İslâm devletlerinde kamu maliyesinin üç yönü vardır:

Bunlardan birincisi rakamları bütçelere yansıyan merkez maliyesi,

ikincisi askerî zümreye maaşlarına karşılık toprak gelirlerinin bağlanmasını ifade eden ikta (ve tımar) ve

üçüncüsü de genellikle yatırım harcamalarını yapan vakıf sistemidir. İktisadî ve sosyal refahı sağlayan en önemli unsur bu yatırımlardır.

Köylerde yapılan tapu sayımlarında  genellikle tımar sistemi içinde, faal nüfus ve bunların kazanç durumları, başlıca ürünler ve bunların yıllık ortalamaları ile bunlardan devletin payına düşen oranlar hem aynî hem de nakdî olarak belirtilirdi.

Selçuklular devlete ait arazileri işletilmek üzere gelirlerini komutanlara ve kamu görevlilerine vererek İkta sistemini uyguluyorlardı. Böylece devlet, feodalleşmeye çalışan,  saltanat kavgalarına karışan, İktasını iyi idare edemeyen, zulme ve haksızlığa yeltenen yahut güveni kaybedenlerin ellerinden iktalarını alıyor ve bunların aşırı güçlenmelerine izin verilmiyordu. Mülk devletin elindeydi.

Büyük ikta sahiplerinin ve özellikle merkezdeki yüksek devlet adamlarının çocukları babaları kadar ehliyetli ve liyakatlı olamadıklarından babalarının iktalarının nezaretine varis olamıyor ellerinden alınıyordu. Yine tehlikeli bir şekilde bağımsızlaşma eğilimi sezilen kumandanlardan da toprakları geri alınıyordu.

Böylece devlet maaş ödemeden büyük bir orduyu beslemekte; mühim bir türkmen kitlesini toprağa bağlayarak iskân etmekte ve sağladığı güvenli ortam içerisinde ziraî üretimin artmasını sağlamaktaydı.

Büyük selçuklu ülkesi tümüyle fethedilen topraklar üzerinde değil   çeşitli hukukî statülere sahip topraklar üzerinde kurulurken ,savaşla fethedilen Anadolu toprakları mîrî yani devlet mülkü sayıldığından buradaki iktalar bu hukukî statüdeki topraklar üzerinde kurulmuştur.

Irak, Horasan ve Hârezm’de açılan veya imar edilen sulama kanalları ve  tesisleri sayesinde ziraî üretim çok artmıştı.

Küçük ikta sistemini yerleştirmiştir.  İktaları yöneten ve sipahi denen askerler kumandanından erine kadar vergisi kendilerine bağlanan köylerde otururlar ve devletin çağrısı halinde gösterilen hizmeti görürlerdi.

Toprakta özel mülkiyet yerine devlet (mîrî) mülkiyetinin getirilmesidir.

İktalı sipahi önemini kaybetmiş, bunun sonucunda da devlet hem iktisadî hem de askerî yönden zaafa düşmüştür.

Öşrî topraklar müslümanların özel mülkiyetleri altındaki topraklardır. Bunların sahipleri elde ettikleri ürünlerinden zekatın bir çeşidi olarak öşür (1/10) vergisi öderler.

Osmanlı da Harâcî toprakların sahipleri  gayrimüslimlerdir. Bunlar 1/10-1/2 arasında harâc vergisi öderler.

Eşkinci tımarı (mülk tımar). Mustahfız tımarı. Hizmet tımarı. Mensuhat tımarı. Sepet tımarı. beş bölüme ayrılırdı.

Çiftbozan resmi,

Tanzimat döneminde. (1856 Islahat Fermanı, 1841 ve 1847’de çıkarılan iki nizamnameleri, Yine 1849 ve 1858 tarihli kanun ve nizamnameler ,1858 Arazi Kanunnamesi’yle )

Tımar sistemini ayakta tutan üç esas olan  1. alaybeylerinin ehil ve liyakatlı kimseler olması,  2. zeamet ve tımarların yalnız bunların arzları üzerine verilmesi ve  3. sipahilerin sancaklarında oturup sefer zamanlarında alaybeylerinin emirlerine girmeleri idi.

Ziraî topraklarda özel mülkiyet hukukî meşruiyet kazanmış ve tımar sistemi hukuken de sona ermiştir.

Vakıf sistemi sosyal güvenliğin temel kurumu olduğu kadar eğitim, kültür, diyanet, bayındırlık, sağlık ve sosyal yardım yatırımlarını yürüten malî bir kurumdur.

Para vakıflarının ilk bilineni II. Mehmed (1451-1481) tarafından kurulmuştur. Fatih, geliri yeniçeri ocaklarına verilen etlerin subvansiyonunda kullanılmak üzere  24 000 altın vakfetmiştir.

19. yüzyıl da vakıfların Evkâf Nezâreti şemsiyesi altında birleştirilmesi sağlanmıştır.