OSMANLI TÜRKÇESİ I Dersi MEZİDÜNFİH MASDARLAR soru cevapları:
Toplam 75 Soru & Cevap#1
SORU: Arapçada asıl masdar fiilin hangi çekimdeki hâlidir?
CEVAP: Arapçada asıl masdar, fiilin görülen yakın geçmiş zaman III. teklik şahıs çekimindeki hâlidir.
#2
SORU: Mezîdünfîh ya da kıyâsî masdarların bu şekilde adlandırılmalarına sebep nedir?
CEVAP: Mezîdünfîh ya da kıyâsî masdarların bu şekilde adlandırılmalarına sebep, her bir mezîdünfîh masdarın mücerred masdardan belirli bir anlam kazandırmak amacıyla üretilmesidir.
#3
SORU: Mezîdünfîh masdar kelime anlamı olarak ne demektir?
CEVAP: Mezîdünfîh masdar kelime anlamı olarak “artırılmış masdar” demektir.
#4
SORU: Mezîdünfîh masdarın diğer adı nedir?
CEVAP: Mezîdünfîh masdarın diğer adı “kıyâsî masdar”dır.
#5
SORU: Bâb nedir?
CEVAP: Sülâsî mezîdünfîh masdarların sülâsî mücerred masdarlardan elde edildiği belirli yapılara “bâb” adı verilir.
#6
SORU: İf‘âl bâbı Osmanlı Türkçesinde ne için kullanılır?
CEVAP: İf‘âl bâbı Osmanlı Türkçesinde çoğunlukla geçişlilik (müte‘addî) manâsı için kullanılır.
#7
SORU: İf‘âl bâbı nasıl oluşturulur?
CEVAP: İf‘âl bâbı mücerred sülâsî masdarın ilk aslî harfinden önce hemze ve ikinci aslî harfinden sonra elif eklenerek oluşturulur.
#8
SORU: Mücerred masdarın mezîdünfîh masdar kabul edilmesi için ne gereklidir?
CEVAP: Mücerred masdarın mezîdünfîh masdar kabul edilmesi için gövdesinde zâid harfler bulunması gereklidir.
#9
SORU: Mücerred masdar nedir?
CEVAP: Arapça kelimenin çekimli hâli sadece üç aslî harften oluşuyorsa buna mücerred masdar (yalın masdar) adı verilir.
#10
SORU: Sülâsî mücerred masdarlar ile mezîdünfîh masdarlar arasında, semâî olup olmama bakımından ne gibi bir fark vardır?
CEVAP: Sülâsî mücerred masdarlar semâîdir. Yani işitilerek ya da sözlük vasıtasıyla öğrenilir. Kelimelerin anlamları ve hangi vezinde bulunabilecekleri konusunda herhangi bir kural ya da kıyas yoktur. Mezîdünfîh masdarlar ise semâî değil, kıyâsîdir. Her bir bâb kelimenin çatısında belirli değişiklikler yapar.
#11
SORU: İf‘âl bâbına nakledilen mücerred sülâsî masdarlara ne olur?
CEVAP: İf‘âl bâbına nakledilen mücerred sülâsî masdarların başında hemze veya vav olanlar ye’ye döner. Aslında ye olanlar ise uzatılarak î sesini alır.
#12
SORU: Bâbın işlevi nedir?
CEVAP: Her bâb, kelimenin asıl anlamını değiştirmeden kelimeye farklı bir anlam yükleyip, kelimenin temel anlamı değişmeden, yeni anlam şekilleri türetilmesini sağlar.
#13
SORU: Sülâsî mücerred masdarlar ile mezîdünfîh masdarlar arasında, sahip oldukları harfler bakımından ne gibi bir fark vardır?
CEVAP: Sülâsî mücerred masdarlar, masdarın çekimli hâli olan yakın görünen geçmiş zaman III. teklik şahıs çekiminde üç harften oluşmaktadır. Mezîdünfîh masdarlarda ise ekleme harfler bulunmaktadır.
#14
SORU: Mezîdünfîh masdarlardaki kıyâsîlik hakkında ne söylenebilir?
CEVAP: Mezîdünfîh masdarlardaki kıyâsîlik genel değildir. Her kelime her istenen bâba çevrilemez. Her bâbdan ism-i mef‘ûlü elde edilemez. Hangi kelimenin hangi bâb kullanılarak geçişli hâle getirileceği, işteş olmayan bir kelimeye hangi bâbda işteşlik kazandırılacağı vs. gibi hususlar için belirli kurallar mevcut değildir. Bunları sözlükten öğrenebiliriz.
#15
SORU: Osmanlıcada en sık kullanılan mezîdünfîh masdarlar hangileridir?
CEVAP: Osmanlıcada en sık kullanılan mezîdünfîh masdarlar if‘âl, tef‘îl, tefa‘‘ul, tefâ‘ul, müfâ‘ale infi‘âl, ifti‘âl, if‘ilâl, istif‘âl şeklindedir.
#16
SORU: Bâbın işlevlerini örneklendirir misiniz?
CEVAP: Bunlar, mücerred masdar hâli dönüşlü olmayan (lâzım) kelimeyi dönüşlü (müteaddî) hâle getirmek, zaten dönüşlü olanın dönüşlülüğünü artırmak, geçişsiz kelimeyi geçişli hâle getirmek veya işdeşlik (müşâreket) kazandırmak gibi anlam değişiklikleri elde etmek üzere kullanılırlar.
#17
SORU: İf‘âl bâbının ism-i fâ‘ili ne şekildedir?
CEVAP: İf‘âl bâbının ism-i fâ‘ili müf‘il şeklindedir.
#18
SORU: Tefâ‘ül bâbının i‘lâlleri nedir?
CEVAP: Tefâ‘ül bâbının i‘lâlleri muzâafda tefâ‘‘, nâkısta tefâ‘î şeklindedir.
#19
SORU: İf‘âl bâbına nakledilen mücerred sülâsî masdarların ortasında vav veya ye varsa ne olur?
CEVAP: İf‘âl bâbına nakledilen mücerred sülâsî masdarların ortasında vav veya ye varsa bunlar kaldırılarak kelime ifâle(t) veznini alır. Sondaki kapalı te harfi Osmanlı Türkçesinde bazı kelimelerde güzel he’ye dönüşerek -a, -e sesini alır, bazılarında da te sesine dönüşür.
#20
SORU: Tef‘îl bâbının ism-i mef‘ûlü ne şekildedir?
CEVAP: Tef‘îl bâbının ism-i mef‘ûlü mufa‘‘al şeklindedir.
#21
SORU: Tefa‘‘ül bâbı ne için kullanılır?
CEVAP: Tefa‘‘ül bâbı sülâsî mücerred dönüşsüz masdarları dönüşlü hâle getirmek için kullanılır.
#22
SORU: İf‘âl bâbının i‘lâllerinde ism-i mef‘ûl nasıl olur?
CEVAP: Misâlde vezin, mû’al, muza‘afta müfell, ecvefte müfâl, nakısta müf’â şeklinde olur.
#23
SORU: Sülâsî masdar hâlindeyken i‘lâl nasıl olur?
CEVAP: Sülâsî masdar hâlinde son harfi vav veya ye olan kelimelerde de yine tef‘îl’in uzun olan î harfi düşerek ye ile te harfleri eklenir. Vezni tef‘iye(t) hâlini alır.
#24
SORU: Asıl manâları geçişli olan masdarlardan bu if‘âl bâbına çevrilenler ne olur?
CEVAP: Asıl manâları geçişli olan masdarlardan if‘âl bâbına çevrilenler bir kat daha geçişli hâle gelir.
#25
SORU: Nâkıs kelimelerin i‘lâlinde hangi vezin kullanılır?
CEVAP: Nâkıs kelimelerde if‘â vezni kullanılır. Osmanlı Türkçesinde kelimelerin sonundaki elifin peşinden gelen hemze genellikle yazıda gösterilmez.
#26
SORU: Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlünün pek fazla kullanılmamasının nedeni nedir?
CEVAP: Tefa‘‘ül bâbı dönüşlülük için kullanıldığından ism-i mef‘ûlü pek fazla kullanılmaz.
#27
SORU: Geçişsiz masdarlar if‘âl bâbına aktarıldığında ne olur?
CEVAP: Geçişsiz olan (lâzım) masdarlar if‘âl bâbına aktarıldığında geçişlilik kazanır, ettirgen olur.
#28
SORU: İf‘âl bâbının ism-i mef‘ûlü nasıl olur?
CEVAP: İf‘âl bâbının ism-i mef‘ûlu müf‘al şeklindedir.
#29
SORU: Müfâ‘ale bâbının işlevleri nedir?
CEVAP: Müfâ‘ale bâbı, masdarın belirttiği iş veya hareketin iki veya daha fazla kişi arasında karşılıklı olarak yapıldığını ifade ederek kelimeye işdeşlik (müşâreket) kazandırır. Bir diğer fonksiyonu da kelimeyi geçişsiz yapmaktır.
#30
SORU: Tef‘îl bâbı hangi tip masdarları ettirgen yapar?
CEVAP: Tef‘îl bâbı mücerred sülâsî masdarlardan geçişsiz olanları geçişli hâle getirerek ettirgenlik sağlar.
#31
SORU: Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ili ne şekildedir?
CEVAP: Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ili mütefâ‘il şeklindedir.
#32
SORU: İf‘âl bâbının i‘lâllerinde ism-i fâ‘il nasıl olur?
CEVAP: Misâl ve mehmûzü’l-fa’da vezin mû’il, muzâ‘afta müfi‘‘, ecvefte müfîl, nakısta müf’î şeklindedir.
#33
SORU: Tef‘îl bâbı nasıl oluşturulmuştur?
CEVAP: Tef‘îl bâbı başına te ve ikinci aslî harften sonra uzun î sesi veren ye harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur.
#34
SORU: Müfâ‘ale bâbı nasıl oluşmuştur?
CEVAP: Müfâ‘ale bâbında baştaki mim, ilk aslî harften sonraki elif ve sondaki kapalı te harfleri eklemedir. Kapalı te harfi bazı kelimelerde güzel he yazılarak -e, -a sesi verir, bazı kelimelerde de açılarak te şeklinde kullanılır.
#35
SORU: Tefâ‘ül bâbının i‘lâlleri nedir?
CEVAP: Tefâ‘ül bâbının i‘lâlleri muzâafda tefâ‘‘, nâkısta tefâ‘î şeklindedir.
#36
SORU: Müfâ‘ale bâbının ism-i fâ‘ilinin i‘lâlleri nedir?
CEVAP: Nâkıs ve lefîf kelimelerde vezin müfâ‘î, muzâaflarda müfâ‘‘ şeklindedir.
#37
SORU: Müfâ‘ale bâbının i‘lâlleri nedir?
CEVAP: Nâkıs ve lefîf kelimelerde vezin müfâ‘ât şeklinde olur.
#38
SORU: Tef‘îl bâbının hangi vezinleri Osmanlı Türkçesinde kullanılmıştır?
CEVAP: Tef‘îl bâbının tef‘âl (bazen tif‘âl) vezni ve tef‘ile vezninden çeşitli masdarlar Osmanlı Türkçesinde kullanılmıştır.
#39
SORU: Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ili nedir?
CEVAP: Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ili mufa‘‘il’dir. İlk aslî harfin başına ötreli mim ilave edilir. İkinci aslî harf ikizleşerek şeddeli okunur.
#40
SORU: Tefa‘‘ül bâbı hangi tip sülâsî mezîdünfîh masdarları dönüşlü hâle getirir?
CEVAP: Sülâsî mezîdünfîh masdarlardan tef‘îl bâbındaki dönüşsüz kelimeler bu bâba çevirildiklerinde dönüşlülük kazanır.
#41
SORU: Tef‘îl bâbı hangi tip masdarların geçişliliğini artırır?
CEVAP: Tef‘îl bâbı aslında geçişli olan mücerred sülâsî masdarlardan geçişli olanlarının geçişliliğini bir kat daha artırır.
#42
SORU: Tefâ‘ül bâbı nasıl oluşur?
CEVAP: Tefâ‘ül bâbı ilk aslî harften öncesine te, sonrasına elif eklenmesi ve ikinci aslî harfin ötreli okunmasıyla oluşur.
#43
SORU: Tef‘îl bâbının diğer işlevleri nelerdir?
CEVAP: Tef‘îl bâbının diğer işlevleri şunlardır: 1. Bazen saymak, kabul etmek manâsını verir. 2. Sayıları gösteren masdarlara geçişlilik verir. 3. Bazen kalıplaşmış Arapça bir cümlenin manâsını ifade eder.
#44
SORU: İ‘lâlde tef‘îl bâbı nasıl olur?
CEVAP: Son harfi hemze olan köklerde, tef‘îl bâbındaki zâid olan ye harfi düşerek hemzeden sonra kapalı te gelir ve tef‘i’e veznini alır.
#45
SORU: Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ilinde nâkıs kelimelerinin i‘lâli nasıl olur?
CEVAP: Tef‘îl bâbının nâkıs kelimelerinin i‘lâli mufa‘‘i şeklinde olur.
#46
SORU: Tef‘îl bâbının ism-i mef‘ûlünde nâkıs kelimelerinin i‘lâli nasıl olur?
CEVAP: Tef‘îl bâbının ism-i mef‘ûlünde nâkıs kelimelerinin i‘lâli mufa‘‘â olur.
#47
SORU: Tefa‘‘ül bâbının ism-i fâ‘ili hangi vezindir?
CEVAP: Tefa‘‘ül bâbının ism-i fâ‘ili mütefa‘‘il veznidir.
#48
SORU: Tefa‘‘ül bâbının ism-i fâ‘ilinde nâkıs kelimelerinin i‘lâli nasıl olur?
CEVAP: Tefa‘‘ül bâbının ism-i fâ‘ilinde nâkıs kelimelerin i‘lâli mutefe‘‘i şeklinde olur.
#49
SORU: Tefa‘‘ül bâbı nasıl oluşmuştur?
CEVAP: Bu bâbda baştaki te eklemedir. İkinci aslî harf ikizleşir ve şedde ile gösterilir.
#50
SORU: Tefa‘‘ül bâbının i‘lâlleri nasıl olur?
CEVAP: Tefa‘‘ül bâbının i‘lâlleri nâkıs ve mehmûzü’llâmda tefa‘‘î şeklinde olur.
#51
SORU: Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlünde nâkıs kelimelerinin i‘lâli nasıl olur?
CEVAP: Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlünde nâkıs kelimelerinin i‘lâli mütefa‘‘â şeklinde olur.
#52
SORU: Tefâ‘ül bâbının işlevleri nelerdir?
CEVAP: Tefâ‘ül bâbının işlevleri şunlardır: 1. Genellikle iki veya daha fazla kişi arasında işteşlik sağlamak için kullanılır. 2. Gerçekte olmayan bir hâli ve durumu varmış gibi gösterir, yapmacıklık, sahtelik bildirir. 3. Tef‘îl bâbındaki bazı dönüşsüz masdarları dönüşlü hâle getirir.
#53
SORU: Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ilinin i‘lâlleri nedir?
CEVAP: Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ilinin i‘lâlleri muzâ‘afta mütefâ‘‘, nâkısta mütefâ‘î şeklindedir.
#54
SORU: Tefâ‘ül bâbının ism-i mef‘ûlu nasıldır?
CEVAP: Tefâ‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü mütefâ‘al şeklindedir.
#55
SORU: Müfâ‘ale bâbının ism-i mef‘ûlü nedir?
CEVAP: Müfâ‘ale bâbının ism-i mef‘ûlü müfâ‘al şeklindedir. Vezin, bâbdaki ikinci aslî harfin üstünlü okunması ve sondaki kapalı te’nin atılması ile elde edilir.
#56
SORU:
Kıyâsî masdarların özellikleri nelerdir?
CEVAP:
Sülâsîlerin bunlardan başka mezîdünfih (artırılmış) adıyla anılan masdar şekilleri de vardır. Bunlar aynı zamanda “Kıyâsî Masdarlar” adıyla da anılırlar. Bu şekilde isimlendirilmelerine sebep, her bir mezidünfih masdar mücerred masdardan belirli bir anlam kazandırmak amacıyla üretilirler. Herbir mezidünfih masdarın ayrı bir çatısı olup, basit masdarlara bu çatıya göre anlam kazandırırlar.
#57
SORU:
İf‘âl masdarı nasıl oluşturulur?
CEVAP:
Mücerred sülâsî masdarın ilk aslî harfinden önce hemze ve ikinci aslî harfinden sonra elif eklenerek oluşturulur.
#58
SORU:
İf‘âl masdarı Osmanlı Türkçesinde nasıl kullanılır?
CEVAP:
Arapça’da bu bâbdaki masdarlar birçok mana meydana getirmek üzere kullanılırsa da, Osmanlı Türkçesi’nde çoğunlukla geçişlilik (müte‘addî) manası için kullanılır. Geçişsiz olan (lâzım) masdarlar bu bâba aktarıldıklarında geçişlilik kazanır, ettirgen olurlar.
#59
SORU:
Nâkıs kelimelerde hangi vezin kullanılır?
CEVAP:
Nâkıs kelimelerde if‘â vezni kullanılır. Osmanlı Türkçesi’nde kelimelerin sonundaki (?)in peşinden gelen (? )genellikle yazıda gösterilmez.
???? ihyâ (canlandırmak, şenlendirmek) ?? hayy (diri, canlı)
???? ibka (ebedîleştirmek, devamlı etmek) ??? baki (ebedî, sonsuz)
#60
SORU:
İf‘âl bâbının ism-i fâ‘ili hangi şekildedir?
CEVAP:
İf‘âl bâbının ism-i fâ‘ili müf‘il şeklindedir.
???? muhzır (hazır eden ????? ihzâr (hazırlama)
???? muhric (çıkaran) ????? ihrâc (çıkarma)
???? müfrit (aşırı giden) ????? ifrât (aşırı gitme)
#61
SORU:
İf‘âl bâbının ism-i mef‘ûlü hangi şekildedir?
CEVAP:
İf‘âl bâbının ism-i mef‘ûlü müf‘al şeklindedir.
???? muhkem (sağlamlaştırılmış ????? ihkâm (sağlamlaştırmak)
???? münker (inkâr edilmiş) ????? inkâr (kabul etmemek)
#62
SORU:
Misâl ve mehmûzü’l-fâ’da vezin nedir?
CEVAP:
Misâl ve mehmûzü’l-fâ’da vezin, mû’il dir.
???? mûcib (gerektiren) ???? îcâb (gerekli)
#63
SORU:
Misâlde ve muzâ‘afta vezin hangi şekildedir?
CEVAP:
Misâlde vezin, mû’al şeklindedir: ???? mûcer (kiralanan ???? îcâr (kiralamak)
muzâ‘afta vezin müfell şeklindedir: ??? mukarr (kabul edilmiş) ????? ikrâr (kabul etmek)
#64
SORU:
Ecvefte ve nâkısta vezin hangi şekildedir.
CEVAP:
ecvefte vezin müfâl şeklindedir: ???? müşâr (işaret edilen ????? işâret
nâkısta vezin müf’â şeklindedir: ???? mülga (lağv edilmiş) ???? ilga (lağv etme)
#65
SORU:
Tef‘îl bâbı masdarı nasıl oluşturulmuştur?
CEVAP:
Tef‘îl bâbı başına (? )ve ikinci aslî harften sonra uzun î sesi veren (? )harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur. Osmanlı Türkçesi’nde bu bâbda kelimeler sıklıkla kullanılmıştır. Bu bâbtaki kelimelerin dört özelliği vardır.
#66
SORU:
Tef‘îl bâbı başına (? (ve ikinci aslî harften sonra uzun î sesi veren (? (harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur. Osmanlı Türkçesi’nde bu bâbda kelimeler sıklıkla kullanılmıştır. Bu bâbtaki kelimelerin dört özelliği vardır. Bu özellikler nedir?
CEVAP: - Mücerred sülasî masdarlardan geçişsiz olanları geçişli hale getirerek ettirgenlik sağlar.
- Aslında geçişli olan mücerred sülâsî masdarlardan geçişli olanlarının geçişliliğini bir kat daha artırır.
- Bu bâb bazen saymak, kabul etmek manasını verir.
- Sayıları gösteren masdarlara geçişlilik verir.
#67
SORU:
İ‘lâl’de Tef‘îl Bâbı nın yapısal özellikleri nedir?
CEVAP:
Son harfi hemze (? )olan köklerde, tef‘îl bâbındaki zâid olan (? )harfi düşerek hemzeden sonra (?) gelir ve tef‘i’e veznini alır.
????? tahtı’e ( hatalı görmek ) ??? hatâ’dan
????? tebri’e (kurtarmak) ??? ber’ (kurtulmak)
#68
SORU:
Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ili nedir?
CEVAP:
Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ili mufa‘‘il dir. İlk aslî harfin başına ötreli mim (? )ilâve edilir. İkinci aslî
harf ikizleşerek şeddeli okunur.
#69
SORU:
Mezidünfi Masdarlardan Tefa‘‘ül Bâbı ın özellikleri nedir?
CEVAP:
Bu bâbda baştaki te (? )eklemedir. İkinci aslî harf ikizleşir ve şedde ile gösterilir. Sülasî mücerred dönüşsüz masdarları dönüşlü hale getirmek için kullanılır. Sülâsî mezidünfih masdarlardan tef‘îl bâbındaki dönüşsüz kelimeler bu bâba çevirildiklerinde dönüşlülük kazanırlar. Bu bâbdaki bazı kelimeler yapmacıklık ifade eder.
#70
SORU:
Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü hangi vezindir?
CEVAP:
Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü mütefa‘‘al Tefa‘‘ül bâbı dönüşlülük için kullanıldığından ism-i mef‘ûlü pek fazla kullanılmaz.
????? müteredded (tereddüt edilen) ???? tereddüd
????? mütecesses (gizlice araştırılan) ???? tecessüs (gizlice araştırmak)
#71
SORU:
Mezidünfih Masdarlardan Tefâ‘ül Bâbı nasıl oluşturulur?
CEVAP:
Tefâ‘ül bâbı ilk aslî harften önceki (? )sonrasına (? )eklenmesi ve ikinci aslî harfin ötreli okunmasıyla oluşur. Genellikle iki veya daha fazla kişi arasında işteşlik sağlamak için kullanılır.
#72
SORU:
Mezidünfih Masdarlardan Tefâ‘ül Bâbının özellikleri nelerdir?
CEVAP: - Genellikle iki veya daha fazla kişi arasında işteşlik sağlamak için kullanılır.
- Bu bâb bazen gerçekte olmayan bir hali ve durumu varmış gibi gösterir, yapmacıklık, sahtelik bildirir.
- Tef‘îl bâbındaki bazı dönüşsüz masdarlar bu bâba çevrildiklerinde dönüşlü hâle gelirler. Bazen fiilin birbiri ardına veya derece derece gerçekleştiğini ifade eder.
#73
SORU:
Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ili hangi şekildedir?
CEVAP:
Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ili mütefâ‘il şeklindedir.
#74
SORU:
Tefâ‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü hangi şekildedir?
CEVAP:
Tefâ‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü mütefâ‘al şeklindedir. Oldukça az kullanılır.
#75
SORU:
Mezidünfih Masdarlardan Müfâ‘alenin özellikleri nelerdir?
CEVAP:
Bu bâbda baştaki mim, ilk aslî harften sonraki elif (? )ve sondaki (?)harfleri eklemedir. (? )harfi bazı kelimelerde (? )yazılarak –e, -a sesi verir, bazı kelimelerde de açılarak te (? )şeklinde kullanılır. Bu bâb, masdarın belirttiği iş veya hareketin iki veya daha fazla kişi arasında karşılıklı olarak yapıldığını ifade ederek kelimeye işdeşlik (müşâreket) kazandırır. Bir diğer fonksiyonu da kelimeyi geçişsiz yapmaktır.