“Erkân-ı Selase” Sultan Abdulaziz zamanında; Reşit Paşa, Âlî Paşa, Fuad Paşa gibi güçlü karakterlere verilen addır.

Rusya

Tanzimat devrinde yetişen büyük devlet adamlarından sonuncusu olan Âlî Paşa 7 Eylül 1871 tarihinde Bebek’deki yalısında hayatını kaybetmiştir.

Batı siyasetinde de önemli bir yere sahip olan Âlî Paşa’nın “Âlî Paşa gibi bir hâriciye nazırı bulabilsem!” şeklinde Fransız İmparatoru III. Napolyon’un iltifatına mazhar olduğu rivayet edilir.

Âlî Paşa’nın ölümünden sonra sadâret mührü, 8 Eylül 1871 tarihinde Mahmud Nedim
Paşa’ya verilmiştir

Sultan Abdülaziz iktidarının da dönüm noktasıdır. Nitekim Sultan Abdülaziz dönemi; 10 sene 3 ay süren birinci safha ve 4 sene 8 ay süren ikinci safha olarak ikiye ayrılır. İlk kısımda, devlet idaresine Tanzimat hükümleri ve Bâb-ı Âlî hâkimken; daha sonra saray ağırlıklı siyaset varlığını göstermiştir.

Mahmud Nedim Paşa 30 Temmuz 1872 tarihinde görevden alınmıştır.

30 Mayıs 1876’da ise Sultan Abdülaziz tahttan indirilmiştir.

Osmanlı Devleti bu tarihler arasında içeride sıkıntılar yaşadığı gibi, dışarıdan da özellikle Rusya’nın baskısına maruz kalmıştır. Bu yaşananlara malî sıkıntılar da eklenince
devlet idare edilemez hâle düşmüştür. Çözülemeyen sorunlar, büyüyen meseleler sürekli sadrâzam değiştirmeyi beraberine getirmiş, bu durum ise istikrarsızlığı körüklemiştir.

Osmanlı Devleti bu dönemde ağır ekonomik krizlerle de boğuşur. Nitekim döndürülemeyen borçlar ve bütçe açıkları 1875 yılında malî iflası beraberinde getirirken; alınan “Tenzil-i Faiz” kararı hem içeride hem de uluslararası piyasalarda büyük tepkilere neden olmuştur.

İgnatiyev, “Yakın Şark Masası”nın başındayken şu üç hususun gerçekleştirilmesini temel politika olarak belirlemiştir ve İstanbul’a gelişinden sonra da bu politikayı
devam ettirmiştir:
1. 1856 Paris Barışı ile kabul edilen Karadeniz’in tarafsızlığının kaldırılması,
2. İstanbul ve Boğazlar’da Rus nüfuzunun tesisi,
3. Balkanlar’daki Slav kavimlerinin Rus nüfuzuna alınması.

1870 Sedan Savaşı ile Alman İmparatorluğu kurulmuştur.

Panslavizm, Slav topluluklarını siyasi bir birlik altında toplama amacı güden düşüncedir.

Mahmud Nedim Paşa’nın Rusya yanlısı siyaseti Avrupa’da Osmanlı aleyhine bir hava
oluşturmuş ve bunun neticesinde Sultan Abdülaziz, gönülsüz olarak Mahmud Nedim
Paşa’yı 30 Temmuz 1872 tarihinde azletmiştir.

Osmanlı Devleti’nin Don-Volga Projesinden vazgeçmesi ve ardından Rusların Asya istikametindeki genişleme hareketlerine ilgisiz kalması üzerine, Ruslar Türkistan’a doğru ilerleyişlerini devam ettirmişlerdir. Tatar ve Başkırd topraklarını işgal ettikten sonra 18. yüzyıl başında, Petro (1689-1725) devrinde Türkistan’ın kapısı olan Kazak topraklarına da girmişlerdir.

Rusların 1839 yılındaki saldırıları Hîve güçleri tarafından püskürtülürken İngiltere’nin Hîve’nin yardım çağrısına olumlu cevapları ile Ruslar bölgeye bir daha saldıramamıştır. Aynı tarihte Osmanlı Devleti yardım isteğine müsbet cevap verememiştir. Bu olay ile birlikte Türkistan’da Rus-İngiliz mücadelesi de başlamıştır.

Ruslar, son olarak, 1884 yılında Merv’i ele geçirerek Türkistan işgallerini tamamlamışlardır.

Osmanlı Devleti’ni bu dönemde uğraştıran bir başka sorun da imparatorluğun uzak
topraklarından olan Yemen’de çıkan isyandır. Yemen, Kızıldeniz ve Hindistan Yolu için
son derece stratejik bir konumda yer almaktadır. Bölge bu özelliği ile “Coğrafi Keşifler
Çağı”nda Portekiz ve Osmanlı Devleti arasında rekabet sahası olmuştur.

Yemen, iki devletin rekâbet sahası haline gelmişse de Osmanlı Devleti önce Balkan Bunalımı ve sonra da Rusya ile savaşmak durumunda kaldığından Yemen’e daha fazla müdahale edememiştir.

1804 yılında Sırbistan’da başlayan bağımsızlık yanlısı isyanlar, 19. yüzyıl boyunca
Balkanlar’da etkisini devam ettirmiş ve nihayetinde önce Yunanistan’ın ve sonrasında da Sırbistan, Romanya ve Karadağ’ın bağımsızlıklarını kazanmaları ile Osmanlı Devleti aleyhine bir seyir izlemiştir.

Balkan Bunalımı, 1878 Berlin Antlaşması ile Balkanların büyük bir kısmının Osmanlı Devleti’nden kopmasıyla sonuçlanmıştır.