Muhasebe özünde ticari işleme taraf olanların o
işlemden doğan hak ve yükümlülüklerini kaydeden ve
raporlayan bir disiplindir. Başka deyişle muhasebenin
temelinde adalet olgusu yatmaktadır. Adaleti sağlamanın
en önemli aracının da kanun ve kurallar olduğu
düşünüldüğünde de muhasebe, içinde bulunduğu ülkenin
hukuk sisteminden ayrı ve bağımsız düşünülemez, onsuz
iş yapamaz bir noktada olur.

Muhasebe verilerinin hukuki bir olayda dikkate
alınabilmesi için muhasebe verilerinin kanıt gücüne sahip
olması aranır.

Muhasebede tutulan kayıt, defter ve belgelerin
kanun karşısında kanıt olarak kullanılabilmesi için
yasalarda öngörülen asgari koşulları taşıması gerekir. Bu
koşulları taşımayan kayıt ve belgeler hukuki olayın
aydınlatılmasında ve karara bağlanmasında kanıt olarak
kullanılamaz.

TTK’nın 3. Maddesine göre “Bu kanunda
düzenlenen hususlarla bir ticari işletmeyi ilgilendiren
bütün işlem ve fiiller ticari işlerdendir”.

Kanuna göre ticari işlerde uygulanacak kurallar
üç grupta toplanabilir:
• Ticari Hükümler
• Ticari Örf ve Âdetler
• Genel Hükümlere

TTK’nın 11. Maddesine göre ticari işletme,
esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir
sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız
şekilde yürütüldüğü işletmedir.

Ticari İşletmeler Türk Hukuk Sistemine göre
temel olarak üç Kanunun hükümlerine tabidirler. Bunlar;
a) Borçlar Kanunu,
b) Türk Ticaret Kanunu ve
c) Sermaye Piyasası Kanunudur. Ayrıca Rekabetin
Korunması Hakkında Kanun, Tüketicinin
Korunması Hakkında Kanun, Vergi kanunları da
işletmeleri yakından ilgilendirmektedir.

Özel hukukun borç ilişkilerini düzenleyen bir
kanundur. Genelde kişiler arasındaki borç ilişkilerini konu
edinmiştir. Türk Medeni Hukukunun bir parçasıdır.

Ticari ilişkileri konu alan özel hukukun özel bir
alanı ve Türk Medeni Hukukunun bir parçasıdır.
İşletmelere ilişkin düzenlemeler bu kanunda yoğun ve
ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

Hisse senetleri borsada işlem gören (halka açık
şirket) şirketlerin tabi oldukları bir kanundur.

Ülkemizde muhasebe mesleğine ilişkin ilk yasal
düzenleme 13 Haziran 1986 tarihinde yayımlanarak
yürürlüğe giren 3568 Sayılı Kanundur. Daha sonra 26
Temmuz 2008 tarihinde 5786 Sayılı Yasa ile de bazı
değişiklikler yapılmıştır.

3658 sayılı kanunda ana hatları ile aşağıdaki
konular düzenlenmiştir:
• Muhasebe Mesleğinin Konusu ve Kapsamı,
• Mesleğe Giriş Koşulları,
• Meslek Unvanları,
• Meslek Mensuplarına Uygulanacak Disiplin
Cezaları ve
• Meslek Örgütünün Yapısıdır.

SMMM’ler gerçek ve tüzelkişilere ait teşebbüs
ve işletmelerin;
• Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ve ilgili
yasalar gereğince;
• Defterlerini Tutmak,
• Bilançolarını Düzenlemek,
• Kâr-Zarar Tablosunu Düzenlemek,
• Beyannamelerini ve Diğer Belgelerini
Düzenlemek ve Benzeri İşleri Yapmak.
a. Muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek,
işletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların
uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu
konularda müşavirlik yapmak.
b. Yukarıdaki bentte yazılı konularda, belgelerine
dayanılarak, inceleme, tahlil, denetim yapmak, mali tablo
ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek,
rapor ve benzerlerini düzenlemek, tahkim, bilirkişilik ve
benzeri işleri yapmak.

Yeminli mali müşavirlik mesleğinin konusu ise,
muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, işletmecilik,
muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları
ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik
yapmak. Ayrıca, bu konularda, belgelerine dayanılarak,
inceleme, tahlil, denetim yapmak, mali tablo ve
beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor
ve benzerlerini düzenlemek, tahkim, bilirkişilik ve benzeri
işleri yapmanın yanında Kanunun 12. Maddesine göre
çıkartılacak yönetmelik çerçevesinde tasdik işlerini
yapmaktır.

(i) Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (SMMM)
ve
(ii) Yeminli Mali Müşavir (YMM) olmak üzere
iki başlık altında ele alınmaktadır.

Muhasebecilik ve mali müşavir olabilmenin
genel ve özel şartları Kanunun 4. Maddesinde sayılmıştır.
Buna göre meslek mensubu olabilmenin genel şartları
şunlardır:
• T.C. vatandaşı olmak (yabancı serbest
muhasebeci mali müşavirler hakkındaki hüküm
saklıdır),
• Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip
bulunmak,
• Kamu haklarından mahrum bulunmamak,
• Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde
belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen
bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle
hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile
devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal
düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, milli
savunmaya karşı suçlar, devlet sırlarına karşı
suçlar ve casusluk, zimmet, irtikap, rüşvet,
hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye
kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma,
edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan
kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya
kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak,
• Ceza veya disiplin soruşturması sonucunda
memuriyetten çıkarılmış olmamak ve
• Meslek şeref ve haysiyetine uymayan durumları
bulunmamak.

Serbest muhasebeci mali müşavir olabilmek için
Kanunun 5/a Maddesine göre aşağıdaki özel şartlar aranır.
• Hukuk, iktisat, maliye, işletme, muhasebe,
bankacılık, kamu yönetimi ve siyasal bilimler
dallarında eğitim veren fakülte ve
yüksekokullardan veya denkliği Yükseköğretim
Kurumunca tasdik edilmiş yabancı
yükseköğretim kurumlarından en az lisans
seviyesinde mezun olmak veya diğer öğretim
kurumlarından lisans seviyesinde mezun olmakla
beraber bu fıkrada belirtilen bilim dallarından
lisansüstü seviyesinde diploma almış olmak,
• En az üç yıl staj yapmış olmak,
• Serbest muhasebeci mali müşavirlik sınavını
kazanmış olmak. Kanunları uyarınca vergi
inceleme yetkisini almış ve mesleki yeterlilik
sınavında başarılı olduktan sonra yeminli mali
müşavirlik sınavını vermiş olanlarda, serbest
muhasebeci mali müşavirlik sınavını kazanmış
olma şartı aranmaz,
• Serbest muhasebeci mali müşavirlik ruhsatını
almış olmak.

Kanunun 7. Maddesine göre serbest muhasebeci
mali müşavirlik sınavı Birlik (Serbest Muhasebeci Mali
Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği -
TÜRMOB) tarafından yazılı olarak yapılır. Sınav
Komisyonu 7 üyeden oluşur. Üyelerin 2’si Maliye
Bakanlığını temsil eder. Diğer 3 üye Yüksek Öğretim
Kurulunca teklif edilecek 5 aday arasından, diğer 2 üye ise
Birlikçe teklif edilecek 4 üye arasından Maliye Bakanı
tarafından seçilir.

Kanunun 7. Maddesine göre yeminli mali
müşavir olabilmek için aranacak şartlar şunlardır:
• En az 10 yıl serbest muhasebeci mali müşavirlik
yapmış olmak,
• Yeminli mali müşavirlik sınavını vermiş olmak
ve
• Yeminli mali müşavir ruhsatını almış olmak.

Meslek mensuplarına uygulanacak disiplin
cezaları Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali
Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu Disiplin
Yönetmeliği' nde düzenlenmiştir. Bu yönetmeliğin 4.
Maddesinde disiplin cezası türlerine ilişkin düzenlemeler
yapılmıştır. Buna göre uyarma, kınama, geçici olarak
mesleki faaliyetten alıkoyma, yeminli sıfatını kaldırma ve
meslekten çıkarma cezaları verilebilecektir.

Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Serbest
Muhasebecilik Staj Yönetmeliği uyarınca, Kanunun ve bu
Yönetmeliğin meslek mensupları hakkında düzenlemiş
olduğu disiplin esasları “aday meslek mensuplarına” da
uygulanır.

İki varsayım vardır. Bunlar: (a) İşletmenin
Sürekliliği ve (b)Tahakkuk Esasıdır.

İşletmeler kurulurken sonsuza dek faaliyetlerine
devam edecekleri varsayımına göre kurulurlar.
İşletmelerin finansal tabloları normal olarak işletmenin
devamlılığı ve öngörülebilir bir gelecekte de faaliyetlerini
sürdüreceği varsayımına dayanılarak hazırlanırlar.
Böylece, işletmenin ne tasfiyeye niyetinin ne de
ihtiyacının olduğu, faaliyet hacminin de önemli bir ölçüde
azalmayacağı varsayılır.

İlkeler işletmelerin ve muhasebenin başına buyruk
hareket etmelerini önler. Şu an yürürlükte olan on iki adet
ilke vardır. Bunlar:
• Sosyal Sorumluluk İlkesi
• Kişilik İlkesi
• İşletmenin Sürekliliği İlkesi
• Dönemsellik İlkesi
• Parayla Ölçülme İlkesi
• Maliyet Esası İlkesi
• Tarafsızlık ve Belgelendirme İlkesi
• Tutarlılık İlkesi
• Tam Açıklama İlkesi
• İhtiyatlılık İlkesi
• Önemlilik İlkesi
• Özün Önceliği İlkesi

Bu ilke muhasebenin amacını ve yerini belirler.
Muhasebe sisteminin kurulmasında, muhasebe
uygulamalarının yürütülmesinde, finansal tabloların
düzenlenmesinde belli bir grubun değil, tüm toplum
çıkarlarının gözetilerek bilgi üretiminde ve
raporlanmasında işletmenin gerçeğine uygun, tarafsız,
dürüst davranılmasının gerekliliğini ifade eder.

İşletme, onun sahip veya ortaklarından ve diğer
ilgililerden ayrı bir kişiliğe sahiptir. Yapılan tüm işlemler
bu kişilik adına muhasebeleştirilir. Bu kavram sonucu
olarak muhasebe sadece işletmeyi ilgilendiren işlemlerle
ilgilenir.

İşletmenin dönemsellik kavramı gereğince
sınırsız kabul edilen ömrünün belli dönemlere bölünmesi
ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden
bağımsız olarak saptanmasını ifade eder.

Bu ilke ancak parayla ölçülebilen olayların
muhasebeye kaydedilmesine izin verir ve ortak bir ölçü
birimi olarak paranın kullanılmasını ifade eder.
Muhasebede işlemler ulusal para birimi ile yapılmaktadır.

İşletme varlıkları, parasal varlıklar ve parasal
olmayan varlıklar olarak sınıflandırılabilir. Örneğin
alacaklar parasal kalem, stoklar parasal olmayan
kalemlerdir. İşletmelerin parasal varlıkları dışındaki bütün
varlıklarının elde edilme maliyetleri ile
muhasebeleştirilmesi gerekir.

Bu ilkeye göre belgesiz kayıt yapılamaz. Her
belgenin bir kaydı veya her kaydın bir belgesi olmalıdır.

Muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe
politikalarının birbirini izleyen dönemlerde
değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder. Bu
finansal tabloların karşılaştırılabilir olmasının gereğidir.
Benzer olaylarda kayıt düzenleri ve değerleme ölçülerinin
değişmezliğini ve finansal tablolarda biçim ve içerik
yönünden tekdüzeni öngörür.

Finansal tabloların ve mali raporların bunlardan
yararlanacak kişi veya kuruluşların karar vermelerine
yardımcı olabilecek tüm noktaları kapsayan, gereksiz
konuları devre dışı bırakan bir mali rapor hazırlamayı
emreder.

Bu kavram gereğince bir gelir ancak
gerçekleştikten sonra gelir olarak kaydedilebilirken; gider
ve zararlar kesinleşmese de ortaya çıktıklarında işletmenin
sonuç hesaplarında gider ve zararlar arasına katılır.

Önemlilik ilkesi, diğer hesap kalemlerine göre
finansal tabloyu kullananların kararlarını etkileme
durumunu ve derecesini ifade eder. Önemli hesap
kalemleri, finansal olaylar ve diğer hususların finansal
tablolarda yer alması zorunludur.

İşlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara
ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden
önce finansal özellikleri ve işletme için ifade ettiği değerin
göz önünde tutulmasıdır. Genel olarak işlemlerin biçimleri
ile özleri paralel olmakla birlikte bazı durumlarda
farklılıklar ortaya çıkabilir. Böyle durumlarda özün biçime
önceliği esas alınır. Örneğin sahte fatura, şekil itibariyle
faturadır ama özünde fatura değildir. Bu nedenle burada
olayın özüne bakıp sahte faturayı fatura olarak kabul
etmemek gerekir. Bir başka örnek ise sahte paradır. Sahte
para şekil olarak paradır, ancak gerçek bir para değildir.

Kurulan her işletme (özel durumlar hariç)
sonsuza kadar faaliyette bulunmayı amaçlar. İşletmelerin,
ortaklar veya sahiplerinin ömründen bağımsız bir ömrü
vardır. Faaliyetlerini de belli bir süreye bağlı kalmaksızın
sürdüreceğinin kabul edilmesidir.

• Vergi Usul Kanunu
• Gelir Vergisi Kanunu
• Kurumlar Vergisi Kanunu
• Katma Değer Vergisi Kanunu
• Türk Ticaret Kanunu
• Borçlar Kanunu
• Sermaye Piyasası Kurulu Düzenlemeleri
• Diğer otoritelerin düzenlemeleri

Muhasebe standartlarıdır.

TTK’ nın 3. Maddesine göre “Bu kanunda düzenlenen hususlarla bir ticari işletmeyi ilgilendiren bütün işlem ve fiiller ticari işlerdendir”.

Kanuna göre ticari işlerde uygulanacak kurallar üç grupta toplanabilir:

• Ticari Hükümler
• Ticari Örf ve Âdetler
• Genel Hükümler 

Öncelikle bir ticari iş hakkında kanunlarda özel hüküm varsa o hüküm uygulanır. Mahkeme, hakkında ticari bir hüküm bulunmayan ticari işlerde, ticari örf ve adete göre, bu da yoksa genel hükümlere göre karar verir.

TTK’ nın 11. maddesine göre ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir.

Ticari İşletmeler Türk Hukuk Sistemine göre temel olarak üç Kanunun hükümlerine tabidirler. Bunlar; (a) Borçlar Kanunu, (b) Türk Ticaret Kanunu ve (c) Sermaye Piyasası Kanunudur. Ayrıca Rekabetin Korunması Hakkında Kanun, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, Vergi kanunları da işletmeleri yakından ilgilendirmektedir.

Borçlar Kanunu; özel hukukun borç ilişkilerini düzenleyen bir kanundur. Genelde kişiler arasındaki borç ilişkilerini konu edinmiştir. Türk Medeni Hukukunun bir parçasıdır.

Türk Ticaret Kanunu; ticari ilişkileri konu alan özel hukukun özel bir alanı ve Türk Medeni Hukukunun bir parçasıdır. İşletmelere ilişkin düzenlemeler bu kanunda yoğun ve ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

Sermaye Piyasası Kanunu; hisse senetleri borsada işlem gören (halka açık şirket) şirketlerin tabi oldukları bir kanundur.

Kanuna göre muhasebe mesleğini yürütecek olan kişilerin alabileceği unvanlar (i) Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (SMMM) ve (ii) Yeminli Mali Müşavir (YMM) olmak üzere iki başlık altında ele alınmaktadır.

Kanunun 7. Maddesine göre yeminli mali müşavir olabilmek için aranacak şartlar şunlardır:

• En az 10 yıl serbest muhasebeci mali müşavirlik yapmış olmak,
• Yeminli mali müşavirlik sınavını vermiş olmak ve
• Yeminli mali müşavir ruhsatını almış olmak.

Meslek mensuplarına uygulanacak disiplin cezaları Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu Disiplin Yönetmeliği' nde düzenlenmiştir. Bu yönetmeliğin 4. Maddesinde disiplin cezası türlerine ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre uyarma, kınama, geçici olarak mesleki faaliyetten alıkoyma, yeminli sıfatını kaldırma ve meslekten çıkarma cezaları verilebilecektir.

Uyarma; meslek mensubuna ve aday meslek mensubuna, mesleğin yürütülmesinde daha dikkatli davranması gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir.

Kınama; meslek mensubuna ve aday meslek mensubuna, görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir.

Geçici olarak mesleki faaliyetten alıkoyma; mesleki sıfatı saklı kalmak koşuluyla altı aydan az, bir yıldan fazla olmamak üzere, mesleki faaliyetten alıkoymadır.

Yeminli sıfatını kaldırma; Yeminli Mali Müşavirin yeminli sıfatının kaldırılması ve mührünün geri alınmasıdır.

Meslekten çıkarma; meslek mensubunun ruhsatnamesinin geri alınarak bir daha mesleği yürütmesine izin verilmemesidir.

Üç yıllık bir dönem içinde iki veya daha fazla disiplin cezasını gerektiren davranışta bulunan meslek mensubuna her yeni suçu için bir öncekinden daha ağır ceza uygulanabilir.

Ancak, disiplin cezası kesinleşip ilgiliye bildirildikten sonra, aynı cezayı gerektiren bir eylemin yinelenmesi durumunda bir üst ceza uygulanır.

Disiplin kurulları, her iki durumda da; yaptıkları incelemeler sonucu bir derece ağır veya bir derece hafif disiplin cezası uygulamasına karar verebilirler.

İşletmelerde muhasebe kayıtları ve finansal raporların hazırlanmasında iki varsayım vardır. Bunlar: (a) İşletmenin Sürekliliği ve (b)Tahakkuk Esasıdır.

Şu an yürürlükte olan on iki adet ilke vardır. Bunlar:

• Sosyal Sorumluluk İlkesi
• Kişilik İlkesi
• İşletmenin Sürekliliği İlkesi
• Dönemsellik İlkesi
• Parayla Ölçülme İlkesi
• Maliyet Esası İlkesi
• Tarafsızlık ve Belgelendirme İlkesi
• Tutarlılık İlkesi
• Tam Açıklama İlkesi
• İhtiyatlılık İlkesi
• Önemlilik İlkesi
• Özün Önceliği İlkesi

Sosyal sorumluluk ilkesi muhasebenin amacını ve yerini belirler. Muhasebe sisteminin kurulmasında, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde, finansal tabloların düzenlenmesinde belli bir grubun değil, tüm toplum çıkarlarının gözetilerek bilgi üretiminde ve raporlanmasında işletmenin gerçeğine uygun, tarafsız, dürüst davranılmasının gerekliliğini ifade eder.

Parayla ölçülme ilkesi ancak parayla ölçülebilen olayların muhasebeye kaydedilmesine izin verir ve ortak bir ölçü birimi olarak paranın kullanılmasını ifade eder. Muhasebede işlemler ulusal para birimi ile yapılmaktadır.