kategorileri nelerdir?
CEVAP: Duyarlılığımızın sağladığı duyusal verileri bu kategorilerin ışığında kavramsal dokuya adapte ederek belirli tipten yargılar öne sürmüş oluyoruz. Örneğin bir nesneyi algıladığımız zaman biz onu birçokluk ya da bir birlik ya da tümlük olarak kavrarız ve bunlara bağlı olarak tümel, tikel ya da tekil bir yargıda dile getiririz. Yine nitelik kategorisi bakımından biz bir şeye bazı nitelikleri yükleriz, bazı nitelikleri de ondan çıkarırız. Yüklenen nitelikler olgusal olurken öne sürülen önermemiz de olumlu olacaktır, ondan çıkardığımız nitelikler onun varlığında değillenirken ortaya koyduğumuz yargı ise olumsuz yargı olacaktır.
#14
SORU: Tarz kategorileri nelerdir?
CEVAP: Bunlar Aristoteles’in kategori olarak hiç aklına gelmeyen kavramlardır. Bütün insan bilgisinin bu üç kategori ile çalıştığı bunlar olmadan olamayacağı ifade edilir. Buna göre örneğin bir şeyin olması olanaklı görülebilir, bu olanak yerine gelirse bu şey varlık kazandı demektir, bu şey gerçekleştiğine göre demek ki varlığa gelmesi zorunluymuş.
#15
SORU: Algının aksiyonları tanımlaması ile açıklanmak istene nedir?
CEVAP: Algıladığımız her şey uzamlı büyüklüklerdir. Çünkü tüm görüngüler algının zaman ve uzay formları içinde yer aldıkları için sayılabilir ve ölçülebilir büyüklüklerdir: Bunlar, bütünün imgelenebilmesi için bir parçası yeterli olabilen görüngülerdir. Parçaları birbiri ardı sıra izleyerek bütüne ulaşmak olanaklıdır. Tüm zaman parçaları için de aynı şey geçerlidir. Bunlardan sadece bir andan bir başkasına ardışık ilerlemeyi düşünelim: Ve böylece tüm zaman parçaları ve eklentileri yoluyla sonunda belirli bir zaman büyüklüğü üretilir. Bu ilke matematiğin doğa bilimlerinde uygulanmasını sağlar. Matematik, duyarlığın zaman ve uzam formları içinde üretilmiş olsa bile, anlama yetimizin nicelikleri düşünme kategorisi bu ilkeye bağlı olarak çalışır.
#16
SORU: Ruh idesi ne demektir?
CEVAP: Ruh idesi, kendimizde bulduğumuz bir benbirliğinden hareketle hiçbir koşula bağlı olmayan bir ruhun var olduğuna ilişkin yargılara varmak yanlış sonuç çıkarmak olur. Çünkü bedene bağlı olmayan, buna karşın insanın yaşamasını, hareketlerinin sürüp gitmesini sağlayan tinsel bir tözün var olduğuna kendi ruhsal varlığımıza ilişkin bilgiden ulaşamayız. İlkçağdan bu yana ruhun ölmezliğine ilişkin öne sürülen uslamlamalar da asla kendilerine dayanılabilecek sağlamlıkta olmayan diyalektik yapılı uslamlamalardır.
#17
SORU: Tanrı idesi nedir?
CEVAP: Salt usun üçüncü idesi olarak ele alınan ide Tanrı idesidir. Bu ide ile ussal teoloji uğraşmaktadır. Kant kitabının Tanrı idesini ele alan bölümüne Transsendental İdeal Üzerine adını vermiştir. Tanrı idesinde hiçbir koşula bağlı olmayan ya da koşulların totalitesi ruhun ve her şeyin kendisine benzediği bir varlık düşünülmektedir. Dünyada eksiksiz bir varlıkla karşılaşmıyoruz. Her şey birtakım olumlu nitelikler ve güçlerden sınırlı bir biçimde pay almıştır. Her şeyin kendisine benzediği eksiksiz varlık, bütün realitelere sahip olan bir varlıktır.
#18
SORU:
Immanuel Kant hangi alanlarda dersler vermiştir?
CEVAP:
Kant, mantık, metafizik, ahlak, matematik, fizik, coğrafya, antropoloji, pedagoji ve mineroloji gibi alanlar üzerine dersler vermiştir.
#19
SORU:
Kant'ın eleştirel dönemi ne zaman hangi yapıtla başlamıştır?
CEVAP:
Kant’ın eleştirel dönemi 1781’de yayımladığı Salt Aklın Eleştirisi adlı yapıtıyla başlamıştır.
#20
SORU:
Kant'ın düşünceleri kaç döneme ayrılır? nelerdir?
CEVAP:
Kant’ın düşüncelerinin gelişimi başlıca iki döneme ayrılır. 1770’den önceki döneme eleştiri-öncesi dönem, 1770’den sonraki döneme ise eleştirel dönem denir.
#21
SORU:
Kant'ın felsefesi niçin eklektisizm olarak adlandırılmıştır?
CEVAP:
Kant, ortaya koyduğu bilgibilimsel sistemde ussalcılık ile deneyimcilik, bir başka deyişle, dogmatizm ile kuşkuculuk arasında bir tür arabuluculuk yapmaya ya da orta yolu bulmaya çalışmıştır. Bu tutumundan dolayı öğretisi bazen eklektisizm olarak da adlandırılmaktadır.
#22
SORU:
Kant'ın eleştiri-öncesi görüşleri hangi felsefe alanına aittir?
CEVAP:
Kant’ın eleştiri-öncesi görüşleri büyük ölçüde doğa felsefesi alanına aittir ve bu dönemde ele aldığı metafizik kavramları da büyük ölçüde doğa felsefesi alanına aittir.
#23
SORU:
Kant'ın bilgibilimsel amacı nedir?
CEVAP:
Kant’ın genel bilgibilimsel amacı, bundan böyle Spinoza, Leibniz, Wolff tarzında metafizik sistemler üretmenin doğru, haklı bir girişim olup olmayacağının bir hesabını çıkarmak ve ortaya çıkacak sonuca göre gelecekteki metafiziklere bir yol göstermekti.
#24
SORU:
Salt aklın eleştirisinde ele alınan sorular nelerdir?
CEVAP:
Salt Aklın Eleştirisi’nde ele alınan başlıca sorular şunlardır: İnsan hangi alanlarda geçerli bilgi ortaya
koyabilir?, Bu bilginin sınırı nereye dek uzanır?, Geçerli bilgiden ne anlaşılmalıdır?
#25
SORU:
Kant'ın Salt Aklın Eleştirisinde ele aldığı zihinsel yetiler ile bilim dalları nelerdir?
CEVAP:
Kant'ın Salt Aklın Eleştirisi’nde ele aldığı zihinsel yetiler duyarlık, anlık ve salt akıl, bunlara bağlı bilgi
sistemleri matematik, doğa bilimleri ve metafiziktir.
#26
SORU:
Salt Aklın Eleştirisinde metafiziğin ele aldığı temel sorunlar nelerdir?
CEVAP:
Metafiziğin ele aldığı temel sorunlar tanrının varoluşu ve doğasının ne olduğu, insanın gerçekten istenç özgürlüğüne sahip olup olmadığı ve insan ruhunun ölümsüz olup olmadığıdır.
#27
SORU:
Kant bilgi türlerini kaça ayırır? Bunlar nelerdir?
CEVAP:
Kant bilgi türlerini önce a priori ve a posteriori olarak ikiye ayırır. Daha sonra bunlara analitik ve sentetik bilgi türlerini ekleyerek her birini nitelikleri bakımından açımlama yolunu tutar.
#28
SORU:
Kant'ın bilgi türlerinden 'A priori yargısını' açıklayınız.
CEVAP:
A priori yargılar: Bu yargılar doğruluğu zorunlu olan ve aynı zamanda evrensel olarak geçerlilik taşıyan yargılardır. Bu zorunluluk ve evrensellik özellikleri deneyimin sağladığı sonuçlarda kesinlikle bulunmazlar. Buna karşılık matematik önermeler bu nitelikleri bütünüyle taşırlar.
#29
SORU:
Kant'ın bilgi türlerinden 'Sentetik yargıları' açıklayınız.
CEVAP:
Sentetik yargılar: Analitik bir yargıdaki koşulun gerçekleşmediği yargılardır. Başka bir deyişle yüklem kavramı özne kavramı tarafından içerilmemektedir. Bu şekilde özne ile yüklem kavramları arasında bir özdeşlik ilişkisi yoktur.
#30
SORU:
Aristoteles'in belirlediği düşünme kategorileri nelerdir?
CEVAP:
Aristoteles'in düşünmeyi ya da önermelerimizi yöneten kategorileri şöyledir; töz, nicelik, nitelik, yer, zaman, durum, iyelik, ilişki, etki ve edilgi olmak üzere sayıca on tanedir.
#31
SORU:
Kant'ın anlama yetisi için belirlediği kategoriler nelerdir?
CEVAP:
Kant'ın belirlediği kategoriler;
1)Nicelik kategorileri: birlik (ölçü), çokluk (büyüklük) tümlük (bütünlük).
2) Nitelik kategorileri: olgusallık, değilleme, sınırlama.
3) İlişki kategorileri: töz-ilinek, neden-etki (nedensellik), etki-edilgi (karşılıklı
etkileşim; birliktelik). (Bu kategorinin kavram çiftleri ile ifade edilmesi doğru olur. Çünkü ilişki daima en az iki şey arasında kurulur).
4) Tarz (Kip) kategorileri: olanak-olanaksızlık, varlık-yokluk, zorunlu-olumsal. (Bu kategoride ise varolan bir tarzın zıttı da söz konusudur).
#32
SORU:
Kant'ın anlama yetisine yönelik belirlediği kategorilerin yargı tipleri nelerdir?
CEVAP:
Kant'ın belirlediği kategorilere karşılık gelen yargı tipleri sırasıyla şunlardır:
1) Nicelik açısından yargılar: Tümel, tikel, tekil.
2) Nitelik açısından yargılar: Olumlu, olumsuz, sonsuz.
3) İlişki açısından yargılar: Kesin, koşullu, ayrık.
4) Kiplik (modalite) açısından yargılar: Olasılı, önesürümlü, zorunlu
#33
SORU:
Kant'ın anlama yetisine ilişkin belirlediği kategori şemaları nelerdir?
CEVAP:
Anlama yetisinin ya da salt doğa biliminin ilkelerini, bir başka deyişle kategori şemalarını Kant kategori sınıflamasına uygun olarak dört ana başlık altında toplar. Bunlar:
1) Zaman ve uzaya bağlı algının aksiyomları.
2) Algının beklentileri
(antisipasyonu).
3) Deneyimin analojileri.
4) Empirik düşünmenin postülatları.
#34
SORU:
Kant'ın salt akla ilişkin belirlediği ideler nelerdir?
CEVAP:
Kant’ın salt akla ilişkin olarak sözünü ettiği ideler, tanrı, evren (kosmos) ve ruh ideleridir.
#35
SORU:
Kant'a göre Evren İdesi nedir?
CEVAP:
Kant'a göre Evren idesi, duyarlığın zaman ve mekân formları içinde devinen biz insanlar için içi doldurulamayacak olan boş bir kavramdır. Çünkü biz insanlar için gerçek bilgi deneyimin koşulları içinde olanaklıdır.
#36
SORU:
Kant'ın belirlediği kategori şemalarından 'Algının Beklentilerini' açıklayınız.
CEVAP:
Algının Beklentileri: İlke:“Tüm görüngülerde duyumun ve ona nesnede karşılık düşen olgusalın yeğin bir büyüklüğü, eş deyişle, bir derecesi vardır". Kant bu ilke bağlamında da matematiğin duyumlara uygulanabilirliğiyle ilgilidir. Kant'a göre duyum maddesi elde edilemez ama deneyim yoluyla her duyumun bir büyüklük olduğunu yani belirlenebilir bir yoğunluk derecesine sahip olduğu ifade edilebilir.
#37
SORU:
Kant'a göre duyu yetilerinin formları nelerdir?
CEVAP:
Kant’a göre uzay ve zaman ideleri duyu/duyarlık yetimizin formlarıdır.