ÖYS kurulumuna başlamadan planlama ve sistem mimarisini etkileyecek olan hedef kitle büyüklüğünün ve gereksinimlerin belirlenmesi gerekmektedir. Sadece yüz yüze derslerini web aracılığıyla zenginleştiren yani dersleri tamamen çevrimiçi sunmayan bir kurum ile ileri derecede çevrimiçi ortamda ders sunan ve ek olarak başka bileşenler de kullanan kurumun ihtiyaç duyacağı ÖYS farklı olacaktır. ÖYS’nin yönetiminde ve derslerin yürütülmesinde sorun yaşanmaması için kurumun hizmet sunmayı planladığı kitlenin büyüklüğü dikkat edilmesi gereken önemli hususlardandır. Bir dersteki öğrenci sayısı kurumlara göre değişebilir. Örnek olarak sadece örgün eğitim veren bir kurumda
açılan derslerdeki öğrenci sayıları çok fazla olmayabilir. Bu durumda ders yürütücüsü ile öğrenci arasında birebir iletişim eposta ve forum gibi araçlar ile sağlanabilir. Ancak açık ve uzaktan öğretim hizmeti veren bir kurumda açılan bir derste öğrenci sayıları binlerce olabilir. Bu durumda öğrenciler ile bire bir iletişim sağlamak mümkün olmayabilir ve iletişim için farklı yöntemler geliştirilebilir. Bir öğrenme organizasyonu olan kurumun açık bir öğrenme stratejisi olmalıdır, eğer yoksa bir an önce geliştirilmelidir. Kurumsal hedefler tanımlanmalı ve strateji bunlarla uyumlu olmalıdır. Ayrıca, bütçe kısıtlamaları, gerçekleştirilen yatırımın potansiyel faydaları ve bu yatırımın geri dönüşünün de analizleri yapılmalıdır. Kitlenin büyüklüğü, öğrencilerin bir ÖYS’ye nasıl erişeceği, nasıl kullanacağı ve ne tür içeriği izleyecekleri gibi konularda kurumun net bir resme sahip olması gerekmektedir.

ÖYS, birçok farklı büyüklükte ve farklı öğretim türüne sahip kurumlara hizmet edebilir. Bu kurumların hangi türde öğrenenlere sahip olduğu da ÖYS geliştiricileri tarafından düşünülmeli ve bu yönde özellikler eklenmelidir. Öğretim kurumları yüz yüze eğitim, sadece uzaktan eğitim veya hem yüz yüze hem de uzaktan eğitim veren kurumlar olabilir. Ayrıca bu öğretim kurumları üniversite dışındaki kullanıcılara sertifika, kitlesel açık çevrimiçi dersler (MOOC) gibi hizmetler de verebilir. Bunun için ÖYS’ye karar verirken sisteminizin hangi büyüklükte olacağını baştan tasarlamanız gerekmektedir

Sistemin büyüklüğü ile ilgili olarak aşağıdaki soruların cevabının verilmesi gerekmektedir.
• Toplamda kaç kullanıcı başlangıçta sistemi kullanacak?
• Toplam kullanıcı sayısı zaman içinde nasıl değişir?
• En fazla eşzamanlı kullanıcı sayısı nedir?
• Zaman içerisinde eşzamanlı kullanıcı sayısı değişebilir mi?
• Sistem içerisinde başlangıçta kaç ders açılacak?
• Toplam ders sayısı zaman içerisinde artış gösterebilir mi?
Bu belirlenen rakamlar alt yapı yatırımı veya alınacak hizmetin maliyetini belirleyecektir

Öğrenme materyali sunma, sunulan öğrenme materyalini paylaşma ve tartışma, dersleri yönetme, ödev alma, sınavlara girme, bu ödev ve sınavlara ilişkin geribildirim sağlama, öğrenme materyallerini düzenleme, öğrenci, öğretmen ve sistem kayıtlarını tutma, raporlar alma ve öğrenciler arasında veya öğrenen-öğretici arasında iletişimi sağlama gibi birçok işlevleri sağlarlar.

Ödev yükleme, öğrenci izleme, analitik raporlama, tartışma ortamları, videos konferans, sosyal medya, özelleştirilmiş arayüz, içerik dağıtımı, deneme sınavları ve alıştırma soruları.

Özel yetkilendirilmiş kullanıcılar kitlesel eğitimde öğrencilere ulaşacak içerikleri organize edebilirken, dersin eğitmenleri özel içerikleriyle dersi zenginleştirebileceklerdir.
• Dosya
• Klasör
• Sayfa
• Web sayfası
• Modül
• Video
• Ses gibi içerikleri yönetebilir bir yapıya sahip olacaktır.

Bunun yanında ödev, anket ve farklı soru tiplerine uygun testler de sistemde oluşturulabilecek araçlar arasında yer alacaktır.

Özelleştirilebilir bir arayüz, son kullanıcıların
bilgilere, eğitim materyallerine ve testlere erişebildiği
merkezi konumun görünümünü değiştirmenize
olanak tanır. Bazı öğrenme yönetim sistemleri,
diğerlerinden daha fazla özelleştirme seçenekleri
sunar ve programlama becerilerinin çok az kullanılmasını
gerektiren veya hiç kullanılmasını gerektirmeyen
daha kolay kurulum araçları sağlar.

ÖYS’lere masaüstü, dizüstü bilgisayar, akıllı telefon veya tablet (iPhone, iPad, iPod, Android) gibi araçlar ile farklı platform üzerinden erişilebilir olmalıdır. İşyerinde ve okullarda kullanılan mobil cihazların sürekli büyümesiyle, ÖYS’nin mobil cihazlarda dersler sunma ve izleme olanağı sunabilmesi gerekmektedir. Öğrenci potansiyeli analiz edilmeli ve ÖYS için hangi cihazların ve tarayıcıların öncelikle dikkate alınması gerektiği belirlenmelidir.

Video konferans yazılımı ile e-öğrenme ekibi üyeleriyle ortak çalışmalar yapmak, canlı eğitim etkinlikleri sunmak ve çevrimiçi öğrencilerin akranlarına ulaşmalarını sağlamak gibi pek çok etkinliği yapabilirsiniz. Bu yazılımlar genellikle üçüncü parti yazılım olup ticari veya açık kaynak kodlu olabilir. Genellikle gelişmiş bir ÖYS sistemi bu üçüncü parti video konferans yazılımları ile entegre çalışabilmektedirler.

ÖYS’ler sosyal öğrenme araçları ve özelliklerini sunabilir. Sosyal Öğrenme Araçları, kullanıcılar arasındaki etkileşimi teşvik eden web sitelerine atıfta bulunabilir. Birçok ÖYS, gerçek zamanlı etkileşimli ders tartışma panoları ve dahili anında mesajlaşma gibi sosyal medya özelliklerini içerir. Bu araçlar öğrenen katılımını, işbirliğini ve ilgi alanını artırmaya yardımcı olur ve daha sonra yöneticiler tarafından izlenebilir. Buna ek olarak, yöneticilerin tartışma panolarında yapılan yorumlara izin verme veya reddetme yetkisine sahip olmaları gerekmektedir.

Birçok ÖYS, içerikleri belli formatlara göre standartlaştıran SCORM ve Tin Can Api gibi yapıları destekler. Bu standartlaşma, içeriklerin farklı ÖYS sistemleri arasında kolayca taşınmasını sağlar. SCORM veTin Can Api dayanıklı, birlikte çalışabilir, erişilebilir ve tekrar kullanılabilir içerik ve sistemleri arayan bir dizi teknik standart, yönerge ve özellik içerir. SCORM, pek çok endüstride sıklıkla takip edilmektedir. Daha yeni teknoloji olanTin Can Api SCORM’dan daha sağlam bir biçimde daha zengin verilerin anlaşılmasına ve iletilmesine olanak tanır. Öğrencinin gelişimi ve performansı hakkında daha zengin veriler toplanmasına olanak sağlar. Standart bir paket olan SCORM ve Tin Can Api’yi desteklemesi bir ÖYS için son derece önemlidir.

ÖYS yazılımı üçüncü parti sistemlerle birlikte çalışmalıdır. Bir ÖYS iCal, Google, Yahoo, Microsoft Outlook ile entegre olan kişisel bir takvim içerebilir. Kurumların bilgi sistemleri ve kayıt sistemleri ile kolayca bütünleşebilmelidir. ÖYS platformları farklı veritabanları (MySQL, Oracle ve Microsoft SQL gibi) ile uyumlu olarak çalışabilmelidir. Kullanıcı girişi için LDAP, Shibboleth, SAML ve CAS gibi endüstriyel teknolojileri desteklemelidir. Eğer kurumlar kendine özgü SSO sistemi kullanıyorsa bu sistem ile kolayca bütünleşebilmelidir.

ÖYSler, kurumların öğrenci bilgi sistemleri ile entegre olup öğrencilerin kendi notlarına erişmesini sağlamalı ve öğrencilerin durumlarını takip etmelerine imkan sağlayabilmelidir. Öğrenci bilgi sistemi ile ÖYS arasında çift taraflı olarak not transferi olmalıdır. Böylelikle ÖYS üzerinden alınan ödev ve etkinlik notları otomatik olarak öğrenci bilgi sistemine yansır.

Gelişmiş bir ÖYS istenen bilgileri konuya göre parçalayabilir, çıktıları rapor olarak Microsoft Excel ve text dosyası gibi başka bir uygulamaya aktarabilir ve belirli değişkenleri dahil ederek raporu sizin için özelleştirebilir. Aşağıda alınabilecek bazı rapor örnekleri listelenmiştir.
• Öğrenci performansını veilerlemesini ölçmek
• Risk altındaki veya etkisiz olan öğrencilerin tespit edilmesi
• Farklı araçların kullanımının belirlenmesi ve bunların öğrenci katılımı üzerindeki etkisini ölçmek
• Öğrenci aktiviteleri ve performans modellerinin analiz edilmesi
• Öğretim elemanlarının aktivitelerini ölçmek

Yazılım ve donanım teknolojilerinin seçimi, eğitimin hangi ortamlarda sürdürüleceğinin belirlenmesiyle ilgili yönetsel bir karardır. Gerek yazılım gerekse donanım teknolojileri kurumun belirlemiş olduğu politika ve stratejisine göre seçilmelidir. ÖYSler de bu bağlamda ele alınmalı ve eğitimin nasıl ve hangi hizmetlerin verileceği kararlaştırıldıktan sonra ihtiyaca göre seçim yapılmalıdır. Ozan (2008), çalışmasında ÖYS seçiminde kurumsal kaynakların etkin kullanımı, eğitsel içeriğe uygunluk, hem kurum hem de eğitimin alıcıları olan öğrenenler açısından ekonomik olma, erişilebilirlik, esneklik, kullanım kolaylığı gibi ölçütlerin değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir.

Lisanslı ÖYS yazılımı, kullanıcıların yazılımın
yapısını ve gerçekleştireceği faaliyetleri belirleyen
bilgisayar koduna erişmesine, değişiklik ve ekleme
yapmasına izin vermeyen ve aynı zamanda kâr üreten
bir şirket tarafından geliştirilmiş olan yazılımlardır.
Bu lisanslı ÖYSlere örnek olarak en yaygın
kullanılan Blackboard, Desire2Learn, ANGEL_
Learning ve eCollege verilebilir.

Bakış açınıza bağlı olarak, lisanslı bir ÖYS’yi kullanmak için çeşitli nedenler olabilir. Güvenilirdir, çünkü etkin ve verimli bir ürün oluşturmak için para alan profesyonel şirketler tarafından oluşturulmuştur. ÖYSler için yeni bir fikir üretildiğinde kurumsal şirketler rekabetçi olmaları gerektiğinden geliştirmeyi daha hızlı yapabilir. Kurumlardaki kimlik doğrulama servisi ve öğrenci bilgi sistemi gibi yazılım sistemlerine bağlanmak için kullanılan birçok endüstriyel standartları destekler. Eğitim, teknik destek ve garanti hizmeti veren bir şirket tarafından desteklenmektedir. Büyük firmalar herhangi bir sorun durumunda 24 saat teknik ve fonksiyonel destek sunabilmektedir.

lisanslı yazılımlar bazı nedenlerden dolayı her öğretim kurumu için uygun olmayabilir. Lisanslı yazılım, özellikle küçük kullanıcı sayısına sahip olan kurumlar için pahalı olabilir. Kullanıcılar ve kuruluşları temel kaynak koduna erişemez ve bu nedenle yazılımın ayarlarını değiştiremez, özellik ekleyemez veya hataları derhal düzeltemez. Kullanıcılar bunun yerine yazılım şirketine bir istekte bulunmalı ve şirketten
gelecek cevabı beklemelidir.

Açık kaynak kodlu ÖYSler birçok nedenden ötürü bireyler veya konsorsiyumlar tarafından geliştirilir. En üst sıralarda yer alan ÖYS yazılımı olan Moodle, Curtin Üniversitesi’nde kullanılan ÖYS ile hayal kırıklığına uğrayan ve kendi sistemini tasarlayan Martin Dougiamas adlı bir programcı tarafından geliştirildi. Bilinen bir diğer açık kaynak kodlu ÖYS olan Sakai ise, Massachusetts Institute of Technology (MIT), Michigan, Stanford ve Indiana’nın bulunduğu dört geleneksel üniversitenin bir konsorsiyumu tarafından 2003 yılı sonunda geliştirilmeye başlandı. Kurumlar, Açık Kaynak Kodlu Sanal Öğrenme Ortamı’nın ortak bir şekilde geliştirilmesi gerektiği konusunda hemfikirdiler. Sakai projesi, işbirliği ve topluluk ruhuyla öğretmeyi, öğrenmeyi ve araştırmayı geliştiren teknoloji yaratan canlı bir topluluk olarak tanımlanmaktadır. Açık Kaynak Kodlu Öğrenme Yönetim Sistemlerinin başlıcaları ise Moodle, Canvas, OLAT, Sakai, eFront, Bodington, Drupal, eStudy, LAMS, Docebo, DotLRN, eLedge, Open Elms olarak sıralanabilir.

Açık kaynak kodlu ÖYS yazılımının öğretim ve öğrenim için kullanılmasının bazı avantajları vardır. Açık kaynak kodlu bir ÖYS:
• Üretici firmadan bağımsızdır. Kullanıcıların kaynak kodunu incelemesine, değişiklik yapmasına ve geliştirmelerine izin verir.
• Kullanıcıların herkes tarafından erişilebilen mevcut güncellemeleri almasını sağlar.
• Yeni fikirlere açık ortak bir topluluk tarafından oluşturulduğu için kullanıcı gereksinimlerine duyarlı ve esnektir.
• Yazılım erişilebilir olduğundan ve herkes tarafından kullanılabilir olduğu için başkalarıyla işbirliği yapılmasını sağlar.
• Lisans maliyeti yoktur kullanıcılar ücretsiz olarak yazılımı ve güncellemeleri elde edebilirler.

Açık kaynak kodlu yazılımlar ücretsiz gibi görünse de, sistemin bakımı yedeklenmesi ve veritabanının yönetilmesi için ek desteğe ihtiyaç duyulabilir. Açık kaynak kodlu ÖYS sistemleri yazılıma erişimi yetkilendirmek, ders dosyaları oluşturmak, yazılımın verimliliğini izlemek, veritabanlarını yönetmek, yedekleme yapmak ve insanlara yazılımı kullanma konusunda yardım etmek için yetkin personele ihtiyaç duymaktadır. Genellikle, açık kaynak kodlu ÖYS yazılımını mevcut yönetim sistemleriyle bütünleştirmek için desteğe ihtiyaç vardır. Bu yapılmadıkça, kurumun tüm öğrenci etkinliklerini takip etmesi ve mevcut öğrenci bilgi sistemlerine aktarması gibi gerekli olan işlemleri yürütmesi zor olabilir. Açık kaynak kodlu ÖYS sistemini yönetecek, geliştirecek ve başka yazılımlarla entegrasyonunu sağlayacak yetkin bilgi işlem uzmanlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Eğer kurumun teknik personeli, açık kaynak kodlu ÖYS sisteminin temel aldığı programlama diline hakim değilse ihtiyaç duyulan yazılım konfigürasyonlarının yapılması çok zor olacaktır. Bu durumda, teknik personelin programlama dili hakkında geniş kapsamlı eğitime ihtiyacı olacaktır veya destek sağlamak için hizmet satın alınması gerekecektir. Bu ihtiyaçların da tabi ki kuruma belli bir maliyeti olacaktır.

Genel olarak kurumlar için üç seçenek vardır:
• Kendi lokal bilgi işlem sunucularınızda (Local hosting)
• Satıcı tarafından barındırılan sunucularda (Manage hosting)
• Bulut ortamındaki sunucularda (SaaS Cloud hosting)
Üçüncü seçenek olan bulut ortamından yayınlama son zamanlarda yaygınlaşan seçeneklerdendir. İlk iki seçenek ise uzun zamandır kullanılan yöntemlerdendir

Proje yöneticisi: Proje yöneticisi, tüm son başvuru tarihlerinin karşılanması için uygulama planındaki önemli kilometre taşlarını izlemektedir.
Takım lideri: Bu kişi, genel ÖYS uygulamasını tamamlamak için projede çalışacak olan ekibi yönetir ve ortaya çıkan sorunlara çözüm üretmeye çalışır.
E-Öğrenme uzmanı: Eski eğitim platformunuz birçok öğretim araçları ve ders yazılımı içerir. E-öğrenme uzmanı, içeriğin yeni sisteme aktarılmasını veya geliştirilmesini denetler.
Ar-Ge yöneticisi: Bu kişi ÖYS’yi denetlerken, ÖYS’nin kurs yapısı, sertifikasyon, uyumluluk ve kullanıcı raporları aracılığıyla örgütsel hedeflerle eşleşmesini sağlar.
BT (Bilgi Teknolojileri) uzmanları: ÖYS uygulaması yüksek teknik uzmanlık gerektirdiğinden, BT uzmanları kurulum ve kuruluşunuzdaki diğer sistemler ile entegrasyon sürecini yönetir.

Kullanılabilirlik: Kurulacak olan bir ÖYS’nin
çalışma süresini belirtmenin bir yoludur. Genellikle,
sistemin kullanıcılar tarafından erişilebilir olduğu
zamanın yüzdesi olarak ölçülür. Sisteme erişilemeyen
zaman, donanımın, yazılımın, ağın veya
sistemin kapanmasına neden olan diğer faktörlerin
başarısızlığından kaynaklanabilir.

Performans: Performans ve ölçeklenebilirlik
birbirine sıkı sıkıya bağlıdır ve çoğu zaman aynı
anda düşünülmesine rağmen, ikisini de ayrı ayrı
değerlendirmekte yarar vardır. Bir sistemin performansı
genellikle belirli kullanıcı isteklerine yanıt
vermesi veya belirli bir görevi yerine getirmesi için
geçen süre ile ölçülür.

Ölçeklenebilirlik (Scalability): Ölçeklenebilirlik,
kuruluş için uygulamalar veya altyapı oluştururken
önemli bir sistem özelliğidir. Ölçeklenebilirlik,
bir sistemin kapasitesinin artan yükü nasıl idare
edebileceğini ölçer. Bu büyümenin üst sınırı ve bu
büyümenin gerçekleştiği verimlilik, bir sistemin ölçeklenebilirliğinin
temel belirleyici faktörleridir. Ölçeklenebilirlik
genellikle kaynaklar eklenmesini gerektirir,
ancak ek kaynak eklemek için gereken süre
nedeniyle dağıtım mimarisi tasarımında veya hizmetin
kaybında değişiklik yapılmasına gerek yoktur.
Bir sistemin ölçeklenebilirliğinin verimliliği, sistem
yükü arttıkça donanım gereksinimlerindeki oransal
değişimle belirlenir.

Güvenlik: Web tabanlı uygulamaların güvenliği
genelde üç alanda incelenir.
• Sunucu güvenliği: Sunuculara karşı yapılacak
olan saldırıları önlemeyi kapsar.
Sunucu üzerinde çalışan uygulamalar geliştirilirken
sunucuyu saldırılara açık bı-
rakmayacak şekilde tasarlanmalıdır.

• Kullanıcı güvenliği ve gizliliği: ÖYS, kullanıcılar
ile haberleşirken kullanıcı kişisel bilgilerinin
güvenliğini korumalı ve açığa çıkmasını
engellemelidir. Kullanıcı bilgilerini
uygulamalar arasında şifreli olarak taşımalıdır

• Uygulama güvenliği: Uygulama sunucularına
istenmeyen erişimleri engelleme için
kimlik doğrulama (Authentication ) ve yetkilendirme
(Authorization) kullanılmalıdır.
Kimlik doğrulama, kullanıcıların kendilerini
bir sistemde nasıl tanımladığı ve sistemin
kendisini kullanıcılara nasıl tanımladığı ile ilgilidir.
Kimlik doğrulama, sistemi bütünüyle
yetkisiz erişime karşı koruyan sistem bütünlüğünün
önemli bir parçasıdır.

Hizmet verebilirlik: Hizmet verebilirlik, sistemin
izlenmesi, ortaya çıkan sorunların onarılması
ve donanım ve yazılım bileşenlerinin yükseltilmesi
gibi görevleri kapsar. Yani kısacası tasarlanan bir
ÖYS’nin kolaylıkla yönetilebilmesidir. Bazı bakım
ve güncellemeler kullanıcılara hizmet açısından
kesintisiz olarak gerçekleşebilirken, bazıları hizmet
kesintisi gerektirir. Mümkün olduğunca kullanım
durumunun en düşük olduğu zamanlarda bakım
faaliyetlerinin zamanlanması gerekir, böylece kullanıcı
şikâyetleri azaltılır

Üç katmanlı bir mimari, kullanıcı
ara yüzü, işlevsel işlem mantığı, veri erişimi ve
bilgisayar veri depolama birimlerinin ayrı platformlarda
bağımsız modüller halinde geliştirildiği ve sürdürüldüğü
bir istemci-sunucu mimarisidir. 

Mimariyi oluş-
turan katmanlar: kullanıcı arabirimi katmanı (client),
uygulama mantık katmanı ve veri katmanı. Üç
katmanlı mimari, tekrar eden tasarım ve geliştirme
sorunlarının birçoğunu çözmeyi ve böylece uygulama
geliştirmeyi daha kolay ve verimli hale getirmeyi
amaçlar.

Üç katmanlı mimari kullanıcı arabirim
katmanı, kullanıcıya sistemle iletişim kurmak için
kolay ve kullanışlı bir giriş sunarken, uygulama katmanı
kontrol işlevlerini yerine getirir. Son olarak
veri katmanı tarafından yönetilen veri modelleme
işi, bu uygulama için gerekli bilgiyi depolayabilir,
indeksleyebilir ve yönetebilir

Kullanıcı arabirim katmanı (Client layer):
Aynı zamanda sunum veya istemci katmanı olarak
da bilinir. Bir uygulamanın en üst katmanıdır. Bu,
bir yazılım kullandığımızda gördüğümüz katmandır.
Bu katmanı kullanarak web sayfalarına erişebiliriz.
Bu katmanın temel işlevleri uygulama katmanı
ile iletişim kurmaktır. Bu katman, kullanıcı
tarafından klavye hareketleri, fare tıklamaları ile
verilen bilgileri uygulama katmanına iletir. Bu katman,
giriş / çıkış verilerini ve ekranlarını yönetir.

Uygulama katmanı (Application layer): Bu
katmandaki işlemler uygulamanın iş mantığını
yönetir. Uygulama katmanı, işleme işinin çoğunun
gerçekleştiği yerdir. Birden çok istemci bileşeni
ikinci katmanlı işlemlere aynı anda erişebilir,
bu nedenle bu uygulama mantığı katmanı kendi
işlemlerini yönetmelidir. Web sunucuları bu katmanda
çalışırlar. Son kullanıcılardan gelen istekleri
işleyerek kullanıcı ve veritabanı arasındaki ilişkiyi
sağlar

Veri katmanı (Data layer): Sistem için gerekli
bilgileri modelleme ve saklama ve veri erişimini
optimize etme sorumluluğunu taşır. Uygulama
mantığı katmanı tarafından gerekli olan veriler
veritabanından alınır, daha sonra uygulama mantığı
katmanı tarafından üretilen hesaplama sonuç-
ları veritabanında saklanır. Veriler birçok mevcut
bilgi sisteminin en karmaşık yönlerinden biridir,
bu nedenle, sistemin yapılandırılması esastır. Veri
modelleme ve işleme sırasında elde edilen gerçekler
ve kurallar, veri bütünlüğünü sağlamak için
önemlidir.

• Geliştirme (Developer): ÖYS’de yapılacak olan yazılımsal kod değişikliklerinin sınanması için kullanı-
lan ortamdır. Geliştiriciler yeni kodun mevcut işlevselliği etkilemeyeceğinden ve yazılımın temel işlevlerini
test ettiklerinden emin olurlar. Geliştiriciler çoğunlukla geliştirme ortamı üzerinde çalışırlar ve
üzerinde yaşanan her küçük değişikliği doğrularlar. Üç sistemi kurmak maliyetli olacağı için bu ortam
ile test ortamı birleştirilebilir.
• Test (Staging): Geliştirme ortamında yapılan içerik ve büyük yapılandırma değişikliklerinin doğ-
rulanması ve nihayetinde üretim ortamına taşınmadan önce onaylanması için kullanılır. Sistemin
bu örneği her bakımdan üretim sistemiyle tam olarak eşleşmelidir. Bu ortam geliştirme
ortamı ile aynı olabilir.
• Üretim (Production): Kullanıcıların ve yöneticilerin kullandığı canlı sistem ortamıdır. Bu ortamda
büyük konfigürasyon değişiklikleri yapmak riskli olabilir. Bu değişiklikler daha çok test
ortamında yapılır.

Yük dengeleyici: Eğer kullanıcı sayınız fazla
ise birden fazla uygulama sunucu kullanmalısınız.
Bu uygulama sunucuları arasındaki yük dağılımı-
nı sağlamak için yük dengeleyici kullanılır. Yük
dengeleyiciler fiziksel bir donanım olabileceği gibi
yazılım şeklinde de olabilir. Performans açısından
fiziksel bir yük dengeleyici kullanmanız daha iyi
olacaktır. Yük dengeleyiciler seçilen belli bir algoritmaya
göre (Round robin, Least response time
gibi) kullanıcıları uygulama sunucularına dağıtır

SSO hizmeti: Single Sign On hizmeti, birden
çok uygulamaya sahip olan kurumların erişim izinlerinin
tek bir merkezden kontrol edilmesidir. SSO
hizmeti kullanan kurumlar her bir uygulama için
ayrı ayrı kullanıcı bilgisi tutmazlar. Bütün kullanı-
cı bilgileri (kullanıcı adı, ad, soyad, şifre …) tek
bir merkezden yönetilir, bir bilgi değiştiğinde bü-
tün uygulamalar bu değişikliği algılar. CAS Shibboleth,
LDAP, SAML gibi standartlaşmış birçok
kimlik doğrulama hizmeti vardır. Birçok ÖYS bu
standart yöntemlerin birçoğunu destekler.

Uygulama sunucuları: Uygulama sunucuları
kullanıcıdan gelen istekleri işleyerek ilgili sunuculara
yönlendirir. Sunucu üzerine bu istekleri işleyip
yorumlayan web sunucu uygulamaları kurulur.
Uygulama sunucularınızın işletim sistemleri kullanacağınız
ÖYS sistemine göre değişebilir. Örnek
olarak Moodle, Sakai ve Canvas gibi açık kaynak
kodlu ÖYS sistemleri daha çok Linux işletim sistemleri
ile uyumlu çalışırlar. Ancak ticari olan
Blackboard ve Desire2Learn gibi ÖYS sistemleri
hem Linux hem de Windows işletim sistemlerini
desteklemektedir.

Veritabanı sunucusu: ÖYS ile ilgili kullanıcı,
içerik, forum gibi verileri saklamak yönetmek ve
raporlamak için veritabanı sistemleri kullanılır.
En yaygın olarak kullanılan veritabanı sistemleri
lisanslı olarak Oracle DB ve Microsoft SQL
Server; açık kaynak kodlu olarak ise MySQL ve
PostgreSQL’dir. Tercih ettiğiniz ÖYS sisteminin
desteklediği veritabanı sistemini kurmak gerekir.
Örnek olarak Blackboard ÖYS Oracle, MSSQL, ve
PostgreSQL veritabanı sistemlerini desteklemektedir.
Moodle, Sakai, Canvas gibi ÖYSler çoğunlukla
MySQL ve PostgreSQL gibi ücretsiz dağılımı olan
açık kaynak kodlu veritabanı sistemleri ile çalış-
maktadır.

Güvenlik duvarı (Firewall): İnternet üzerinde
gelebilecek saldırıları önlemek amacıyla bütün uygulama,
veritabanı ve mail gibi sistem mimarisinde
bulunan sunucuların bir güvenlik duvarı uygulamasının
altında olması gerekmektedir. Güvenlik
duvarı donanımsal bir makine olabileceği gibi yazılımsal
bir ürün de olabilir. Donanımsal güvenlik
duvarları özel tasarlandığı için donanım performansları
yüksektir. Ayrıca genel bir işletim sistemi
olmadığından daha hızlıdır

Dosya sunucusu: Dosya sunucusu, dosyaları-
nızı depolamanız ve ağınızdaki kullanıcılarla paylaşmanız
için kullanıcılara ağ üzerinde merkezi bir
konum sağlar. Eğer birden fazla uygulama sunucunuz
var ise bir ÖYS için dosya sunucu kullanmanız
kaçınılmazdır.

Video konferans sunucusu: Canlı bir web semineri
düzenleyebilme özelliği, çok yönlü bir ÖYS
sistemi için yaşamsal bir işlevselliktir. Öğrenciler
ile eş zamanlı olarak sesli ve görüntülü bilgi paylaşımına
olanak sağlar. Bu ürünün temel özellikleri
canlı sohbet, yazışma, ekran paylaşımı ve ortak
yazı tahtasıdır. Genelde bütün ÖYSler ile entegre
çalışabilirler.

Öğrenci Bilgi Sistemi: Bir kuruma ait tüm
öğrencilerin kimlik, ders ve not gibi bilgilerinin
saklandığı veritabanı sistemidir. ÖYS sistemi ile
öğrenci bilgi sistemi arasındaki entegrasyonu sağ-
lamak sistemin sağlıklı olarak yönetilmesi açısından
çok önemlidir. Tüm güncel bilgiler öğrenci
bilgi sisteminde saklanıldığı için ÖYS sisteminin
buraya erişmesi ve kendi veritabanını güncellemesi
çok önemlidir

Uygulama sunucuları için işletim sisteminin kurulumu

Web sunucusun kurulması ve ayarlarının yapılması

Dosya sunucusunun oluşturulması

Veritabanı sunucusunun kurulması

Raporlama Sunucu

ÖYS yazılımının kurulması

• Hedef kitlenin büyüklüğüne göre veritabanı ve sunucu yönetim ve bakımının planlanması

• Teknik aksaklıkların bildirilmesi ve çözüm süreçlerinin yapılandırılması,

• Donanımsal ve yazılım gereksinimlerinin belirlenmesi

• Donanımsal olarak yaşanacak herhangi bir sıkıntıda veri güvenliği ve hizmeti ayakta tutma planlarının nasıl yürürlüğe gireceğinin belirlenmesi,

• Akademik takvime göre bilgi sistemlerinden
gelecek verilerin nasıl ve ne şekilde aktarılacağının
belirlenmesi,

• Sistem güvenliği ve kişisel verilerin güvenliğinin nasıl sağlanacağının belirlenmesi

• Teknik ekip personelinin ihtiyaç duyduğu eğitimlerin planlanması
• Sistemin sürekli olarak izlenmesinin sağlanması
• Sistemin yedeklenmesi için kuralların belirlenmesi

Bir sistem yöneticisinin genel olarak görevleri
aşağıdaki gibidir:
• İşletim sistemi güncellemelerini, yamaları ve yapılandırma değişikliklerini uygulama

• Yeni donanım ve yazılımı kurma ve yapılandırma

• Kullanıcı hesabı bilgilerini ekleme, kaldırma veya güncelleme, parolaları sıfırlama vb.

• Sistem performans ayarlaması

• Sistemin konfigürasyonunun belgelendirilmesi sorumluluğu

• Sistem güvenliği sorumluluğu

• Sistemlerin ve yazılımların rutin denetiminin yapılması

• Yedeklemenin gerçekleştirilmesi

• Bildirilen sorunları gidermek

• Yeni teknolojileri mevcut veri merkezi ortamlarına tanıtmak ve entegre etmek

• Ağ altyapısının hazır ve çalışır durumda olduğundan
emin olmak

Bir ağ yöneticisinin ana sorumlulukları
arasında yerel ağ (LAN), geniş alan ağı
(WAN), internet sistemleri veya bir ağ sisteminin
kurulması, yapılandırılması ve desteklenmesi yer alır.
Bir ağ yöneticisi, bir kuruluşun ağını yöneten bir BT
uzmanıdır. Ağ yöneticisi yüksek seviyede teknolojik
bilgiye sahip olmalıdır. Ağ yöneticileri, ağları çalışır
durumda tutar ve ağdaki işlevleri ve işlemleri izler.
Bir ağ yöneticisi, bir bilgisayar ağını verimli
bir şekilde çalıştırmak için gerekli herhangi bir yazılım
veya donanımın kurulumundan, bakımından
ve yükseltilmesinden sorumludur. Yöneticiler
genellikle ağ ile ilgili sertifika edinir veya ağa dahil
olan belirli yazılım veya donanımla ilgili üst dü-
zey eğitim alır. Ağ yönetimi ile ilgili sertifikalar
Microsoft, Cisco, Redhat ve Juniper gibi tanınmış
kuruluşlar tarafından sunulmaktadır. Ağ adresleri
genellikle ağ yöneticisi tarafından atanır. Buna ek
olarak, ağ yöneticileri, ağ kaynaklarına erişen kişilerin
veya grupların yetki ve kimlik doğrulamasını
yapılandırır. Ağ yöneticileri, teknik olarak anahtarların
(switch), yönlendiricilerin (router), gü-
venlik duvarlarının (firewall), yük dengeleyicilerinin
(load balancer), güvenlik güncellemelerinin,
VPN ağ geçitlerinin, dosya sunucularının, saldırı
tespit sistemlerinin ve çeşitli ek teknolojilerin yö-
netim ve bakımında yer alabilirler.

Veritabanı yönetiminin birincil rolü, veritabanı için kesintisiz çalışma süresini
sağlamaktır. Kesintisiz çalışmayı sağlamak için veri
tabanı sistemi proaktif ve periyodik olarak izlenir
ve hata durumlarında anında müdahale edilir. Bunlar
içinde DBA yöneticisinin bazı teknik becerilere
sahip olması gerekir. Söz konusu veritabanı bilgisine
ek olarak, DBA veritabanının çalıştığı platform
(Linux ve Windows gibi) hakkında da ileri seviyede
bilgiye sahip olması gerekmektedir. Bir veritabanı
yöneticisi sistemin sürekli çalışmasını sağlamaya ek
olarak aşağıdaki görevlerden de sorumludur.
• Veritabanı güvenliği: Sadece yetkili kullanı-
cıların veritabanına erişebilmelerini sağlar ve
dışarıdan erişimlere karşı önlemlerini alır.
• Veritabanı konfigurasyonu: Sunucu belleği
tahsisi, dosya parçalanması ve disk kullanımı
gibi performansı optimize etmek için
çeşitli parametrelerin düzenlenmesini sağlar.
• Yedekleme ve kurtarma: Yanlışlıkla veya kasıtlı
olarak oluşabilecek veri kayıplarından
kurtarmak amacıyla, veritabanının yeterli
yedekleme ve kurtarma prosedürlerine sahip
olmasını sağlamak bir DBA’nın görevidir.
• Sorgulardan raporlar üretme: Sorgular yazarak
istenen raporları elde edebilmelidir.

Bileşenlerin izlenmesi: Bu, yazılım ve donanım bileşenlerine karşılık gelir ve tüm süreçleri ve hizmetleri
içerir. Kaynakların kullanımı anlık olarak gösterilir. Bununla beraber CPU, hafıza, disk ve ağ
kullanımı ile ilgili istatistikler gösterilir.

Sunucular: İzleme yazılımı sunucu durumundaki
herhangi bir değişiklikte, örneğin, sunucu ile
iletişim kaybolduğunda veya sunucu açıp kapandı-
ğında uyarı verir.

CPU / RAM (Bellek) / HD (Depolama):
Anormal değişiklikler veya yapılandırmada yapılacak
herhangi bir değişiklikte izleme yazılımı uyarı
verir. Kullanılan kaynakların geçmişi; anlık kullanım,
ortalama saatlik kullanım, ortalama günlük
kullanımı gibi veriler gösterilir.

Hizmetler: Belirlenen servisler anlık olarak takip
edilir. Servislerdeki durum değişiklikleri (on/
off) uyarı olarak verilir.
Büyük ÖYSlerde veritabanı sunucularının özellikle
izlenmesi gerekmektedir. Veritabanı sunucularına
göre tasarlanmış olan izleme yazılımları mevcuttur.

Sorgu çakışmaları: Kilitlenme, her biri diğerinin
tuttuğu bir kaynağa ihtiyaç duyması nedeniyle
iki işlem engellendiğinde ortaya çıkar. Normal bir
kilit olduğunda, bir kaynak serbest bırakılana kadar
bir işlem engellenir. Eğer ölümcül bir kilitlenme
(deadlock) ise bir çözüm bulunmamaktadır. Bu
durumda diğer işlemi kitleyen sorgu sonlandırarak
kaynağın serbest kalmasına ve bekleyen işlemin
ilerlemesine izin verilir. İzleme araçları sayesinde
veritabanındaki kilitlenmeler izlenebilir.

İndeks bozulmaları: Veritabanında sorguların
performansını artırmak için tablolarda indeksleme
yapılmaktadır. Bir veritabanı tablosunda sürekli
olarak ve yoğun bir şekilde veri eklemesi ve çıkartılması
yapılıyorsa indeksler çabuk bozulabilir. Bu
durumda izleme yazılımı ile indeks bozulma oranları
takip edilmeli ve bozulma belli seviyeyi aştığında
indeksler yeniden oluşturulmalıdır.

Database boyutu: Veritabanına veri girişi çok
fazla ise bu performans ve diskte yer sorununa neden
olabilir. İzleme programları ile veritabanı boyutu
gözlem altında tutulmalı ve boyutu küçültmek
için gereksiz veriler silinmelidir. Veritabanı
ve log dosyaları için sıkıştırma (shrink) yapılarak
diskte kapladığı yer azaltılabilir.

Sistem yedekleme, işletim sistemini, dosyaları ve
sisteme özgü kullanışlı / önemli verileri yedekleme
işlemidir. Yedekleme, birincil sistem verileri bozulduğu,
silindiği ya da kaybolduğu zaman bir bilgisayar
sisteminin durumunun, dosyalarının ve verisinin
yedek dosyaları kullanılmak üzere çoğaltıldığı bir
süreçtir. Sistem yedekleme öncelikle yalnızca bir sistemdeki
kullanıcı verilerini değil, aynı zamanda sistemin
durumunu veya çalışma koşulunu yedekler. Bu,
seçilen tüm yedek verilerle birlikte sistemin en son
kaydedilen duruma getirilmesine yardımcı olur. Genellikle,
sistem yedekleme işlemi yedekleme yazılımı
aracılığıyla yapılır ve bu işlemle oluşturulan sistem
yedeklemesi, sistem anlık görüntüsü olarak bilinir.
Genellikle sistem yedekleme dosyası rutin olarak
uzak depolama sunucusunda yüklenir ve güncellenir

Veritabanı yedekleme, bir veritabanını korumak
ve geri yüklemek için bir yoldur. Genellikle,
veritabanı yedekleme RDBMS (Relational_database_management_system
- İlişkisel veritabanı yönetim
sistemi) veya benzeri veritabanı yönetim yazılı-
mı tarafından gerçekleştirilir. Veritabanı yedekleme
dosyaları yerel bir diskte veya ağ üzerindeki bir
dosya sunucusunda saklanabilir. Herhangi bir veri
kaybı veya arıza olduğunda bu saklanan dosyalardan
geri yükleme yapılabilir. Kurumunuzun sahip
olduğu saklama alanına göre geçmişe yönelik kaç
günlük yedek saklanacağı yedekleme görevi oluştururken
belirlenebilir.

Yedeklemeleri zamanlarken aşağıdaki soruları dikkate
almak önemlidir:
• Herhangi bir değişikliği kaybetmemek ne
kadar önemli?
• Veritabanı ve içerik yedeklerini çalıştırmak
için ne kadar kesinti olabilir?
• Sistem en büyük ve en az kullanımı ne zaman
yaşıyor?
• Hangi olaylar ani yedeklemeyi tetiklemelidir?
• Yedekleme aracı ne kadar hızlı? (MB / dakika)
• Veritabanı boyutu ne kadar büyük?