Modern hukuk insanların yaşamlarının yalnızca her
alanını değil aynı zamanda bu alanları en ince ayrıntısına
kadar düzenleme iddiasındadır. Öyle ki, kişinin ne zaman
hak sahibi bir varlık olarak doğmuş ne zaman ölmüş
sayılacağı dahi hukuka tabidir. Türk Medeni Kanunu’nun
28. maddesine göre “Kişilik, çocuğun sağ olarak
tamamıyla doğduğu anda başlar ve ölümle sona erer.
Çocuk hak ehliyetini, sağ doğmak koşuluyla, ana rahmine
düştüğü andan başlayarak elde eder.”

Bir kişi anlaşmazlık yaşadığı bir arkadaşına
hakaret edecek olursa Türk Ceza Kanunu’nun 125.
maddesinde belirlenen hakaret suçunu işlemiş olur. Bu
maddeye göre “Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını
rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat
eden ya da yakıştırmalarda bulunmak veya sövmek
suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran
kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile
cezalandırılır. Mağdurun gıyabında hakaretin
cezalandırılabilmesi için fiilin en az üç kişiyle ihtilât
ederek (biraraya gelerek) işlenmesi gerekir.” Aynı
maddenin üçüncü fıkrasına göre hakaret suçu
a) Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı,
b) Dinî, siyasî, sosyal, felsefi inanç, düşünce ve
kanaatlerini açıklamasından, değiştirmesinden,
yaymaya çalışmasından, mensup olduğu dinin
emir ve yasaklarına uygun davranmasından
dolayı,
c) Kişinin mensup bulunduğu dine göre kutsal
sayılan değerlerden bahisle, işlenmesi hâlinde,
cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz.

Toplumsal düzeni korumak adına hukuk, bir
kural ihlali söz konusu olduğunda buna bir tepki verir –ki
bu tepkinin de özel adı yaptırımdır.

Hukuk hakların neler olduğunu, bu haklara
kimlerin sahip olacağını, bir ihlal durumunda hakların
nasıl korunacağını düzenler.

Bu düzeylerden ilki pozitif düzenlemeye
ilişkindir. Hukuk kavramını en temel olarak belli bir
toplumda belli bir zamanda yürürlükte olan, toplumsal
düzen içerisindeki insanların davranışlarını düzenleyen,
devletin sağladığı yaptırımlarla güvence altına alınmış
kurallar bütünü anlamıyla düşünürüz. Hukukun, hukuk
dünyası içerisindeki bir başka düzeyi ideal bir düzene
ilişkindir. Bununla kastedilen şudur: Hukuk, devlet
tarafından yurttaşların davranışlarını düzenlemek üzere
konulmuş kuralların üstünde yer alan ideal, doğal
diyebileceğimiz bir düzenin adıdır. Bu nedenle hukuk, var
olan konulmuş kuralları değil, aslında bu kuralların
kendisine uyması gereken üstün düzeni ifade eder. Bu
üstün düzen bir ideal, pozitif hukukun varması gereken bir
hedeftir. Bu düzen bir ideal, bir doğal düzen olduğu için
her zaman her yerde geçerli olan, değişmez, evrensel,
nesnel niteliktedir. Hukuku yöneldiği değer itibariyle
adalet düzeyinde ele alan yaklaşımlar da bulunmaktadır.
Aslında bu yaklaşım, doğal hukukun bir alt kolu olarak
karşımıza çıkar. Çünkü burada pozitif hukukun ulaşması
gereken bir değer, adalet değeri belirlenmiş ve hukuk buna
göre tanımlanmıştır. Buna göre hukuk, adalete yönelmiş
bulunan bir toplumsal yaşam düzenidir. Bu bakımdan
adalet hukukun son amacıdır ve adalete yönelmeyen
hukuk, anlamını yitirir; hukuk olmaktan çıkar.

Norm, toplumsal yaşamı düzenleyen kurallar
normatiftirler.

Yaptırım bir ahlâk normu ihlal edildiğinde bu
normu ihlal ettiğinin farkına varan kişi vicdan azabı
çekerken, aynı normu paylaşan diğer insanlar ise ihlali
gerçekleştireni kınayacaklardır. Benzer şekilde örf-âdet
kurallarının ihlali söz konusu olduğunda, aynı toplumsal
çevrede yaşayan insanlar ayıplama, kınamadan başlayıp
dışlama hatta fiziki güç kullanmaya varan yaptırımlar
uygulayacaklardır. Hukuk normunun ihlali durumunda
yaptırım karşı karşıya kalınır.

Hukuk normları yapılması gereken davranışı
aslında dört ayrı anlam kategorisinde ifade ederler. Bu
anlam kategorileri yasaklama, izin verme, yükümlü kılma
ve seçebilmedir.

Diğer toplumsal davranış kuralları gibi hukuk
kuralları da insan davranışlarına ilişkin düzenlemeler
içerir.
Hukuk kuralları elbette doğa olaylarını düzenlemez.
Hukuk kuralları ayrıca hayvanların davranışlarına ilişkin
düzenlemeler de içeremez. Hukuk normunun konusu
insanın kendisi değil, belirli bir davranışıdır. Genelde
hukuk ve ahlâk normlarının muhatabının insan olduğu
söylenir.

Hukuk kurallarının kaynağı devlet dolayımı ile
ortaya çıkan insan iradesidir. Literatürde hukukun kaynağı
kavramı altında hukuka ve hukuksal düzenlemelere ilişkin
bilgi edinebileceğimiz kaynaklar anlamında bilgi
kaynakları, hukuksal düzenlemeleri yani normu ortaya
çıkaran, yaratan makam anlamında organsal kaynaklar ve
hukuksal düzenlemenin toplumsal yaşamı düzenlerken
kazandığı biçim anlamında biçimsel kaynaklardan söz
edilmektedir. Bunun yanında aslî kaynak, tamamlayıcı
kaynak ve yardımcı kaynak ayrımını yaparak aslî
kaynaklar altında yazılı ve yazısız hukuk kurallarını,
yardımcı kaynaklar altında ise bilimsel görüşlerle yargı
kararlarını değerlendiren çalışmalar bulunmaktadır.

Hukuk kuralını diğer toplumsal davranış
kurallarından ayıran en önemli tür yazılı kaynaklardır. O
kadar ki, hukuk kuralı dendiğinde münhasıran yazılı
hukuk kuralları anlaşılır.

Mevzuat, yürürlükte bulunan yazılı hukuk
kuralları bütününe verilen isimdir.

Hukuk kurallarının hiyerarşik düzeninin en
üstünde anayasa yer almaktadır.

Anayasalarda devletin organlarının, işleyişinin,
niteliklerinin ve yurttaşların temel hak ve özgürlüklerinin
yer alması beklenir.

Genel olarak anayasaların değiştirilebilmesi için
diğer yasaların değiştirilmesi için gerekenden daha ağır
usul ve şartlar olması beklenir. Bu niteliği taşıyan
anayasalar sert anayasa olarak adlandırılmaktadır.

Alelade yasalarla aynı usul ve şartlarla
değiştirilebilen anayasalar yumuşak anayasadır.

Çünkü anayasa değişikliğinin diğer yasalar için
öngörülenden daha fazla sayıda milletvekili tarafından
önerilmesi, TBMM’de iki kez görüşülmesi ve en az
TBMM üye tamsayısının beşte üçü tarafından kabul
edilmesi gerekir.

Yazılı hukukun bir diğer biçimsel kaynağı
yasadır.

Hukuksal anlamda yasa, anayasada belirtilen
yetkili organ tarafından yine anayasada belirtilen usule
göre çıkarılan yazılı, genel, sürekli ve soyut hukuk
kuralıdır.

Anayasada yasa çıkartmakla yetkili kılınan organ
yasama organı olarak adlandırılır.

Parlamenter demokrasilerde yasama organı
seçimle belirlenen meclistir.

Türkiye’deki hukuk düzeni bakımından Türkiye
Büyük Millet Meclisi bir yasa ile Bakanlar Kurulu’na yasa
niteliğini taşıyacak kararname çıkarma yetkisi verir.
Dolasıyla Kanun Hükmünde Kararname, yasamanın
verdiği yetki ile yürütme tarafından çıkartılmaktadır.
Kanun Hükmünde Kararnameler, Resmi Gazete’de
yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne
kabul edilmek üzere sunulur. Bu da bir tür yasama
faaliyeti anlamına gelen Kanun Hükmünde Kararname
çıkarma yetkisinin yasama organının kendisinin onayı
olmaksızın kullanılamayacağını göstermektedir.

Türkiye’deki hukuk düzeni bakımından tüzükler,
Bakanlar Kurulu tarafından çıkartılmaktadır. Bakanlar
Kurulu bir tüzük çıkarmadan evvel Danıştay’ın
incelemesine başvurmak zorundadır. Böylece çıkartılan
tüzüğün yargısal öndenetimi gerçekleştirilmiş olur.

Tüzüklere oranla daha somut uygulamalar içeren
Başbakanlık, Bakanlık ya da kamu kurum ve kuruluşları
tarafından çıkartılabilen bir diğer yazılı uygulama kaynağı
yönetmeliktir. Yönetmeliklerin Resmi Gazete’de
yayımlanması şart değilse de, daha genel esaslar içeren
bazı yönetmelikler için yayım şartı öngörülmüştür.

Bir yetkili organ tarafından çıkartılmadığı, resmi
bir yayında yayımlanmadığı halde, hukuk uygulamasında
kaynak olma işlevi gören kaynaklara yazılı olmayan
kaynaklar adını veririz. Bu özellikleri itibariyle yazılı
olmayan kaynaklardaki kurallar, toplumsal yaşam
içerisinde kendiliğinden ortaya çıkar. Çıkartılması için
belli bir usul öngörülmüş değildir. Üstelik bu tür kurallar,
bugünden yarına ortaya çıkmaz; maddî unsur diye de
adlandırılan bir sürekliliğin yani uzun süre sürekli
yinelenmenin gerçekleşmiş olması gerekir. Dolayısıyla
yazılı olmayan kaynaklardaki kuralların hangi durumda ne
zaman tam olarak ortaya çıktığını kestirmek zordur.

Pozitifi hukukun yazılı olmayan kaynağı
dendiğinde Örf ve Âdet Hukuku anlaşılır. Örf ve Âdet
Hukuku, gerek içerik gerekse adlandırma itibariyle örf ve
âdet kurallarına benzerlik gösterir. Bunları birbirinden
ayıran Örf ve Âdet Hukuku’nun devlet gücü ile yaptırıma
bağlanmış olmasıdır.

Örf ve Âdet Hukuku’nun iki unsuru vardır.
Bunlar maddî unsur, manevî unsur ve hukuksal unsur
olarak karşımıza çıkar. Maddî unsur, süreklilik ya da
yinelenmedir. Bir davranışın örf ve âdet haline gelmesi
için bir süre yinelenmesi, benzer durumlarda aynı şekilde
davranılması gerekir. Elbette buradaki yinelemeden kastın
ne olduğu yeterince açık değildir. Bir davranışın örf ve
âdet oluşturması için gereken belli bir yinelenme sayısı
bulunmaz. Yine de bu davranışın ilk ne zaman ortaya
çıktığının bilinemeyecek kadar uzun bir süre yinelenmiş
olması kıstası maddî unsura ilişkin bir ölçüt olarak kabul
edilebilir. Manevî unsur, o davranış kuralına uyulması
gerektiğine ilişkin genel bir inanç ya da kanının
bulunmasıdır. Toplumun üyeleri tarafından zorunlu
görülen bir davranış kalıbı olmadıkça örf ve âdetin ortaya
çıkması da mümkün değildir.

Yardımcı kaynaklar bir zorunluluğun değil,
yararlanma gereğinin ifadesi olarak karşımıza çıkar.

Türk Medeni Kanunu’nun 1. maddesinin üçüncü
fıkrasında hâkimin karar verirken yararlanacağı kaynaklar
arasında yargı kararları da yer alır. Yargısal kararlar ya da
bir başka deyişle içtihat, uyulması zorunlu olan bir
uygulama kaynağı değildir. Hiç kuşku yok ki, yargıcın
karar verirken öncelikle uyması gereken kurallar yukarıda
normlar hiyerarşisi içerisinde sayılan kurallardır. Bununla
birlikte Yargıtay Genel Kurulu tarafından verilen İçtihadı
Birleştirme Kararları Resmi Gazete’de yayımlanarak
herkes için bağlayıcı bir nitelik kazanmaktadır.

Hukuk alanındaki bilimsel görüşler, hukuk
alanında çalışan kişilerin (bu kişiler akademisyen,
deneyimli bir hukukçu vs. olabilir) hukuksal
düzenlemelere, bunların nasıl anlaşılıp uygulanması
gerektiğine ilişkin bilimsel eserlerde dile getirilir. Bu
görüşlere öğreti ya da doktrin de denilmektedir.
Uygulamada özellikle yüksek yargı organlarının
kararlarında öğretiye atıfta bulunularak hüküm kurulduğu
görülür. Özellikle tartışmalı meselelerle ilgili bilimsel
eserlerde yapılan açıklamalar, karar vericilerin farklı
görüşler arasından bir tanesini seçmesine yardımcı
olmaktadır.

Hukuk kurallarının yaptırımları devlet gücü ile
uygulanır.

Yaptırımları örgütlü ya da yayılmış yaptırımlar,
maddî yaptırım ve manevî yaptırım, hukuksal yaptırımlar.

Hukuksal yaptırımlar diğer toplumsal davranış
kurallarından yaptırımlarının devlet gücü ile uygulanması
ile ayrılır. Hukuksal yaptırımlarda bir normun ihlali
durumunda ortaya çıkacak tepki ya da uygulanacak
zorlama farklı biçimlerde ortaya çıkabilir.

Esasen özel hukuk ve kamu hukuku şeklinde bir
ayrımın olmadığı, bunun yalnızca sınıflandırma
yapabilmek amacıyla kullanılan yapay bir ayrım olduğu
dile getirilmektedir. Yine de çıkar ölçütü, irade özgürlüğü
ölçütü, egemenlik ölçütü ve eşitlik ölçütü gibi farklı
ölçütlere dayalı olarak bir özel hukuk-kamu hukuku
ayrımı yapıldığı da görülmektedir. Bunlar arasında en çok
öne çıkan, düzenleme konusu olan ilişkinin türüne göre
yapılan ayrımdır. Özel hukukun kişilerarası ilişkileri
düzenleyen alt dallardan oluştuğu, kamu hukukunun ise en
azından bir yanında bir kamu gücünün bulunduğu ilişkileri
düzenlediği kabul edilmektedir.

Özel hukuk yaptırımları cebrî icra, tazminat ve
geçersizliktir.

Cebrî icra, kişinin bir norma uymasının zorla
sağlanmasıdır. Özellikle borç ilişkilerinde, borcunun
gereklerini yerine getirmeyen kişi, kamu gücü aracılığıyla
borcunu ifa etmeye zorlanır. Buradaki borç ilişkisinin her
durumda para borcu olması gerekmez. Velayeti anneye
bırakılmış çocuğun, kendisini anneye teslim etmeye
yanaşmayan babasından alınarak annesine teslim edilmesi
de bu kapsamda ele alınır.

Tazminat, kusurlu bir davranış sonucu ortaya
çıkan zararın giderilmesi anlamına gelir. Bu kusurlu
davranış haksız fiil olarak ya da bir sözleşmenin
hükümlerine uyulmaması şeklinde ortaya çıkabilir.

Haksız fiilden kaynaklı olarak tazminat
yaptırımının ortaya çıkması için kusurluluk, hukuka
aykırılık, zarar ve bu zararın bir fiil ya da davranışla
ortaya çıkmış olması gerekmektedir.

Borcun yerine getirilmemesinden kaynaklı
tazminat yaptırım için karşımıza borç ilişkisi, borcun hiç
ya da gereği gibi yerine getirilmemiş olması, borçlunun
kusursuzluğunun ispat edilememiş olması ve zararın
borcun hiç ya da gereği gibi yerine getirilmemiş
olmasından kaynaklanması unsurları gerekmektedir.

Geçersizlik yaptırımı, yokluk ve butlan olmak
üzere iki türdür.

Geçersizlik, bir davranışın kendisinden beklenen
hukuksal sonucu doğurmaması anlamına gelmektedir.
Buradaki davranış aslında bir hukuksal işlemdir.
Dolayısıyla geçersizlik yaptırımı hukuksal işlemler için
söz konusu olmaktadır.

Yokluk, hukuksal işlemin esaslı unsurlarından
birinin olmaması durumunda ortaya çıkan yaptırım
türüdür.

Butlan yaptırımı mutlak butlan ve nisbî butlan
olarak ikiye ayrılmaktadır.

Mutlak butlan, hukuksal işlemin esaslı unsurları
şeklen var olmakla birlikte yasanın emredici nitelikteki
hükümlerine açık bir aykırılığın söz konusu olduğu
durumlarda ortaya çıkan yaptırım türüdür. Mutlak butlanla
bâtıl olan işlemler, deyim yerindeyse sakat işlemlerdir ve
bu sakatlık işlemin yapıldığı andan itibaren geçerli olduğu
gibi sonradan da düzeltilmesi mümkün değildir.

Nisbî butlan yaptırımı, yasada öngörülen
unsurlara sahip olduğu, emredici hükümlere de aykırılık
taşımadığı halde iradede ortaya çıkan sakatlık nedeniyle,
işlemin, taraflardan birinin talebiyle sona erdirilme
durumunu ifade eder.

Kamu hukuku yaptırımları ceza, yokluk, iptal ve
tazminattır.

Kural olarak bir idarî işlem yetki, sebep, şekil,
konu ve amaç olmak üzere beş unsurdan oluşmaktadır. Bu
unsurlardan birinde açık ve ağır bir sakatlığın var olması,
işlemin hiç ortaya çıkmamış gibi olmasını gerektirir.

Hukukun konusunu insan davranışları oluşturur.

Hak, kişiye tanınan yetki ya da hukuk düzeninin
koruduğu menfaattir.

Kamu Hukuku’ndan kaynaklanan haklar, Kamu
Hukuku’nun özelliği olarak devlet ile kişiler arasındaki
ilişkiden doğan haklardır.

Özel Hukuk’tan kaynaklanan haklar, kişilerin
birbirleriyle özel hukuk ilişkilerinden doğan haklardır.

Hukuk dünyasında kişi, hak ve borçlara sahip
olabilen varlıktır.

Kişi olmanın sonuçları: Kişiler irade
açıklayabilirler; hukuksal işlemler yapabilirler;
malvarlığına sahip olabilirler; hak ve borç altına
girebilirler; sorumluluk yüklenirler; mahkemelerde taraf
sıfatına sahip olabilirler.

Hukuksal olay, hukuk düzeninin kendisine
hukuksal sonuç bağladığı her türlü olaydır.

Hukuksal işlem, bir ya da daha fazla kişinin
hukuksal bir sonuç doğurmak üzere bulundukları irade
beyanıdır.

Hukuksal işlemin unsurları; (a) Bir ya da daha
fazla kişi, (b) Hukuksal sonuç, (c) İrade ve (d) Bu iradenin
beyanı.

Sözleşme, iki tarafın hukuksal bir sonuç elde
etmek üzere karşılıklı ve birbirine uygun iradelerini
açıklamaları anlamına gelmektedir.

Sözleşmenin unsurları; (a) İki taraf, (b) Hukuksal
sonuç, (c) İrade, (d) Bu iradenin beyanı ve (e) Bu beyanın
karşılıklı ve birbirine uygun olması.

İnsan toplum denilen sosyal çevre içinde yaşamaktadır. İnsan yaşamını sürdürdüğü bu çevrede diğer insanlarla ve kurumlarla birçok ilişkiye girer; bu ilişkiler sosyal ilişki olarak adlandırılmaktadır. İnsanın sosyal ilişkileri sayılamayacak kadar çoktur. Bir öğrencinin sabah kalktığında ailesi ya da arkadaşlarıyla ilişkileri, okula giriş kapısında güvenlik görevlileriyle yaşadığı ilişkiler, sınıfta ya da kantinde yaşadığı ilişkilerin hepsi sosyal ilişki olarak adlandırılabilir.

Sosyal ilişkiler bazen sorunsuz yürürken bazen de çatışmalara neden olabilir. Örneğin aile içinde yaşanan çatışmalar, kadın erkek çatışmaları, kurumlar arası, hatta ülkeler arası çatışmalar bunlara örnek olarak gösterilebilir. Ancak belirttiğimiz sosyal ilişkiler her ne kadar birtakım çatışmalar içerse de belli bir düzen içinde yürümektedir. Kurallara uyanlar yanında uymayanlar da bulunmasına rağmen, bu düzen kendi dinamiği içinde yürümektedir. İşte sosyal ilişkilerin tâbi olduğu bu düzen, sosyal düzen olarak ifade edilmektedir.

Sosyal düzen içinde yaşayan insanların ödevleri, hak ve yetkilerini düzenleyen kurallara sosyal düzen kuralları denilmektedir.

Sosyal düzen kurallarının belirli özellikleri bulunmaktadır. Öncelikle bu kurallar genel nitelik taşır yani ayırımsız herkese uygulanır. İkincisi süreklidir yani bu kurallar çok uzun zamandır ve aralıksız bir biçimde uygulanmaktadır. Üçüncüsü, bunlar yaptırımlı kurallardır. Sosyal düzen kuralları zaman içinde değişim gösterebilirler, hatta bölgeden bölgeye, ülkeden ülkeye dahi farklılaşabilirler. Bir sosyal düzen kuralının zamanla ortadan kalması da söz konusu olabilir. Öte yandan, bir davranış aynı zamanda birden çok sosyal düzen kuralını ihlal edebilir. Örneğin, aynı olay hem ahlak, hem din ve hem de hukuk kurallarına aykırı olabilir. Hırsızlık, adam öldürme gibi.

Sosyal düzen kuralları sayılamayacak kadar çoktur ancak bilimin önemli bir fonksiyonu bilimsel bilgiyi sınıflayarak anlaşılabilir kılmaktır. Bu yönden yaklaşıldığında, sosyal düzen kurallarının, özellikleri de dikkate alınarak sınıflandırılması mümkündür. Genel kabul gören bir yaklaşıma göre sosyal düzen kuralları:

• Din kuralları,
• Ahlak kuralları,
• Görgü kuralları,
• Hukuk kuralları şeklinde sınıflandırılabilir.

Bugün için laikliği benimsemiş ülkelerde din kurallarına uymamanın yaptırımı manevidir. Başka bir deyimle, din kurallarına uymayan kişilere yönelik bir güç kullanımı ya da zorlama söz konusu değildir. Din kurallarına uymayanlar, günahkâr sayılma, toplum dışına itilme gibi manevi yaptırımlarla karşılaşırlar. Bu tür toplumlarda bir din kuralına uyulmaması hâlinde eğer kişiye maddi bir yaptırım uygulanabiliyorsa, bunun sebebi uyulmayan din kuralının aynı zamanda hukukça benimsenmesi yani hukuk kuralı hâline gelmesidir. Yoksa laik toplumlarda din kuralına uymamanın sadece manevi yaptırımı bulunmaktadır.

Değerler sistemi içinde, insan davranışları hakkında “doğru” ya da “yanlış” bulma açısından yapılan değerlendirmelerin bütünü, toplumsal bir kurum olarak ahlakı oluşturmaktadır (Özekes, s. 70). Ahlak kuralları iyilik-kötülük, doğruluk-yanlışlık gibi çeşitli konulardaki değer yargılarıdır.

Toplumsal düzen, gündelik ilişkilerde bazı davranış kalıplarına uyulmasını gerektirir. Ahlak kurallarından farklı olan bu kurallar, görgü kuralları olarak adlandırılmaktadır. Bu kurallar tavırlar, yöntemler ve hareket biçimlerinden oluşur. Başkası konuşurken dinlemek, el öpmek, kibarca yemek yemek, selam vermek veya misafir ağırlamak bu kurallara örnek gösterilebilir.

Hukuk kurallarını diğerlerinden ayıran en önemli özellik yaptırımının maddi olmasıdır. Başka bir ifadeyle hukuk kurallarına uymama hâlinde kişiye maddi yaptırım uygulanır, kamu gücü devreye girerek kuralı ihlal eden kimseye zor kullanır ve kuralın gereğini yerine getirir. Hukuk kurallarının diğer sosyal düzen kurallarından farkı, bu kuralların devletin zorlayıcı gücüyle desteklenmiş olmasıdır.

Hukuk kuralları toplum hayatında kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve uyulması kamu gücüyle yani maddi yaptırımla desteklenmiş sosyal kurallardır.

Genel bir değerlendirme yapıldığında açık veya üstü kapalı biçimde olsun; her hukuk kuralının üç ögesi bulunur. Bunlar; konu, irade (emir) ve yaptırımdır.

Hukuk kuralları soyuttur; somut ve tek bir olay için hazırlanmamıştır. Aynı nitelilteki tüm toplumsal olaylar için geçerlilik taşımaktadır. Bu nedenle hukuk kuralları, düzenlediği tüm olaylara uygulanabilecek niteliktedir.

Hukuk kuralları genel niteliktedir. Aynı durumda bulunan tüm kişileri ve aynı vasıftaki tüm olayları kapsamaktadır. Hukuk kuralları kural olarak genç, yaşlı, kadın veya erkeğe aynı şekilde uygulanmaktadır.

Hukuk sisteminin nihai amacı adaleti gerçekleştirmektir. Hukuk devleti demek adaleti sağlayan devlet demektir.

Genel bir tanım vermek gerekirse “adalet; ahlaka dayanan, herkese hakkı olanı veren, bireylere hürriyet ve eşitlik sağlayan, insan haklarına saygılı ve insanları mutlu eden erdem ve iradedir”.

Sosyal kurallara uyulmadığı takdirde karşılaşılan tepkiye yaptırım denir. Yaptırım farklı türlerde zorlamayı zorlama ile kurallara uyulmasını amaçlamaktadır. Yaptırım din, ahlak ve görgü kurallarına uyulmaması hâlinde manevi nitelik taşırken hukuk kurallarına uyulmaması durumunda maddi niteliktedir.

Günümüzde yaptırım uygulama tekeli devlete aittir ve çağdaş hukukun ayırıcı özelliği olarak görülmektedir.

Hukuki yaptırımlar ceza, cebri icra, tazminat, geçersizlik ve iptal olmak üzere beş kategoride incelenebilir.

Cebri icra, bir borç ilişkisinde borcunu kendi rızasıyla yerine getirmeyen borçlunun devlet gücü aracılığıyla bu borcunu yerine getirmesini sağlayan bir yaptırımdır.

Tazminat bir kimsenin hukuka aykırılık oluşturan kusurlu bir davranışı sonucu başkasına verdiği zararın o kişiye ödettirilmesidir.