Kuzey Afrika’nın İslamlaşma süreci 640 yılında
bugünkü Kahire yakınlarındaki bir Bizans kalesiın
aşılması ve hemen ardından Fustat ismiyle yeni bir
garnizon kurulmasının ardından hızlanmıştır.

Emevi ve Abbasi dönemlerinde yerel Berberi
hanedanlıklar halife adına bölgeyi yüzyıllarca yönetmiştir.

Yerel Berberi hanedanlıklarca 1062 yılından
itibaren kurulan Murabıtlar devleti, özellikle kuzey batı
Afrika merkezli olarak uzun yıllar bölgeye hükmetti.

Kuzeydoğu Afrika’da yer alan ve Sina
Yarımadası ile Asya’ya bağlanan Mısır’ın
kuzeydoğusunda İsrail, doğusunda Kızıldeniz ve Suudi
Arabistan, güneyinde Sudan, batısında Libya ve Akdeniz
bulunur. Kuzeyi ve doğusu deniz, güneyi ve batısını çöller
kaplar. Stratejik konum itibariyle Asya, Avrupa ve Afrika
arasında kilit bir noktadadır.

Afrika ve Mısır’ın can damarı olan Nil nehri
ülkeyi dört bölgeye ayırır:
• Nil nehri havzası,
• Sina yarımadası,
• Doğu (Arap) çölü,
• Batı ve güney çöller bölgeleri.

Mısır’ın en önemli yeraltı kaynağı petrol ve
doğalgazdır. Özellikle son yıllarda doğu Akdeniz’de yeni
bulunan doğalgaz yatakları Mısır’ın hali hazırdaki
rezervlerine olumlu katkıda bulunmuştur. Ülkenin petrol
kaynakları ise genellikle, batı ve doğu çölleri ile Süveyş
Körfezi ve Sina Yarımadasında bulunmaktadır.

Mısır’ın %90’ı Müslüman’dır. Ülkede yaklaşık
%10’luk bir Hıristiyan azınlık (Kıptiler) yaşamaktadır.

Arkeolojik kazılardan elde edilen bulgulara göre,
Mısır’ın bilinen ilk tarihi M.Ö. 5000 yıllarında kurulmuş
olan, Aşağı ve Yukarı Mısır krallıklarıyla başlar.

Hz. Ömer döneminde Amr bin As komutasındaki
ordular tarafından 639-40 yılında fethedilen Mısır'da yeni
bir yerleşim yeri olarak Fustat kenti kurulmuştu.

Fatımiler Mısır’da başta el-Ezher üniversitesi
olmak üzere birçok kurumsal ve mimarı yapı ile ihtişamlı
bir yönetim kurmuştu.

Mısır, 1517 yılında Yavuz Sultan Selim
tarafından Osmanlı yönetimine geçmiştir.

Napolyon Bonoparte’ın, İngiltere'nin
Hindistan’daki sömürgelerine giden yolunu kapatmak
maksadıyla Fransızlar adına 1798'de Mısır'ı işgal etmesi
üzerine, bölgeye gönderilen kuvvetler arasında Kavalalı
Mehmet Ali Paşa’nın olması Mısır tarihinin akışını
değiştirmiştir. Fransızların Mısır’ı işgallerinin kaldırılması
ardından Kavalalı, önce oradaki Osmanlı valisine ardından
merkezi yönetime değişik bahanelerle başkaldırıp Mısır’da
yarı bağımsız bir yönetim kurmuştur. Nitekim bu
yönetimini 1840 Londra protokolü ile tescil ederek,
Kavalalı hanedanını tesis etmiştir.

Bölgeye yeni bir stratejik önem kazandıran,
ekonomisini değiştiren Süveyş kanalı 1869 yılında
açılmıştır.

Ülkede ortaya çıkan karmaşa ve Urabi Paşa
isyanı denilen iç ihtilalleri bahane eden İngiltere zaten
ekonomik olarak ele geçirdiği Mısır’ı 1882 yılında işgal
etti.

İngiltere’nin asıl amacı Hindistan yolu üzerindeki
bu stratejik geçiş koridorunu doğrudan kendi denetimine
almaktı. İngiliz kontrolüne geçen Mısır, görünüşte
Osmanlı’ya bağlıydı ama gerçekte İngiltere ile iyi geçinen
hıdivler aracılığı ile yönetiliyordu.

Birinci Dünya Savaşı yıllarında İngilizler burada
himaye ilan ederek Hüseyin Kamil Paşa’yı 1914 yılında
kral unvanı ile tahta geçirerek Mısır krallığı dönemini
başlatmışlardır.

1914 yılında Osmanlının İngiltere aleyhine
savaşa girmesiyle İngiltere Mısır’daki işgalini himayeye
dönüştürmüştü. Savaş sonrası pazarlıklarda ülkenin kaderi
artık İstanbul’dan daha ziyade milliyetçi liderlerin kararlı
direnişine kaldı. Bunlar içinde Saad Zağlul ve Vefd
hareketi işgalci İngiltere’ye karşı sistemli bir muhalefet
başlatırken, 1922’de Mısır’ın bağımsızlığı görünüşte de
olsa tanındı.

1923 yılında parlamenter hükümet göreve
başlarken, başbakan seçilen Zağlul’un temel hedefi
İngilizler tarafından bölünmüş olan Mısır ve Sudan’ı
yeniden birleştirmekti.

1928 yılından itibaren Hasan el-Benna’nın başını
çektiği Müslüman Kardeşler (İhvan-ı Müslimin) hareketi
dışarıda İngiltere’ye karşı, içeride ise krallık rejimine karşı
güçlü bir muhalefete girişti.

Mısır 1945'te, savaşın sonlarında, Japonya ve
Almanya'ya karşı harp ilan ederek, aynı yıl tam
bağımsızlığını elde edip BM'ye üye olmuştu.

Diğer Arap ülkelerine göre daha güçlü olduğu
için, Arap milliyetçiliğinde başı çeken Mısır 1945 yılında
Arap Birliği Örgütü’nün (Arab League) kuruluşuna da ön
ayak olmuştur.

General Muhammet Necip liderliğindeki Hür
Subaylar, sosyalist ve ulusalcı söylemleri ile 1953 yılında
krallığa son verip cumhuriyet ilan ettiğinde kral Faruk yurt
dışlına kaçmak zorunda kaldı.

General Necip cumhurbaşkanı olsa da, cunta
yönetiminin kendi içindeki çekişmeler nedeniyle
darbeciler içinde genç bir subay olan Cemal Abdunnasır,
bir süre sonra yeni bir darbe ile Necib'i göz hapsine alarak
Mısır'da idareyi ele geçirdi. Böylece sadece Mısır’da
değil, 1970 yılına kadar tüm bölgede dengeleri
değiştirecek olan “Nasır dönemi” başlamış oldu.

Nasır 1956 yılında Süveyş kanalını
millîleştirilmiştir.

1956 yılında İngiliz nüfuzu altındaki Sudan,
Mısır’dan tamamen koparılmıştır.

1958 yılında Sovyet nüfuzundaki Suriye ile Mısır
birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti’ni kurdu.

1962 yılında patlak veren Yemen iç savaşına
binlerce asker gönderen Nasır, Amerikan müttefiki Suudi
Arabistan desteğindeki Kuzey Yemen’e karşı Sosyalist
Güney Yemen devletine destek verdi. Ancak bu desteklere
rağmen Yemen’de ne istikrar ne de barış gerçekleşti.

Dışarıda en önemli hedefi İsrail’i ortadan
kaldırmak olduğundan Filistinli gruplara destek veren Nasır, 1967 yılındaki 6 Gün Savaşı’nı büyük bir hezimetle
noktaladı. Aslında bir savaştan daha çok, İsrail’in gece
vakti ansızın Mısır uçaklarını havalanmasına imkan
vermeden imha etmesinden ibaretti. Bu baskın Mısır’ın
savaş kabiliyetini yok etmekle kalmamış, Sina
yarımadasının işgal edilmesine ve Nasır’ın karizmasının
yerle bir olmasına neden olmuştur.

1970’de Nasır ölünce yerine Enver Sedat
geçmiştir.

Sedat’ın öncelikli hedefi 1967 savaşında
kaybedilmiş olan Sina yarımadasını geri almaktı. Bu
hedefe ulaşmada en önemli stratejisi ise öncelikle içeride
baskıcı yapı, dışarıda ise sosyalist ve devrimci söylem
nedeniyle Mısır’dan uzaklaşmış bulunan Arap dünyasını
yeniden kazanmaktı. Bu nedenle iktidarının ilk
günlerinden itibaren açılım siyaseti (infitah) uygulayarak
Arap ülkeleriyle ve Batılı ülkelerle yakınlaşmaya çabaladı.

Sedat, İsrail işgalindeki toprakları almanın
yolunu baskın bir savaşta görüyordu. Suriye ile gizli
görüşmeler yürüterek iyi bir planlama ardından, 6 Ekim
1973’de İsrail birliklerine karşı eş zamanlı saldırılar
başlattı. Üç hafta süren Yom Kippur Savaşı sonunda
istenilen sonuç alınamamış olsa da, petrol üreten Arap
ülkelerinin uyguladığı ambargo nedeniyle petrol
fiyatlarının birkaç kat yükselmesi, İsrail’e destek veren
Batılı ülkeler üzerinde caydırıcı bir etki oluşturdu.

1979 yılında Mısır-İsrail arasında imzalanan
Camp David Anlaşması ile İsrail Sina’dan çekilirken
Mısır, Süveyş Kanalını İsrail gemilerine açmayı ve
Filistinli silahlı gruplara destekten vazgeçmeyi kabul etti.

Batının müttefiki haline gelen Mısır, İsrail
anlaşmasından sonra Arap dünyasındaki liderliğini
kaybettiği gibi, Arap Birliği Örgütü’nden çıkarılmış ve
Kahire’deki örgüt merkezi Tunus’a taşınmıştır.

Sedat 6 Ocak 1981’de bir suikast neticesinde
ölünce, yerine eski Hava Kuvvetleri Komutanı Hüsnü
Mübarek geçmiştir.

Dış politikada Batı ile olan yakınlaşma devam
ederken, Mübarek'in cumhurbaşkanı sıfatıyla ilk hamlesi,
Arap ülkeleriyle ilişkilerin düzeltilmesi yönünde adımlar
atmak oldu. İran-Irak savaşı sırasında Irak’a askeri
yardımda bulunan Mübarek yönetimi, 1982 yılında
Lübnan’ı işgal eden İsrail’e mesafeli bir siyaset
uygulayınca yeniden Arap ülkeleriyle yakınlaşmaya başladı. 1989 yılında yeniden Arap Birliği’ne alındı ve
merkezi de Kahire’ye taşındı.

İsrail’den sonra dünyada en fazla Amerikan
askeri yardımı alan Mısır, sivil siyaset taleplerini içeren
2011 Arap Baharı sürecinde kısa süre içinde kaosa teslim
oldu. Ülkede halk ayaklanması ile anayasa değiştirilip
seçimlere gidilse de, 2012 yılında seçimle işbaşına gelen
Muhammet Mursi bir yıl sonra yeni bir askeri darbe ile
devrilerek ülke yeni bir sürece girdi.

Libya’nın ilk yerleşimcilerinin Berberiler olduğu
bilinmektedir.

642 yılından itibaren İslam fetihleriyle Arap
fatihlerin bölgeyi ele geçirmeye başlamasıyla yerli
kabileler de İslam dinini benimsemeye başladılar.

1551 yılında Osmanlı komutanı Turgut Reis,
Trablus’u da imparatorluk topraklarına katarak tüm
coğrafyayı kontrolü altına aldı.

Bölgedeki Türk idaresi, yerel bir başkaldırı ya da
hoşnutsuzluktan değil, İtalya’nın 1911 yılında başlayan
işgali nedeniyle son bulmuştur.

Osmanlı yönetimi, 1912 yılında yapılan Uşi
(Oushy) anlaşması ile bölgenin yönetimini İtalyanlara
bırakmak zorunda kaldı. İtalyanların işgali kuzeydeki kıyı
şeridi boyunca başlamış olsa da, kısa bir süre sonra
güneye ilerleyerek bugünkü Libya’nın sınırlarını
oluşturacak şekilde çöl arazileri de içine alarak genişledi.

1911-1943 yılları arasındaki İtalyan işgali
boyunca özellikle göçebe kabileler tarafından büyük bir
tepki oluştu. Görece olarak kısa sayılabilecek bu İtalyan
işgali sırasında ülkenin iç kesimlerinde Şeyh Muhammet
İdris liderliğindeki Senusi tarikatının belirgin bir
üstünlüğü bulunuyordu.

1951 yılında Libya bağımsızlığını ilan etti.
Senusi ailesinden İdris, ülkenin yeni kralı oldu.

Ülkede 1959 yılında petrolün bulunması ile
birlikte, 1960’lı yılların başından itibaren sadece
ekonomik durum değil, siyasal yaşam ve toplum kökten
değişmeye başladı.

Genç askeri elitlerden oluşan bir grup subay, kralın
Türkiye’ye ziyareti sırasında darbe yaparak 1969 yılında
yönetime el koydu. Darbenin mimarı 27 yaşındaki Albay
Muammer Kaddafi başlarda, ülke sosyolojisinin zorunlu bir
sonucu olarak kabile koalisyonu ile iyi geçinmeyi düşünse
de, kısa süre sonra baskıcı bir rejim inşa etti.

Kaddafi, yaklaşık 1500 yerel komitenin söz
sahibi olduğu “Cemahiriye” sistemi kurarken, böylece
aşiret, ideolojik bağlılık veya kimi yerde coğrafi temelde
oluşan bu yerel komitelere yerelde özgürlük verdi.

İslam, sosyalizm ve Arap milliyetçiliğinin
karışımından oluşan yeni bir felsefe geliştirip, ilk cildini
1976 yılında, ikincisini de 1980’de bastığı “Yeşil Kitap”
adıyla yayınladı.

Kaddafi, içeride özellikle kendi iktidarına yönelik
iki önemli risk odağı görüyordu:
• Kral İdris ailesi ve
• Müslüman Kardeşler hareketinin siyasal ve
toplumsal mobilizasyon kabiliyeti.
Bu nedenle söz konusu iki kesim de tamamen tasfiye edildi.

Kaddafi, dış politikada da benzer bir sertlik
sergiledi. Arap milliyetçiliği konusunda Cemal Abdünnasır
hayranı olan Kaddafi, ülkenin petrol zenginliğinden elde
edilmiş olan paraların bir bölümünü, başta Afrika olmak
üzere dünyanın farklı bölgelerindeki bağımsızlık yanlısı
silahlı hareketleri desteklemek için kullandı.

Türkiye ile Libya ilişkilerinde en anlamlı
yakınlaşma, Kıbrıs meselesinden dolayı yaşandı. Türkiye,
yapmış olduğu 1974 yılındaki barış operasyonu ardından
Batılı ülkelerin ambargosuna maruz bırakılmış ve
ekonomik anlamda cezalandırılmıştı. Böylesi bir dönemde
Libya, hem Kıbrıs hem de Türkiye’ye yardım yapmakla
kalmamış petrol fiyatlarının arttığı bir dönemde
Türkiye’ye ucuz petrol vermişti.

Kuzey Afrika’nın en küçük ülkesi olan Tunus’ta,
nüfusun %63’ü şehirlerde, %37’si kırsal kesimde
yaşamaktadır.

M.Ö. 9. yüzyılda bugün başkent Tunus içerisinde
yer alan bir yerde Kartaca’yı kurmuş olan Fenikeliler,
bölgeyi önemli bir siyasi, ekonomik ve askeri merkez
haline getirmişti.

Fas merkezli Muvahhitler Devleti’ndeki bölünme
ve ardından ortaya çıkan karışıklıklar sırasında vali Ebû
Zekeriyyâ el-Hafsî, 1228 yılında Tunus’ta bağımsız Hafsi
Hanedanlığını kurmuştur.

Uzun yıllar Hafsilerin kontrolünde kalan ülke
1574 yılında tam olarak Osmanlı Devleti sınırlarına
katıldı.

Osmanlı’nın “beylerbeyi” olarak atadığı
görevliler tarafından yönetilen bölge, bu dönemde Türk
gemilerinin Akdeniz’deki limanı haline gelmiştir.
Osmanlı, başlarda Tunus’un içyapısına köklü
müdahalelerde bulunmadığından, bölgede iktidar askerlik
işlerinden sorumlu “dayılar” ile diğer tarafta vergi
toplanması ve güvenliğin sağlanmasından sorumlu
“beyler” arasında paylaşılmıştı.

Bedevi kabilelerin Cezayir sınırını ihlal etmesini
gerekçe gösteren Fransızlar, 1881 yılında Tunus’u işgal
etmiştir.

Fransız işgalinin ilk yıllarında ulusçu fikirler
barındıran ilk hareket 1907 sıralarında ortaya çıkan
Fransız eğitimi görmüş az sayıda kişiden oluşan Jön
Tunuslulardı. Hareketin çıkardığı Fransızca gazete Le
Tunisien başlarda eğitim meselesi üzerine odaklanmış,
Tunusluların Fransızlarla eşit muameleye tabi tutulması
gerektiğini savunmuş ancak bağımsızlık vurgusu
yapmamıştı.

1920’lerde ortaya çıkan Düstur Partisi büyük bir
uyanışı sağladı. Parti fikri ihtilaflarla sonradan ikiye
ayrılmış ve Fransız kültürüyle yetişmiş yeni kuşağın
temsilcisi Habib Burgiba tarafından Yeni Düstur Partisi
(YDP) kurulmuştur.

Burgiba yöntem olarak silahlı mücadeleyi değil
bağımsızlık için Fransızlarla işbirliği yapmayı tercih eden
bir siyasetçiydi. 

1954 yılında Fransa tarafından önerilen yarı
bağımsızlık teklifini dahi kabul ettiyse de gerek parti içi
muhalefet gerekse de Arap milliyetçilerin tam bağımsızlık
talepleri nedeniyle geri adım atmıştır. 1956’da taraflar
arasında gerçekleştirilen bir protokol ile bağımsızlık
gelmiştir. Bağımsızlık mücadelesini destekleyen Hüseyni ailesinden Emin Bey, bağımsızlığın kazanılmasıyla
birlikte kral olmuştur.

1957’de Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle Tunus’ta
saltanat sona ermiştir. Habib Burgiba Tunus’un ilk devlet
başkanı olarak bütün yetkileri eline aldığında, yabancılar
ülkeyi terk etmeye başlamıştı.

Düstur hükümeti önceleri liberal ekonomiyi
benimsemeleri nedeniyle kötüye giden duruma seyirci
kalmışsa da 1960’da ilk kalkınma planının
oluşturulmasıyla birlikte önce müdahaleci, zamanla da
sosyalist bir çizgiye evirilmiştir.

Arap ülkeleriyle ilk yıllarda güçlenen ilişkiler,
1965 yılında Burgiba’nın Filistin-İsrail meselesinde İsrail
yanlısı bir tutum almasıyla bozulmuştur. İçeride ve dışarıda
çokça eleştirilen bu tutum Mısır, Irak ve Suriye’nin
Tunus’tan temsilcilerini çekmesiyle sonuçlanmıştır.

Burgiba, sürdürdüğü politikalar nedeniyle halktan
gördüğü muhalefet üzerine 1975’te anayasa değişikliği ile
kendisini ömür boyu cumhurbaşkanı ilan etti. Tek parti
sisteminin ağır yönetim biçimini uygulayarak otuz bir yıl
iktidarda kalan Burgiba, bu süreç içerisinde gördüğü her
türlü muhalefeti en sert şekilde bastırarak iktidarını
korumaya çalışmıştır.

Ülke geneline yayılan ekonomik sorunlardan
kaynaklı 1984’te yeni bir isyan hareketi ortaya çıkmıştı.
Krizi fırsata dönüştüren Zeynel Abidin Bin Ali, 1987
yılında Burgiba’nın hastalığını bahane ederek yumuşak bir
darbe ile yönetimi ele geçirmiştir.

1988 yılında çok partili sisteme geçişle birlikte
Raşit Gannuşi’nin kurduğu El-Nahda partisi, yüzde 19,6
oy aldığı halde, bir iç tehdit olarak algındı. Muhalefete
yönelik girişimde çok sayıda kişi tutuklanırken, Gannuşi
dahil yüzlerce muhalif ülkeyi terk etmek zorunda
kalmıştır.

Afrika’nın en geniş topraklara sahip ülkesi olan
Cezayir’in %78’i Arap, %20’si Berberi ve kalanı da
Fransız ve diğer azınlıklardan oluşmaktadır.

İlk çağlardan itibaren yerel Berberi devletleri
bulunsa da, Cezayir tarihi, özellikle M.Ö. II. Yüzyıl sonlarında Fenikelilerin gelmesinden ve kıyılarda ticaret
kentleri ve limanlar kurmalarından sonra önem kazanmaya
başlamıştır.

VII. yüzyılın ortalarında İslam dönemi ile tanıştı.
İslam orduları tarafında fethedilen Cezayir, önceleri
Emevilerin daha sonraki tarihlerde İdrisi ve Ağlebiler gibi
yerel hanedanlıkların hakimiyetinde kaldı.

Merkezi Arap coğrafyasındaki mezhebi ve siyasi
çekişmelerin etkisini ağır biçimde hisseden Cezayir
bölgesi, ancak XII. yüzyıldan itibaren Muvahhitler devleti
döneminde bütünlüklü bir yapıya kavuşabildi.

XVI. yüzyıl başlarında İspanyolların Cezayir
kıyılarına sokulmalarıyla birlikte ciddi bir tehlike baş
gösterince Cezayirliler Türklerden yardım istedi. Bunun
üzerine Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki donanma,
1512’den itibaren bölgeyi Osmanlı topraklarına kattı.

Osmanlı devletinin bir çok gaileler ile uğraştığı
bir sırada 1830 yılında Fransa Cezayir’i işgal etti.
Fransa’nın bölgeyi işgali Avrupa’nın etki alanını
genişletmekle kalmadı günümüze kadar sürecek olan
yeniden siyasal yapılanma dönemini başlattı.

Fransızlar, bölgeyi kendi imparatorluklarının bir
parçası haline getirmek istedikleri için halkın
Hıristiyanlaştırılması ve Fransız kültürünün benimsenmesi
konusuna özellikle önem vermişlerdi. Bu amaçla 1830
yılında Avrupa’nın en büyük misyonerlik merkezi olarak
nitelenen Beyaz Papazlar Cemiyeti’ni Cezayir’de
kurmuşlardır. Bu cemiyet bölge halkının 50 yıllık bir süre
içinde tamamen Fransızlar gibi olmasını hedefliyordu.

Birinci Dünya Savaşı koşulları Cezayir açısından
yıkıcı olmuştur. Topraklarının sömürülmesine ilave olarak
Cezayir Paris yönetiminin savaş gayretlerine destek
vermek zorunda olduğundan, ülkenin yer altı zenginlikleri
yerel halka ulaşmadan Fransız ordusu için harcandı.

Fransız işgaline karşı ikinci büyük bağımsızlık
savaşı ve ulusal uyanış İkinci Dünya Savaşından sonra
1954 yılında başladı.

Gerilla savaşını kitlesel halk eylemine dönüştüren
Cezayir Milli Kurtuluş Cephesi’nin öncülük ettiği
ayaklanmalarda yüz binlerce Cezayirli hayatını kaybetti.
Cephe, kararlı mücadelesi ardından 1958’de geçici bir
hükümet kurarak 1962 yılında da bağımsızlık ilan etmiştir.

1963 yılında yürürlüğe giren anayasaya göre aynı
yılın eylül ayında Ahmet bin Bella ülkenin ilk
cumhurbaşkanı seçildi.

Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin saygınlık kazanmış
önderlerinden Bin Bella, 1965 yılında askeri bir darbeyle
iktidardan uzaklaştırılıp yerine Albay Huvari Bumedyen
başkanlığında bir Devrim Konseyi göreve başladı

Yeni anayasa ülkenin sosyalist niteliğine son
vererek çok partili yaşama geçilmesini ve siyasi amaçla
faaliyet gösteren dernekler kurulmasını sağlıyordu.

Yeni dönemle birlikte çok sayıda siyasi parti
kurulurken, ilk demokratik seçimler 1990 yılında yapıldı.
Yerel seçimleri o dönem farklı grupları bünyesinde
barındıran ve İslamcı görüşleri ile öne plana çıkan İslami
Kurtuluş Cephesi (FIS) kazandı.

Kuzey Afrika’nın en batısında bulunan Fas
nüfusunun %55’ini Araplar kalanların büyük bölümünü
farklı Berberi topluluklar oluşturmaktadır.

686 yılında Ukbe bin Nafi komutasında bir
bölümü fethedilen Fas toprakları İfrikiyye eyaleti olarak
Emevilerin merkezi hükümetine bağlanmış ancak tam
fetih tamamlanmamıştır. 688’de Hasan bin Numan ve
710’dan sonra gelen Musa bin Nusayr isimli Arap
yöneticiler tarafından fetih tamamlanabilmiştir.

Fas coğrafyasını tarihsel anlamda önemli kılan
asıl unsur İspanya’nın fethindeki rolü ile ilgilidir. Musa
bin Nusayr’ın komutanlarından biri olan Tarık bin Ziyad,
711 yılında Cebelitarık boğazını geçerek bugünkü İspanya
topraklarına girmiş ve Endülüs İslam medeniyetinin ilk
temellerini atmıştır.

Bölgenin siyasal ve dini bütünlüğünü sağlayan en
önemli İslam devleti Murabıtlar olmuştur. 1056 yılından
itibaren bölgede hüküm sürmeye başlayan Murabıtlar,
kuzey Afrika’nın büyük bölümü ile İspanya’nın bir
bölümünü içeren 6 milyon kilometre karelik bir alanda
hakimiyet kurdular.

Osmanlı yönetimi, bir yandan Endülüs öbür
yandan Fas bölgesindeki krallardan gelen yardım
taleplerine uygun olarak nüfuz kazanmaktaydı. 1492 yılından sonra Osmanlıdan yardım isteyen Fas
yöneticileri, doğrudan bağlanma şeklinde değil ama yıllık
belirli bir vergi verme karşılığında Osmanlıya tabi bir
özerk yönetim haline geldi

Neredeyse bir asır boyunca Avrupalı güçler
arasındaki çekişmelere konu olan ve her defasında küçük
parçalar halinde birçok defa işgal edilen Fas toprakları
sonunda 1912 yılında Fransa’ya bırakıldı. Ancak aynı
sırada İspanya da Fas üzerinde hak iddia edince, aynı yıl
ülkenin kuzeyince Akdeniz kıyısındaki kesimi onlara
bırakıldı.

1940’lardan sonra Fas’ta güç kazanan
bağımsızlık hareketleri, 1944 yılında bağımsızlık yanlısı
İstiklal Partisi’nin işgalcilerin ülkeyi terk etmeleri
konusunda ültimatom gibi talepleri dillendirmesi kitlesel
bir başkaldırının başlangıcı oldu. Çözümü, İstiklal Partisi
ileri gelenlerini tutuklayıp, Fransızlara karşı tavır alan
Kral IV. Muhammed’i de sürgüne göndermekte bulan
Fransızlar, yeni atanan kralın halk tarafından kabul
edilmemesi ve olayların büyümesi üzerine 1956 yılında
Fas’ın bağımsızlığını tanımak zorunda kaldı.

IV. Muhammed’in sultanlık yetkilerinden
vazgeçerek 1958 yılında sınırlı monarşiyi kabul etmesi
üzerine yeni anayasal hazırlıklar yapıldı ve 1962 yılında
bugün de sürmekte olan parlamenter sisteme geçildi.

Fas Kralı II. Hasan’ın, 1969 yılında Mescid-i
Aksa’ya yönelik kundaklama olayından sonra derhal
harekete geçip İslam dünyası liderlerini Rabat kentinde
toplaması ve ardından İslam Konferansı Örgütü adıyla bir
uluslar arası örgütün doğuşuna ön ayak olması en önemli
katkılardan biridir.

Sudan, coğrafi olarak bir doğu Afrika’da olmakla
birlikte tarihi boyunca siyasi ve kültürel olarak hep
kuzeyindeki Mısır’ın etkisinde kalmıştır.

1517 yılında Mısır’ın ardından Sudan’ın kuzey
bölgeleri de Osmanlı idaresine geçmiş, Müslüman
Nubyeler ile ittifak yapılarak, bölgede varlığını sürdüren
Funj imparatorluğu daha güneye sürülmüştür.

Sudan modern döneme Mısır valisi Mehmet Ali
Paşa döneminde adım atmıştır. M. Ali Paşa, 1821 yılında
Sudan’a her biri kendi çocukları tarafından komuta edilen
iki ordu gönderdi. Mavi ve Beyaz Nil’in birleştiği noktada askeri üsler ve bugünkü Hartum kenti kurulurken, şehir
kısa süre sonra idari bir merkez haline geldi. Kızıldeniz
kıyısındaki limanlar nedeniyle büyük önemi bulunan
bölge, bir yanda Kavalalı’nın oğlu İsmail’in Batılılaşmacı
reformları ile öbür yanda bizzat Batılıların işgali arasında
sıkışıp kalmış bir görüntü sergiliyordu.

1873 yılında, Gordon Paşa olarak bilinen İngiliz
General Charles Gordon, Mısır Hidivi tarafından
Ekvatorya genel valisi olarak atanmış ve yerel isyanları
bastırmakla görevlendirilmişti.

Muhammed Ahmed el-Mehdi isimli dini lider
1881 yılında ayaklanarak Mısır ve İngiliz ordusunu
yenilgiye uğrattı. Etrafında topladığı kuvvetlere Ensar
Hareketi adını veren Mehdi, Başkent Hartum’u kuşatarak,
1885 yılında kenti ele geçirip bölgeye hakim olmuştur.

Birinci Dünya Savaşı başlayınca Mısır’daki
milliyetçiler Sudan’ın kendilerine bağlanmasını isteyince
Londra hükümeti bunu reddetti. Olayların büyümesi ve
İngiltere’nin Sudan valisinin suikastla öldürülmesi üzerine
İngiltere 1924’te Mısır güçlerini Sudan’dan tamamen
çıkardı.

1951 yılında İngiltere’nin Sudan’a ayrı bir
bağımsızlık vereceği anlaşılınca, Mısır Kralı Faruk son bir
hamle ile kendini Mısır ve Sudan’ın birleşik kralı ilan
ettiyse de, durumda değişiklik olmamış ve Sudan 1956
yılında Mısır’dan ayrı bir devlet olarak bağımsız olmuştur.

Bağımsızlık sonrasında milliyetçi grupların yanı
sıra, Mehdi Hareketi en önemli siyasal güç olarak siyasette
söz sahibi oldu.

1969 yılında sosyalist fikirleri ile Muhammed
Nimeyri darbe ile iktidara gelerek tek parti yönetimi
kurdu.

Müslüman kardeşler hareketinin siyasi temsilcisi
durumundaki güç Ulusal İslami Cephe’dir.

1989 yılındaki askeri darbenin lideri General
Ömer el- Beşir’di.

1990’lı yıllar güney Sudan ile barış konusunda
bir takım adımlara sahne olduysa da, her hangi bir sonuç
alınamadı ve ülke hızla bölünmeye doğru sürüklendi. Bunu tetikleyen bir gelişme de 2003 yılından itibaren
ülkenin batısında Darfur krizinin patlak vermesiydi.

Darfur krizinin patlak vermesiyle bölgedeki
sosyoekonomik sorunlardan kaynaklı huzursuzluğa
Afrikalı ve Arap aşiretlerden kaynaklı etnik boyut
eklenince büyük bir iç çatışma patlak verdi. Dış
müdahaleler nedeniyle çok boyutla hale gelen kriz
çözümlenemeden, Güney Sudan 2011 yılında bağımsız bir
devlet haline geldi.

Asıl adı Arap Mağrip Birliği (Arab Maghreb
Union) olan siyasal yapı, 17 Şubat 1989 yılında
kurulmuştur.

Merkezi Fas’ta bulunan Birliğin üyeleri; Cezayir,
Moritanya, Fas, Tunus ve Libya’dır.

Soğuk Savaş’ın bitmeye başladığı bir dönemde
kuzey Afrika’daki jeopolitik yakınlaşmanın bir sonucu
olarak kurulan örgüt, kendi üyeleri arasında ekonomik
işbirliğini önceleyip üçüncü aktörlere karşı tıpkı Avrupa
Birliği’nde olduğu gibi ortak politikalar belirlemeyi
hedeflemektedir.

Üye beş ülkenin devlet başkanlarından oluşan bir
konsey tarafından yönetilen birlik, her iki yılda bir
toplanmakta ve başkanlık dönüşümlü bir şekilde sırayla
yürütülmektedir.

Mağrip Birliği, 1990’lı yıllar boyunca Cezayir ile
Fas arasındaki sınır anlaşmazlıkları ve Batı Sahra
sorunundaki görüş ayrılıkları, Libya ile Moritanya
arasındaki güvenlik sorunları ve daha birçok ikili kriz
nedeniyle fazla bir etkinlik gösteremedi.

Mağrip Yatırım Bankası, Balıkçılık Çalışma
Grubu ve Göçmenlik Örgütü gibi üye ülkeleri doğrudan
ilgilendiren birçok konuyla ilgili yan organların
oluşturulması, birliğin işlerliğini artırmaktadır.

Akdeniz boyunca uzanan kıya şehirleri ve Nil nehrinin havzası kuzey Afrika ülkelerinin en kalabalık yerleşim yerleridir.

Berberiler Kuzey Afrika’nın ilk yerlileri olarak nitelendirilir.

Halife Ömer döneminde Mısır ve Libya İslam’a katılmışlardır.

Osman bin Afvan döneminde de Cezayir ve Fas’ın fethi tamamlanmıştır.

VIII. Yüzyılın başlarında tüm kuzey Afrika’nın askeri anlamda fethi tamamlanmıştır.

1512’de Cezayir, 1551’de Libya, 1574’te Tunus, istikrarlı bir
yayılma siyaseti sayesinde Osmanlıya bağlandı.

Tüm Kuzey Afrika ülkeleri II. Dünya Savaşından sonra bağımsızlıklarını kazanmışlardır.

Mısır Nijerya’dan sonra Afrika’nın en kalabalık ülkesidir.

2017 rakamlarna göre Mısırın yaklaşık 90 milyon nüfusa sahip olduğu bilinmektedir?

Mısır’ın %90’ı Müslüman’dır. Ülkede yaklaşık %10’luk bir Hıristiyan azınlık (Kıptiler) yaşamaktadır.

Ülke genelinde göçebe çobanlık başlıca gelir kaynağı haline gelmiştir.

Ülkede 1959 yılında petrolün bulunmuştur.

Ülke gelirlerinin %94’lük bölümü petrol ihracatından elde edilen gelirlere dayanmaktadır.

Kuzey Afrika’nın en küçük ülkesi Tunustur.

Nüfusun %63’ü şehirlerde, %37’si kırsal kesimde yaşamaktadır.

Cezayirde ilk demokratik seçimler 1990 yılında yapılmıştır.

Ülke nüfusunun %55’ini Araplar kalanların büyük bölümünü farklı Berberi topluluklar oluşturmaktadır.

Asıl adı Arap Mağrip Birliği (Arab Maghreb Union) olan siyasal yapı, 17 Şubat 1989 yılında kurulmuştur.

Ülke nüfusunun %80’i Müslüman, %10’u Hıristiyan ve %10’u da
yerel din mensuplarıdır.

Arap Mağrip Birliğinin merkezi Fas’ta bulunmaktadır.