‘İkinci Taksim Antlaşması’na göre Avusturya Kralı I. Leopold’ün küçük oğlu Karl, İspanya, denizaşırı imparatorluğu ve Güney Hollanda’ya kral olacak; Fransa, Napoli ve Milano’yu dukalıkları ile değişecekti.

‘İkinci Taksim Antlaşması’na İspanya ve Avusturya karşı çıktılar. Kutsal Roma-Cermen İmparatoru ve Avusturya Kralı I. Leopold, İspanya verasetinde tek başına söz sahibi olmak istiyordu. Ayrıca İtalya’ya hâkim olmayı hedefleyen Leopold, bu antlaşmayı kabul etmesi halince bu hayalinin gerçekleşmesinin mümkün olmadığını da biliyordu. Avusturya’nın İkinci Taksim Antlaşması’nın kabul etmemekte ısrar etmesinin bir diğer önemli sebebi de Türkler karşısında kazanılan zaferlerdi. 1683’te Osmanlı İmparatorluğu tarafından başlatılan ancak sonuçları itibariyle Türk tarafının ağır yenilgiler yaşadığı ‘Uzun Türk Savaşları’ döneminde en kârlı çıkan devlet Avusturya olmuştu.

‘İkinci Taksim Antlaşması’na en fazla tepki ise İspanya’dan geldi. II. Carlos ağır hasta olmasına rağmen İspanyol devlet adamları kralın bir vasiyetname imzalamasını sağladılar. Vasiyetnameye göre Carlos’un ölümünden sonra yerine Fransa Kralı XIV. Louis’nin küçük torunu Philip of Anjou kral seçilecekti. İspanyol devlet adamları bu hamle ile İngiltere ve Fransa arasındaki ittifakı parçalamayı hedeflemişlerdi. Bunda da başarılı oldular. Zira 1700 yılında II. Carlos öldüğünde Fransa kralı, torununun V. Felibe (Philip) olarak İspanya kralı seçilmesini hemen tanıdı. Böylece Veraset Savaşları’na giden süreç de başlamış oldu.

Denizci Devletler, İngiltere ve Avusturya. İlerleyen yıllarda bu ittifaka Prusya da dâhil oldu.

Lahey İttifakı’nda kabul edilen maddelere göre V. Felibe’ye İspanya ile sömürgeler bırakılacak, İspanya ve Fransa tahtları birbirinden ayrı kabul edilecek, Avusturya Kralı I. Leopold’e Güney Hollanda verilecek, Denizci Devletler ise İspanya’dan ticari imtiyazlar elde edeceklerdi.

Utrecht Antlaşması’na göre V. Felibe, İspanya ve denizaşırı imparatorluğa; İngiltere, Cebelitarık ve Minorka’ya; Hollanda ise Fransa hâkimiyetindeki Flanders’deki birkaç önemli şehre hâkim olacaktı. Buna mukabil artık Hollanda bir deniz gücü olarak caydırıcılığını kaybetmiş ve veraset savaşlarının malî yükü yüzünden ekonomisi de iyice bozulmuştu. Ayrıca yine bu antlaşmaya göre V. Felibe, Fransa tahtı üzerindeki veraset haklarından feragat edecek; Fransa, İngiltere tahtında hak iddia eden III. James’i iade edecekti. Avusturya ise bir sene daha savaşa devam etti ve 1714’te Fransa ile antlaşma imzalamak zorunda kaldı. İngiltere tahtına Protestan kralların geçmesi kabul edildi, Fransa ve İspanya krallıkları da daima birbirlerinden ayrı olacaktı.

Bu savaşın sonunda İspanya üzerinde tek bir devletin hâkimiyet kurması engellenmekle birlikte ne İngiltere’nin ne Fransa’nın ne de Avusturya’nın istekleri tamamen gerçekleşti. Savaşın sonunda özellikle Fransa, Avrupa’daki nüfuzunu ve etki alanını giderek kaybetmeye başladı. Ayrıca savaşta halkın yardımına müracaat edilmesi ile birlikte artık mutlak güç kaynağının kral değil halkın bizzat kendisi olduğu anlayışı yayılmaya başladı ve bu anlayış Fransız İhtilali’ne giden sürecin temellerini oluşturdu. Savaş, Fransa’nın toplam devlet borcunu yedi katına çıkardığından ülkede ciddi bir malî kriz baş gösterdi. Fransa’nın mağlubiyeti, bir devletin önde gelen olduğu dönemi kapadı ve daha akışkan bir Avrupa devletler sistemine yol açtı.

Avusturya, İspanya Veraset Savaşları’ndan en fazla toprak kazanan devlet olarak çıktı ve Avrupa’nın en büyük devleti haline geldi. Avusturya için daha da önemli olan husus XIV. Louis’nin gücünün sınırlandırılmış ve İspanya tahtı üzerindeki hak iddiasından geçici bir süre ile vazgeçmiş olması idi.

Utrecht Antlaşması’ndan sonraki 20 yılda Batı Avrupa’ya göreceli bir barış dönemi hâkim oldu. Bu 20 yılda İngiltere, Fransa ve Avusturya aralarında problemleri savaşla değil antlaşmalar yoluyla halletmeye çalıştılar. Bunun en önemli sebebi ise hem kazanan hem de kaybeden devletlerin büyük bir ekonomik yükün altına girmiş olmalarıydı. Bu 20 yılda Batı Avrupa devletleri ekonomilerini iyileştirmeye ve siyasî istikrarı yeniden sağlamaya gayret ettiler.

Zengin demir madenleri ve Avrupa’nın tek bakır madeni ülke ekonomisini canlı tutmaktaydı. Buna mukabil sanayisi neredeyse hiç yoktu. Adeta savaş İsveç’in ekonomik olarak tek ve en önemli kaynağıydı. Ayrıca savaşlarda müttefiklerden alınan mali destekler de ülke ekonomisini canlı tutuyordu. Aksi takdirde düzenli ve daimi bir ordunun, barış zamanlarında da finanse edilmesi ülkeyi ekonomik darboğaza sokuyordu.

İsveç’in giderek güç kaybetmesi yüzünden XI. Şarl (1660-1697) döneminden itibaren denge siyaseti izlenmeye ve Avrupa’da oluşan ittifaklardan istifade edilmeye çalışıldı. XI. Şarl, dışarıda barış politikası takip ederken, içeride ise birtakım reformlar yaptı ve ülkenin toparlanmasını sağladı. Merkezi yapıyı güçlendirdi, kara ve deniz birliklerini hem alma fırsatı buldu, mali olarak dışarı bağımlılıktan kurtuldu ve yeniden toparlandı.

‘Kuzey İttifakı’na dâhil olduktan sonra Rusya dış politikasında köklü ve önemli değişikliklere gitti. İttifaka dâhil olmadan önce Büyük Petro’nun en önemli hedefi Karadeniz’e açılmak ve bunun için de Azak’ı ele geçirmek iken, 1699’dan sonra bu hedefinden vazgeçti. Artık Petro liderliğindeki Rusya için en önemli hedef İsveç aleyhine olacak şekilde topraklarını genişletmekti. Bunun için de güneyde kendini garantiye almak zorundaydı. Bu minvalde 1700’de Osmanlı İmparatorluğu ile İstanbul Antlaşması imzalandı ve Petro, bu antlaşmadan sonra bütün dikkatini İsveç savaşına verdi.

Petro’nun Poltava’daki başarısında İsveç ordusunun geçeceği yerleri boşaltması, yiyecek maddelerini tahrip etmesi ve hayvanların otlatılmaması için çayırların yakılması ve köprülerin yıkılması tayin edici olmuştu. Böylece İsveç ordusu Rus topraklarına girdiğinde ne sığınacak bir barınak ne de yiyecek temin edebileceği bir yerleşim yeri bulabilmiş ve açlık tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştı. Buna yardım bekledikleri Kazakların sözlerinden dönmeleri de eklenince Rus zaferi ortaya çıkmıştı.

Avusturya, Hanover, Lehistan ve İngiltere.

Viyana İttifak’ının en önemli amacı Rusya’nın aşırı güçlenmesini engellemekti. İngiltere, Baltık’ta Rusya’yı sınırlandırmak isterken Avusturya, Lehistan’da giderek güçlenmesine engel olmayı hedefliyordu. İngiltere bunun için Prusya’yı da kazandı ve 1719’da Berlin ile bir antlaşma imzalandı. Ayrıca Fransa da İngiltere’ye destek veriyordu. Böylece Rusya, tek başına kaldı ve tecrit edildi.

Kuzey Savaşı da sona erdi. Nystad Barışı, İsveç için bir çöküşü ifade ederken Rusya için ise bir Avrupa devleti olduğunun göstergesiydi. Kuzey Savaşı’ndan en kazançlı çıkan ülke hiç kuşkusuz Rusya oldu. Zira sınırlarını Baltık Denizi’ne kadar genişletirken Lehistan üzerindeki siyasî nüfuzunu da arttırmıştı. Artık Avrupa siyasî arenasında, kendi kendine yeten, nüfusu hızla artan ve modern bir orduya sahip Rusya da vardı.

Strelitzler, Moskova garnizonunun en önemli askeri birliğiydiler. 17. yüzyıla kadar Rus ordusunun en önemli birliklerini oluşturmalarına rağmen bu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa’daki modern ordular karşısında yetersiz kalmaya başladılar ve sık sık isyan etmeleri yüzünden bu birliği kendine tehdit olarak gören Büyük Petro bu askeri birliği kaldırdı. Bazı tarihçiler strelitzleri Osmanlıdaki yeniçerilere benzetmişlerdir.

Rusya’da asillerin yüksek kesimlerinden oluşan, bazı yaptırım ve yargı işlevlerine sahip danışma meclisine verilen addır.

Soyluların beslediği askerler, Kazaklar, strelitzler ve ordunun yarısını meydana getiren yabancı paralı askerler Rus ordusunu oluşturuyordu.

Petro, askerliği zorunlu hâle getirdi ve Rusya’nın ilk millî ordusu onun zamanında kuruldu. Böylece paralı askerlere olan ihtiyacın ortadan kalkmasını sağladı. Ateşli silahların kullanılmasını yaygınlaştırdı, askeri eğitime önem verdi. Kara ordusunda ve donanmada ağır silahları kullanacak insanların eğitimi için akademiler kurdu. Daha önce Rusya’nın Baltık Denizi’nde ve Karadeniz’de limanı olmadığı için donanması da yoktu. İlk Rus donanmasını kurdu ve ülkesinin denizlerde de bir güç olarak boy göstermesini sağladı. 1725’e gelindiğinde Rusya’nın artık 50 savaş gemisi ve 400 kadırgası vardı ve bu, ülkeyi en azından Baltık Denizi’nde söz sahibi yaptı. Osmanlı İmparatorluğu’ndaki yeniçerilere benzeyen ve yapılacak işleri engelleyen strelitzleri yok etti.

Petro, kentlerin gelişmesini sağlamak için tüccar ve zanaatkârlara kendi belediyelerini kurma imkânı sağladı, ancak Batılı temelli belediye teşkilatlanması kısa sürede problemlerle karşılaştı. Savaşı finanse etmek için Petro bir dizi ekonomik yeniliğe de imza attı. Bu minvalde lonca sistemini geliştirdi, sanayinin gelişmesine ve millileşmesine çalıştı. Ondan önce Rusya’da sanayi fazla gelişmemişti ve olanlar da yabancılar tarafından işletiliyordu. En önemli sanayi sektörlerini devlet tekeline alan Petro, sübvansiyonlarla yeni sektörlerin de doğmasını sağladı. Tahta çıktığında 21 olan mal çeşidi öldüğünde 200’e çıkmıştı. Ülkesinin dış ticaret hacmini yedi kat arttırdı, toprak mülkiyetini yeniden düzenledi ve serflerin sanayi işlerinde çalışmalarını sağladı.

Rus takvimini Avrupa’nın kullandığı takvime uygun hale getirdi. Slav alfabesini modernleştirdi. İlk Rus gazetesi Vedemosti’yi yayınlattı. 1724’te Petersburg Bilim ve Sanat Akademisi’ni kurdu. Eğitim sistemini laikleştirdi. Avrupa’ya çok sayıda öğrenci gönderdi, soylular dışındakilere eğitim olanakları açtı. Batı dillerinde yayımlanan kitapları Rusçaya çevirtti.

Reformları önündeki en büyük engellerden biri olarak gördüğü Ortodoks Kilisesi’ni bir devlet statüsüne soktu. Bunu da 1700’de ölen patriğin yerine yenisini atamayarak ve kilisenin elindeki malî gücü kısıtlayarak yaptı. Küçük manastırlar kapatılırken, büyük manastırlar da ağır vergi yüklerine tabii kılındı. Buna mukabil Petro, dünyadaki bütün Ortodoksları Rus Ortodoks Kilisesi’ne bağlamaya gayret etti.

Bu antlaşma ile Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya, İran’ın bir kısım topraklarını aralarında taksim ettiler. Antlaşma, Rusya’nın Hazar Denizi kıyılarına ulaşmasını sağladı ve Rusya, İran ipek ticaretinin kuzey pazarını kontrolü altına aldı.

Bu antlaşmayla Avusturya, Osmanlı imparatorluğu ile bir savaş durumunda İspanya’nın kendisini arkadan vurmasını İngiliz donanması sayesinde engellemeyi hedefledi. İngiltere de İspanya’nın yayılmacı bir dış politika izlemesini engellemek istiyordu.

İspanya’nın ittifaka dâhil olmak istememesinin en önemli sebebi, Avusturya’nın Osmanlı İmparatorluğu ile savaş halinde olması idi. Bunu fırsat bilen İspanya, Utrecht Barışı’nda Avusturya’ya kaptırdığı toprakları geri almayı hedefliyordu.

İngiltere, Fransa, Hollanda ve Avusturya.

‘Dörtlü İttifak’ın dağılma aşamasına gelmesinin en önemli sebebi İngiltere ile Fransa arasındaki giderek artan işbirliği idi. Bu, doğal olarak İngiltere-Avusturya yakınlaşmasını anlamsız ve faydasız hale getirdi. Zira bu iki ülkenin yakınlaşması, Fransa’nın gücünü ve nüfuzunu dengelemeye matuftu. Ayrıca Fransa Kralı XIV. Louis, yaşlandığından Avusturya’da çok yakında bir taht mücadelesi baş gösterebilirdi. Louis, Pragmatic Sanction denen bir belge ile yeğenlerinin tahttan feragat etmelerini ve kızlarının kendisinden sonra kraliçe seçilmelerini garanti altına aldı. Buna rağmen Pragmatic Sanction, Avusturya’yı daha güçlendireceği endişesiyle İngiltere ve Fransa tarafından tanınmadı. Bütün bunlar İngiltere ve Fransa’nın biraz da zorla kurdukları ‘Dörtlü İttifak’ın dağılmasına sebep oldu. Avrupa’da giderek artmaya başlayan İngiltereFransa gerginliği de ittifakın dağılmasında etkili olmuştu.

İngiltere ve Fransa, Viyana İttifakı’na karşı bir ittifak oluşturmak üzere harekete geçtiler. Bunun için Prusya, Hanover ve Hollanda ile görüşmeler yapıldı ve 1725’te Hanover İttifakı kuruldu. Bu ittifakın temel amacı Rusya ve İspanya-Avusturya tehlikesini bertaraf etmekti.

Bu antlaşmaya göre herhangi bir saldırı durumunda iki ülke de askerî destek vermeyi kabul etti. Antlaşma, Avusturya kadar İngiltere’yi de tehdit ediyordu. Birinci Family Compact ile İspanya Veraset Savaşları’ndan itibaren devam ede gelen İspanya-Fransa düşmanlığı da sona erdi. Buna mukabil bu antlaşma Fransa ile İngiltere’nin münasebetlerini olumsuz etkiledi. Zira antlaşmanın bazı maddeleri İngiltere aleyhinde hükümleri ihtiva ediyordu.

Birinci Family Compact, Fransa’nın Avrupa kıtasındaki gücünü tahkim etti. İspanya orduları, Sicilya ve Napoli’yi ele geçirdi. Böylece Lehistan Veraset Savaşları, giderek bir Avrupa savaşına dönüştü Buna mukabil Fransa, savaşın Doğu Avrupa’yı da kapsamasından ve daha da büyümesinden endişe etmekteydi. Zira bu, ülkeyi hem ekonomik hem de askeri olarak zora sokabilirdi. Bu yüzden Lehistan’daki taht mücadelesine doğrudan asker sevk ederek destek vermekten imtina etti. Ayrıca İngiltere ile de temasa geçti ve Londra’nın savaşa müdahil olmasını engelleyecek tavizler verdi. Bu tavizler etkili oldu ve İngiltere, İkinci Viyana Antlaşması’na rağmen Avusturya’ya askeri destek vermeyeceğini ilan etti. Rusya da Lehistan’da meşgul olduğundan Fransa, Savoy ve İspanya ittifakı karşısında Avusturya yalnız kaldı. Bu durum 1734’e kadar devam etti.

Avusturya 1735’e gelindiğinde içinde bulunduğu zor durumdan kurtulmak adına Fransa’ya barış antlaşması teklif etti. Fransa, savaşın devam etmesinin aleyhine olacağını ve İngiltere ile Rusya’nın da Avusturya’ya destek verebilme ihtimalinin bulunduğunu göz önünde bulundurarak Viyana’nın teklifini kabul etti. Aynı yıl bir ön antlaşma imzalandı. Nihayet 1736’da İspanya ve Savoy’un kabul ettiği Üçüncü Viyana Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmadan en kârlı çıkan devlet hiç kuşkusuz Fransa oldu. İspanya Veraset Savaşları’nda İngiltere’ye kaptırdığı Avrupa’nın hakemliği rolünü yeniden kazandı ve Avrupa bir kez daha Fransa’nın yükselişine şahit oldu. 

Belgrad Antlaşması Türk tarafına önemli kazanımlar sağladı. Bu antlaşma, Avrupa güç dengesinde de önemli bir yere sahiptir. Zira antlaşmaya aracı olan Fransa’nın İstanbul’daki nüfuzu ve etki alanı arttı. Ayrıca Lehistan’da Rusya karşısında geri adım atmak zorunda kalan Fransa, Belgrad Antlaşması ile Rus yayılmasına bir denge getirmiş oldu. Avusturya ise giderek Fransa nüfuzu altına girdi. 1739 Belgrad Antlaşması ile Doğu Avrupa’da barış tesis edildi, fakat Batı Avrupa’da yeni bir savaş başlamıştı.

Bu savaşın gerekçesi oldukça ilginçtir. 1738’de Jenkins adındaki bir kaptan Avam Kamarası’na gelmiş ve temsilcilere kesik bir kulak göstermiştir. Bu kulağın kendi kulağı olduğunu ve uluslararası deniz sularını ihmal ettiği gerekçesiyle İspanyollar tarafından kesildiğini iddia etmiştir. Bu iddia, kısa sürede Londra sokaklarına yayılmış ve büyük bir tepkiye sebep olmuştur. İngiltere kabinesi halkın baskısına dayanamamış ve İspanya’ya savaş ilan edilmiştir. Jenkins’in kesik kulağı yüzünden ilan edilmiş gibi gözükse de savaşın arkasında daha önemli başka sebepler vardır. Bunların en önemlisi de İngiliz denizcilerin sömürge mücadelesinden daha fazla pay elde etme isteğidir. Bunun için İspanya ciddi bir rakip olarak görülmektedir.

Dört cepheden kuşatılmış olan Avusturya, Maria Theresa liderliğinde ayakta kalmayı başardı. Bunda Macaristan’ın asker desteğinin önemli bir etkisi vardı. Avusturya’yı tamamen işgal edilmekten ve paylaşılmaktan kurtaran bir diğer önemli gelişme de İngiltere’nin Viyana ile bir ittifak akdetmesiydi. İngiltere, Avusturya’nın parçalanması halinde Fransa’nın daha da güçleneceğini ve dikkatini sömürgelere çevireceğini gördüğünden bu ittifakı imzalamıştı. İttifak’a göre İngiltere, Avusturya’ya asker ve para yardımında bulunacaktı. Zira ittifaktan sonra İspanya ve Fransa, 1744’e kadar Avusturya’ya saldırmaktan çekindiler.

İkinci Family Compact antlaşması ile Fransa, İspanya’ya Cebelitarık ve Minorka’yı geri almak konusunda yardım edeceğini taahhüt ederken, İspanya da Fransa’ya Avusturya’nın İtalya’daki topraklarını ele geçirmek üzere yardım edeceği sözünü verir. İkinci Family Compact ile Avrupa’daki güç dengeleri yeniden sağlanır ve bundan destek bulan Fransa, İngiltere ile Avusturya’ya resmen savaş ilan eder. Fransa ordusunun bir kısmı ilk olarak İtalya’daki Avusturya toprakları üzerine sevk edilir. Ordunun bir kısmı ise Mareşal Saxe komutasında Avusturya Hollanda’sına gönderilir.

Avusturya Veraset Savaşları, Prusya’nın bir Avrupa gücü olmaya başladığını gösterdi. Buna mukabil Rusya, Prusya’nın Avusturya ve Lehistan’da aleyhine olacak büyümesinden korunmak için Avusturya ile 1746’da ittifak antlaşması imzaladı. Avusturya Vesaret Savaşları’nın bir diğer önemli sonucu da İngiltere-Fransa mücadelesinin artık kıta Avrupası’ndan ziyade sömürgelerde devam edeceğini ortaya koymasıydı. Her ne kadar Fransa, kara savaşlarında önemli başarılar kazansa da deniz savaşlarında hâlâ İngiltere ile boy ölçüşebilecek güçte değildi.

İngiltere ve Fransa, bazı tarihçiler tarafından “İlk Dünya Savaşı” olarak adlandırılan “Dokuz Yıl Savaşları”ndan sonra, Avrupa’nın geneline yayılacak bir savaş istemediklerinden İspanya meselesinde birlikte hareket etmek üzere harekete geçtiler.

İngiliz ve Fransız diplomatların müzakereleri sonucunda 1698’de “Birinci Taksim Antlaşması” kabul edildi. Bu antlaşmaya göre II. Carlos’un ölümünden sonra yerine Bavyera Elektör Prensi Joseph Ferdinand, İspanya kralı olacaktı fakat Ferdinand’ın 1699 Şubat’ında aniden ölmesi üzerine antlaşma hayata geçirilemeden fiilen hükümsüz kaldı.

Bu antlaşmaya göre Avusturya Kralı I. Leopold’ün küçük oğlu Karl, İspanya, denizaşırı imparatorluğu ve Güney Hollanda’ya kral olacak; Fransa, Napoli ve Milano’yu dukalıkları ile değiştirecekti.

İngiltere ve Hollanda savaşın en önemli finansörleriydi ve Veraset Savaşları, bu iki ülkeyi birbirine daha çok yakınlaştırd›. İki ülke arasında, İngiltere’nin aleyhine olsa da, 1709’da Mania Antlaşması imzalandı.

İngiltere’nin İspanya Veraset Savaşları’ndaki nihai hedefi İspanya’nın tamamen işgal edilmesiydi. Buna mukabil Fransa’nın desteğini alan V. Felibe’yi tahttan indirmek beklenildiği kadar kolay olmadı. İspanya’da Felibe ve İngiltere’nin desteklediği Karl taraftarları arasında bir iç savaş çıktı ve bu iç savaşın galibi V. Felibe oldu. İttifak güçleri Fransa karşısında kazandıkları zaferleri İspanya karşısında kazanamadılar ve bu durum 1709’dan itibaren barış görüşmelerinin başlatılmasına giden süreci başlattı.

1709’da alınan kararın Fransa için oldukça ağır sonuçları oldu. Zira vergi yükü nüfusun yüzde doksanını oluşturan köylüler üzerindeki yükü daha da arttırdı. Kral, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik çıkmazı aşmak için yeni vergiler ihdas etti. Bunlar da kifayetsiz kaldığından borç para alındı, piyangolar çekildi, soyluluk belgesi satılmaya başlandı ve kağıt para basıldı fakat bunların hiçbiri 1709 tarihi itibariyle ülkenin içinde bulunduğu ekonomik darboğaza bir çözüm olmadı. Paris halkı 1709’da Versay’a saldırdı ve şehirde büyük bir yağma meydana geldi. Bir zamanlar “mutlakiyetçiliğin” sembolü olan ve “Güneş Kral” olarak bilinen XIV. Louis aleyhinde tezahüratlar atılmaya başlandı.

11 Nisan 1713’te ise İngiltere, Fransa, Hollanda, Savoy, İspanya ile Prusya arasında Utrecht Barışı imzalandı.

Antlaşmaya göre V. Felibe, İspanya ve denizaşırı imparatorluğa; İngiltere, Cebelitarık ve Minorka’ya; Hollanda ise Fransa hâkimiyetindeki Flanders’deki birkaç önemli şehre hâkim olacaktı. Buna mukabil artık Hollanda bir deniz gücü olarak caydırıcılığını kaybetmiş ve veraset savaşlarının malî yükü yüzünden ekonomisi de iyice bozulmuştu. Ayrıca yine antlaşmaya göre V. Felibe, Fransa tahtı üzerindeki veraset haklarından feragat edecek; Fransa, İngiltere tahtında hak iddia eden III. James’i iade edecekti.

Savaşın sonunda özellikle Fransa, Avrupa’daki nüfuzunu ve etki alanını giderek kaybetmeye başladı. Ayrıca savaşta halkın yardımına müracaat edilmesi ile birlikte artık mutlak güç kaynağının kral değil halkın bizzat kendisi olduğu anlayışı yayılmaya başladı ve bu anlayış Fransız İhtilali’ne giden sürecin temellerini oluşturdu.

Utrecht Antlaşması’ndan sonraki 20 yılda Batı Avrupa’ya göreceli bir barış dönemi hâkim oldu. Bu 20 yılda İngiltere, Fransa ve Avusturya aralarında problemleri savaşla değil antlaşmalar yoluyla halletmeye çalıştılar. Bunun en önemli sebebi ise hem kazanan hem de kaybeden devletlerin büyük bir ekonomik yükün altına girmiş olmalarıydı. Bu 20 yılda Batı Avrupa devletleri ekonomilerini iyileştirmeye ve siyasi istikrarı yeniden sağlamaya gayret ettiler.

XI. Şarl, dışarıda barış politikası takip ederken, içeride ise birtakım reformlar yaptı ve ülkenin toparlanmasını sağladı. Merkezî yapıyı güçlendirdi, kara ve deniz birliklerini hem modernize etti hem de sayılarını arttırdı. İsveç, adeta bu kral döneminde bir nefes alma fırsatı buldu, mali olarak dışarı bağımlılıktan kurtuldu ve yeniden toparlandı.

1699’da Danimarka-Lehistan ittifakına, İsveç hâkimiyetindeki İngria ve Neva Nehri’ne sahip olmak isteyen Rusya da dâhil oldu. İttifaka dâhil olan Rusya, artık giderek bir Avrupa gücü olarak temayüz etmeye ve Büyük Petro liderliğinde buna göre reformlar yapılmaya başlandı.

Petro liderliğindeki Rusya için en önemli hedef İsveç aleyhine olacak şekilde topraklarını genişletmekti. Bunun için de güneyde kendini garantiye almak zorundaydı. Bu minvalde 1700’de Osmanlı İmparatorluğu ile İstanbul Antlaşması imzalandı ve Petro, bu antlaşmadan sonra bütün dikkatini İsveç savaşına verdi.

İsveç’in Kuzey ittifaki tarafından tamamen ortadan kaldırılmasının kendileri için iyi sonuçlar getirmeyeceğini gören İngiltere ve Hollanda, İspanya Veraset Savaşları ile uğraşmalarına rağmen 1700’de donanmalarını İsveç’e yardım etmek üzere gönderdiler. Bununla birlikte Kuzey Savaşı ile İspanya Veraset Savaşları giderek daha iç içe girmeye başladı.

İngiliz ve Hollanda donanmalarının yardımına yetişmesi İsveç Kralı XII. Şarl’a hiç beklemediği avantajlar sağladı. Bu donanma sayesinde Şarl, ordusunun bir kısmını Zealand’a çıkardı ve böylece en büyük düşmanı olan Danimarka’nın başkenti Kopenhag’ı kuşattı. Başkenti işgal edilme tehlikesiyle karşı karşıya kalan Danimarka, İsveç’ten barış talebinde bulundu. XII. Şarl, bu talebi doğuda elini rahatlatmak adına kabul etti ve 18 Ağustos 1700’de “Travendal Barışı” imzalandı.

İsveç’in Narva hezimetinden sonra Rus birliklerini takip edip kesin bir zafer kazanmak istememesinde Lehistan etkili oldu. Zira Rusya üzerine yürümesi hâlinde Lehistan birliklerinin İsveç ordusunu arkadan kuşatma ihtimali vardı. Bu yüzden XII. Şarl, Livonya’da ordugâh kurmayı tercih etti.

“Mareşal Kış”tan kurtulan 20 bin İsveç askeri, 8 Temmuz 1709’da Poltava’da 50 bin kişilik Rus ordusu tarafından neredeyse tamamen imha edildi. Bu savaş önemli bir dönüm noktasıydı. 17. yüzyılın en güçlü devletlerinden İsveç büyük bir mağlubiyet almış ve XII. Şarl da birkaç subayla birlikte Osmanlı İmparatorluğu’na sığınmıştı. Rusya, kesin bir şekilde Avrupa devletleri arasına girdiğini ortaya koymuştu ve 18. yüzyıl, Rusya’nın hızlı yükselişine şahit olacaktı. Petro, reformlarının meyvesini Poltava zaferi ile toplamıştı. Savaştan sonra reformlara daha da hız vererek devam etti.

XII. Şarl öldürülmesine rağmen Kuzey Savaşı sona ermedi ve giderek daha farklı bir boyut kazanmaya başladı. 5 Ocak 1719’da İngiltere’nin gayretleri sonucu Avusturya, Hanover, Lehistan ve İngiltere’nin katıldığı bir Viyana İttifakı kuruldu. Bu ittifakı mümkün kılan en önemli gelişme ise 1716’dan beri devam eden Avusturya-Osmanlı savaşının, 21 Temmuz 1718 Pasarofça Antlaşması ile Avusturya’nın büyük kazanımlar elde ederek sona ermesiydi. Doğuda kendini güvenceye alan Avusturya, Viyana İttifakı’na katılabildi. 

Viyana İttifakı’nın en önemli amacı Rusya’nın aşırı güçlenmesini engellemekti. İngiltere, Baltık’ta Rusya’yı sınırlandırmak isterken Avusturya, Lehistan’da giderek güçlenmesine engel olmayı hedefliyordu.

Moskova garnizonunun en önemli askeri birliğiydiler. 17. yüzyıla kadar Rus ordusunun en önemli birliklerini oluşturmalarına rağmen bu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa’daki modern ordular karşısında yetersiz kalmaya başladılar ve sık sık isyan etmeleri yüzünden bu birliği kendine bir tehdit olarak gören Büyük Petro bu askeri birliği kaldırdı.