Çeşitli nedenlerle, bireysel özellikleri ve eğitim yeterlikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren birey olarak tanımlanmaktadır.

Acil durum ve afet yönetimi açısından özel gereksinimli bireyler; afet ya da acil durumlara karşı hazırlıklı olma, bu durumlar sırasında uygun becerileri sergileyip gerekli girişimlerde bulunma, afet ve acil durumlar sonrasında gereksinimlerini karşılayabilme
gibi konularda ek ya da özelleştirilmiş hizmet ya da uyarlamalara gereksinim duyan bireyler olarak tanımlanabilir.

Bireyin psikolojik, fizyolojik veya anatomik özelliklerinde meydana gelen geçici ya da kalıcı türden bir kayıp, görev bozukluğu veya yapı bozukluğu olarak tanımlanabilir.

Bireyin bozukluk/zedelenme sonucunda yapması gereken bir etkinliği yerine getirmede yeterli olmaması, kapasitenin sınırlanması ya da bir organın işlevini yitirmesi olarak tanımlanabilir.

Yetersizlik, içinde bulunulan koşullara bağlı olarak engelliliğe neden olabilir. Engel, herhangi bir yetersizlik yaşayan bireyin çevre ile etkileşimi ve toplum içinde rollerini yerine getirme sırasında karşılaştığı sorun ya da zorluk olarak tanımlanabilir. Bir başka tanımda ise engel, yetersizlikten dolayı toplumsal ve duygusal davranışlarda görülen
sapma olarak tanımlanmıştır.

“Risk taşıyan çocuklar” ifadesi, hâli hazırda herhangi bir yetersizliği belirlenemeyen ancak bir yetersizlik gösterme olasılığı yüksek olan çocuklar için kullanılmaktadır. Risk taşıma, doğumda ya da sonradan ortaya çıkan olumsuz koşullar nedeniyle ileride yetersizlik yaşaması beklenen bireyleri kapsamaktadır. Bu kavram, özellikle erken çocukluk döneminde sıklıkla kullanılmaktadır. Nitekim, bu dönemde risk taşıdığı belirlenen çocuklar için hazırlanan müdahale programlarıyla olası yetersizliklerin önlenmesi mümkün olabilmektedir.

• Zihinsel yetersizlik
• Otizm spektum bozukluğu
• Dil ve konuşma bozukluğu
• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu
• Duygusal ve davranışsal bozukluklar
• Özel öğrenme güçlüğü
• Fiziksel yetersizlikler
• Görme yetersizliği
• İşitme yetersizliği
• Süreğen hastalıklar
• Çoklu yetersizlik

Zihinsel yetersizlik, zihinsel işlevde bulunma ve uyumsal davranışların her ikisinde anlamlı sınırlılıklar ile kendini gösteren bir yetersizliktir. Öğrenme, problem çözme, muhakeme ve karar verme gibi davranışlar, iletişim ve etkileşim kurma ve günlük işlerini bağımsız sürdürebilme gibi alanlarda yaşanan güçlükler bu sınırlılıklar arasında sayılmaktadır. Zihinsel yetersizliği olan bireylerde görülen bazı özellikler, sonradan ortaya çıkan farklı yetersizlik durumlarından kaynaklanabilmektedir. Dolayısıyla zihinsel yetersizliğin diğer sorunlarla karıştırılmaması açısından söz konusu sınırlılıkların 18 yaşından önce görülmesi gerekmektedir.

Zihinsel yetersizlik zeka testleri ile iletişim, etkileşim ve günlük yaşam becerilerinin değerlendirildiği araçlar yardımıyla belirlenmektedir. 

Otizm spektrum bozukluğu düşünme, hissetme, dil ve başkalarıyla ilişki kurmada sorunlara yol açan karmaşık bir nörogelişimsel bozukluktur. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde (2012) ise otizm spektrum bozukluğu olan birey “sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ve bu özellikleri nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” olarak tanımlanmıştır.

Akranları ile aynı hız ve nitelikte sözlü ve/veya yazılı dili edinemeyen bireyler dili edinme sürecinde farklı düzeyde güçlükler yaşayabilmekte ve bu durum onların olağan yollarla iletişim kurmalarına engel olabilmektedir.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukuğu, hem çocuk hem de yetişkinleri etkileyen dikkat eksikliği (odaklanamama), hiperaktivite (ortam için uygun olmayan düzeyde fazla hareketlilik) ve dürtüsellik (düşünmeden çok hızlı hareket etme) ile karakterize genellikle etkileri yaşam boyu süren bir sorundur.

Genellikle öğrenmede güçlük, akranlar ve öğretmenlerle uygun ilişkiler kurma ve sürdürmede güçlük, uygun olmayan davranışlar ya da duygu durumu, genel ve sürekli mutsuzluk ya da depresyon durumu ve kişisel ya da okul problemleriyle ilişkili korkular
gibi belirtilerden bazılarını sergilemektedirler.

Doğum öncesi, doğum sırası veya doğum sonrasında meydana gelen çeşitli hastalıklar, kazalar, travmalar, tümörler veya anomaliler nedeniyle iskelet, kas ve sinir sisteminde oluşan bozukluklar dan dolayı bu sistemlerin işlevlerini yerine getirememesinden kaynaklanan yetersizliklerdir. 

Görme yetersizliği olan bireyler kör ya da az gören olarak iki sınıfta değerlendirilmektedir. Buna göre, uygulanan tüm düzeltmelerden sonra iyi gören gözünün görme keskinliğinin onda biri ya da daha azına sahip veya görme alanı 20 dereceden az olan kişilere kör denmektedir. Az gören bireyler ise uygulanan tüm düzeltmelerin ardından iki gözle görmesi 20/70 (Diğer insanların 7 metre uzaktan görebildiklerini ancak 2 metre uzaktan görebilme) ile 20/200 (Diğer insanların 10 metre uzaktan görebildiklerini ancak 1 metre uzaktan görebilme) arasında olan ve günlük yaşamda görme gücünden ancak çeşitli yardımcı araçlar aracılığıyla faydalanabilen bireylerdir.

Ses; belirli özellikleri olan, dalgalar hâlinde yayılan bir enerji olmakla birlikte işitme sistemi oldukça karmaşık bir süreçtir. Bu sürecin herhangi bir yerinde meydana gelebilecek sorunlar, işitme kaybının oluşmasına neden olabilmektedir. İşitme kaybı, işitme mekanizması zarar gördüğünde ya da sesleri algılama veya anlamanın engellenmesiyle oluşmaktadır. Özel eğitim hizmetleri yönetmeliğinde işitme yetersizliği olan birey “işitme duyarlılığının kısmen veya tamamen kaybından dolayı konuşmayı edinmede, dili kullanma ve iletişimde yaşadığı güçlükler nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” olarak ifade edilmiştir.

Süreğen hastalıklar, bireyin devamlı yaşadığı sağlık sorunlarına bağlı olarak sürekli
bazı bakım ve tedavi hizmetlerine gereksinim duyduğu durumlardır.

Bireyin birden fazla yetersizlik türüne sahip olması ve bu yetersizliklerin bireyi neredeyse eşit oranda etkilemesi durumudur.

Erişilebilirlik; bir ürün, hizmet, teknoloji ya da ortamın engelliler ve yaşlılar dahil olmak üzere herkes tarafından ulaşılabilir ve kullanılabilir olması anlamına gelmektedir.

Bina ve açık alanlara erişilebilirlik (konut, iş ve alışveriş merkezleri, eğitim, sağlık vb binalar; kent, şehir, bölge vb. ölçekteki açık alanlar)
• Ulaşımda erişilebilirlik (Demiryolları, metro, otobüs işletmeleri, hava yolları, toplu taşıma araçları vb.)
• Hizmetlereerişebilirlik (Eğitime, sağlık uygulamalarına, istihdama, adalete, kültürel yaşama, dinlenme, boş zaman aktivitelerine, spor faaliyetlerine, siyasal ve toplumsal yaşama)
• Bilgi ve bilişim teknolojilerine erişebilirlik (Kamu web sitelerine, internet teknolojilerine, sanal kütüphanelere erişim)

• Ana girişe yakın otopark yeri
• Kullanımı rahat, acil durumlarda tahliye/kurtarmaya yardımcı olan ve kolaylık sağlayan güvenli merdivenler
• Girişe bağlanan ulaşılabilir bir yol
• Kaymayı önleyici yürüyüş yüzeyleri
• Kısa mesafeler
• Geniş kapı açıklıkları ve kolay kapı kullanımı
• Düzayak giriş ve çıkışlar
• Kapıları tekerlekli sandalye ile açma ve kapatmayı mümkün kılan yeterli alan
• Yalın ve kullanışlı planlar
• Yeterli manevra alanı
• Katlarda basamaksız ve engelsiz, düzayak yürüme alanı
• Kontrol düğmeleri ve anahtarların yeterli yükseklikte, uygun konumda ve rahat kullanımı
• Danışma masasına, asansörlere ve engelli tuvaletine rahat ulaşım
• İyi aydınlatma
• Acil durumlarda kullanmak için algılanabilir ve belirgin yangın tahliye yolları
• Duvarlarda, döşemelerde, kapılarda ve işaretlemede iyi bir görsel zıtlık
• Acil durumlar için de kullanılabilen ferah asansörler
• İyi işaretleme
• İki veya daha fazla duyu yoluyla (hissedilebilir, işitsel ve görsel) iletişim sağlayabilecek bilgilendirmeler
• Ses yükseltici sistemler
• İyi akustik

• Açık/kapalı otoparkların giriş/çıkış alanlarında araç trafiğini aksatmayacağı ve görülebilir yerlere özürlülerin de algılayacağı şehir, mahal, acil durum gibi bilgi panoları yerleştirilmelidir.
• Acil durumların kavranması için duyulabilir alarm işaretleri sağlanmalıdır.
• Asansörde tehlike alarmı (acil durum sinyali) olmalıdır. Tehlike alarmı sadece ses ile sınırlı olmamalı, acil durumlarda kullanılmak üzere hem görsel hem de kabartma yazı ile hazırlanmalıdır.
• Acil durumlarda rahat hareket olanağı için kapı, trabzan ve işaretlerde kontrast renkler sağlanmalıdır.
• Acil durum sesini duyamama durumu için yanıp sönen ışıklı işaretler sağlanmalıdır.
• Acil durumlarda kullanmak için algılanabilir ve belirgin yangın tahliye yolları oluşturulmalıdır.

Doğum öncesi etkenlerden bazıları anne yaşı, annenin kullanmış olduğu ilaçlar, annenin geçirdiği hastalıklar, sigara, alkol ve radyasyon gibi etkenler, annenin geçirdiği gıda zehirlenmeleri olarak sayılabilir.

Erken çocukluk özel eğitim hizmetlerinin ek yetersizliklerin ortaya çıkarılmasını sağlama, ikincil yetersizliklerin önlenmesi, çocuğun gelişiminin hızlanması ve bağımsızlaşmasına ve ailenin olumlu düşünceler edinmesini sağlama gibi faydaları olduğu söylenebilir.

Ülkemizde özel gereksinimli bireylere sunulan bakım hizmetleri, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB) Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğünün sorumluluğunda sunulmaktadır.

Ülkemizde özel gereksinimli bireylere yönelik başlıca sosyal hizmet uygulamaları, Aile Danışmanlığı ve Eğitim Hizmetleri, Mesleki Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri, Sosyal Rehabilitasyon Hizmetleri, Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerinde sunulmaktadır. Bu kurumlarda gerçekleştirilen çalışmaları özel gereksinimli birey ve ailesiyle yapılan bireysel çalışmalar, özel gereksinimli gruplar ve aileleriyle yürütülen grup çalışmaları, toplumsal bilinçlenmeyi sağlamak amacıyla özel gereksinimli bireyler ve ailelerin katılımının sağlandığı toplumsal boyuttaki çalışmalar oluşturmaktadır.