Paranın Değişim Aracı Olma Fonksiyonu

Paranın Hesap Birimi Olma Fonksiyonu

Değer Saklama Aracı Olma Fonksiyonu

Likidite
Herhangi finansal varlığın paraya dönüştürme hızıdır.

Tarih boyunca farklı nesneler para olarak kabul edilmiş ve değişim aracı olma işlevini yerine getirmiştir. Bir nesnenin değişim aracı olma işlevini yerine getirebilmesi için taşıması gereken özellikler; taşınabilir ve bölünebilir olma, bozulmama ve bir standarda sahip olma şeklinde belirtilebilir.

Dolaşımdaki Para = Dolaşıma Çıkan Banknot +
Madenî Para - Bankaların Kasası
ya da
Dolaşımdaki Para = Emisyon + Madenî Para -
Bankaların Kasası şeklinde tanımlanmaktadır.

M1 = Dolaşımdaki Para + Vadesiz Mevduat

M2 = M1 + Vadeli Mevduat

M3 = M2 + Repo + Para Piyasası Fonları (B
Tipi Likit Fonlar) +İhraç Edilen Menkul Kıymetler

En geniş tanımlı parasal büyüklük M3’tür. Daha sonra büyüklük sırasına göre M2, M1 ve dolaşımdaki para gelmektedir.

Mal Para Sistemi Para olarak kullanılan nesne söz konusu ekonomide paranın temel özelliklerini ve fonksiyonlarını yerine getiren bir nesnenin (metanın) para olarak kullanıldığı para sistemidir.

Piyasada maden içeriği yüksek olan ve düşük olan aynı nominal birimde mal para
bulunuyorsa tüketiciler değerli olanı tutarak düşük değerli olanı harcamayı tercih edeceklerdir. Böylece piyasada “kötü para iyi parayı kovacaktır”. Buna
Gresham Yasası adı verilmektedir. Tarihsel olarak incelendiğinde, paraların değerli maden içeriğinin azaltılması, Gresham Yasası’nın işlemesi sonucunda, hem ülke içi ticareti takasa döndürücü etki yapmış hem de uluslararası ticaret hacmini daraltmıştır.

İtibari Para
Devlet tarafından yasal ödeme aracı olarak basılan ve üzerinde nominal olarak ifade
ettiği satın alma gücünün belirtildiği kâğıt banknottur.

Finansal sistem, finansal fonların fon fazlası olanlardan fon açığı olanlara akışını sağlar. Finansal fonların el değiştirmesi sırasında birileri borç verirken birileri de borç almaktadır. Doğal olarak bu borç verme işlemi karşılıksız olmaz, borç veren bunun karşılığında borç alan tarafından borcun hangi koşullarda ve ne zaman ödeneceğini belirten bir borç senedi alır. Yani finansal fonlar (para) el değiştirirken karşılığında
finansal varlıklar (tahvil, bono, hisse senedi vb.) değişilmektedir. Fon fazlası olanlar, yani borç verenler tahvil, bono, hisse senedi gibi finansal varlıkların alıcıları, fon açığı olanlar, yani borç alanlar ise finansal varlıkların satıcılarıdır.

Finansal sistemde fon akışı iki kanaldan gerçekleşebilir. Bu kanallardan ilkinde fon akışı aracı kullanılmadan finansal piyasalar üzerinden gerçekleşir, buna doğrudan finansman adı verilir. İkinci kanal ise fon akışının finansal kurumlar aracılığı ile gerçekleştirildiği dolaylı finansman kanalıdır.

Finansal sistem fon transferini sağlarken aynı zamanda bazı temel işlevleri de yerine getirmektedir. Bu işlevler; riskin paylaşılması, likidite sağlanması ve bilgi aktarımıdır.

Finansal sistemin ikinci işlevi ise sistem içinde yer alan alternatif finansal varlıklar kanalıyla daha likit yatırım olanakları sunmasıdır. Yatırımcılar tarafından hem yatırım yapmak hem de mal ve hizmet satın almak için istedikleri anda paraya çevirebilecekleri finansal varlıklara sahip olmak oldukça önemlidir. İstediğinizde cüzdanınızdaki parayla
gidip bir lahmacun yiyebilirsiniz. Lahmacun satın alırken kullandığınız para likiditenin kendisidir. Oysa evinizin önünde park hâlinde duran arabanızı lahmacun ödemesinde kullanamazsınız. Önce arabanızı paraya çevirmeniz gerekir.

Hisse Senedi
Anonim ortaklık şirketlerinin çıkarttıkları şirket sermayesine katılımı temsil eden
kıymetli evraklardır.

Tahvil
Devletin ya da özel şirketlerin orta ve uzun vadeli borçlanarak fon kullanmalarını sağlayan borç senetleridir

İkinci tür finansal varlıklar ise sahiplerine alacaklılık hakkı tanıyan menkul kıymetlerdir. Borç senetlerine genel olarak tahvil ve bono adı veriyoruz. Bu gibi borç araçları belirli bir vadesi olan, vade boyunca faiz ve vade sonunda anapara ödemelerini yerine getireceğini taahhüt eden anlaşmalardır. Bu araçlar vadesine göre sınıflandırılır: 1 yıldan daha kısa vadeye sahip borç araçları kısa vadeli, 1 yıldan daha uzun vadeli borçlanma araçları ise uzun vadeli borçlanma araçları olarak tanımlanır. 1 yıl ile 10 yıl
arasında vadeye sahip olan araçlar ise genel olarak orta vadeli olarak tanımlanmakla birlikte, pratikte genel ayrım kısa ve uzun vade ayrımıdır. Türkiye’de kısa vadeli borç araçlarına bono ve bir yıldan uzun vadeli borç araçlarına da tahvil adı verilir.

Borç ve ortaklık senetlerinin arasında iki temel farktan bahsedilebilir. Hem borç senedi hem de hisse senedi çıkaran bir şirketi düşünelim. Şirket, herhangi bir tasfiye durumunda, öncelikli olarak borçlularına ödeme yapar, daha sonra ise şirketin
kalan varlıkları ortakları (hisse sahipleri) arasında pay edilir. Bu, borç senetlerine sahip olanların ortaklık senetlerine sahip olanlara kıyasla öncelikli konumlarını gösterir ve bir anlamda onların riskinin daha az olduğunu gösterir. Buna karşılık, şirketin karı arttıkça hisse senedi sahiplerine dağıtılacak kâr payları da artacaktır. Oysa borç senedi
sahiplerine, kâr ne kadar yüksek olursa olsun sahip oldukları borç senedinin değeri kadar ödeme yapılacaktır.

Türkiye’de yaygınlığı giderek artan diğer bir finansal varlık ise repo / ters repodur. Repo işleminde tahvil, bono ve diğer borç araçları aracılığı ile kısa vadeli borç alınmaktadır. Repo işlemi bu menkul kıymetlerin belirli bir vadede belirli bir fiyattan geri alınmak üzere satılmasından ibarettir. Geri alış fiyatı, satış fiyatından yüksek olacağından işlemde faiz ödenmesi söz konusudur. Ters repo işlemi ise menkul kıymetlerin geri satmak üzere alınmasıdır. Taraflardan biri repo anlaşması yaptığında karşıdaki
taraf ters repo anlaşması yapar. Repo anlaşması özünde kısa vadeli menkul kıymet karşılığı borç alınması demektir, bu anlamda bir tür borç aracı olarak görülebilir

Türkiye’de finansal sistemde temelde mevduatlar ticari bankalar aracılığıyla toplanır. Kısaca bankalar diye adlandıracağımız bu kurumlar ekonomide fon fazlası olanlardan mevduat toplayarak fon açığı olanlara kredi verirler. Türkiye’de bankacılık sisteminde var olan diğer bir grup mevduat toplayan kurum ise katılım bankalarıdır. İslami bankacılık, faizsiz bankacılık ya da özel finans kuruluşları adıyla da bilinen bu kurumlar
Türkiye’de ilk defa 1985 yılında faaliyete geçmişlerdir. Kâr ortaklığı aracılığı ile fon toplayan bu tür kurumlar 2007 yılında TCMB’nin parasal sektör tanımını genişletmesi ile para arzı tanımına da katılmıştır. 

Kamu Emeklilik Fonu
Türkiye’de tüm çalışanlar için zorunlu olan sosyal güvenlik sistemi aracılığıyla
emeklilik fonlarını bir kamu kuruluşu olan Sosyal Güvenlik Kurumu’nda (SGK)
toplanır. Bu fonlar aracılığıyla SGK çalışanlara sağlık sigortası ve emeklilik planı
sunar.
Bireysel Emeklilik Fonları
Bu sistemler katılımı zorunlu olmayan
özel emeklilik planları sunarlar

Türkiye’de faaliyet gösteren diğer aracı kurumlardan bahsedeceğiz. Bu aracı kurumlar finansal kiralama, tüketici finansman, faktöring ve varlık yönetim şirketleri olarak sıralanabilir. Bunlardan leasing ve tüketici finansman şirketleri kredilendirerek mal ve hizmet alımını kolaylaştıran aracılar olarak düşünülebilir. Faktöring ve varlık
yönetim şirketleri ise borçların tahsilatına yardımcı olan aracılardır. Türkiye’de 1990’lardan itibaren faaliyet göstermeye başlayan bu tür alternatif aracı
şirketler finansal sistem içerisinde büyük bir paya erişememiştir, bu tür aracıların varlıklarının toplamdaki payı son on yılda ortalama olarak yaklaşık %3 civarında kalmıştır.

Faktöring
Faktöring sözleşmeleri şirketlerin vadeli alacaklarının faktöring şirketine devredilmesi sayesinde alacaklı şirketlerin alacaklarının vadesi gelmeden bir kısmının ödenmesini sağlar.

Birincil Piyasa
Bir şirket ya da devlet tarafından çıkarılmış olan menkul kıymetlerin ilk alıcılarına satıldığı piyasadır.

İkincil piyasalar ise daha önce birincil piyasada satılan menkul kıymetlerin, alınıp satıldığı yani ikinci el finansal varlıkların değişildiği finansal piyasalardır.

Organize ve tezgâh üstü (over-the-counter)
piyasalar ayrımı, ikincil piyasaların nasıl örgütlendiğiyle ilgilidir. Alıcı ve satıcıların menkul kıymet satışına yönelik işlemlerinin belli bir mekânda yapıldığı organize piyasalara “organize piyasa”, alıcı ve satıcıların bir mekânda toplanmadığı ve online
olarak piyasada işlem yaptıkları piyasalara “tezgâh üstü piyasa” adı verilir.

Finansal piyasaları değişim işleminin vadesine göre spot ve vadeli piyasalar olarak sınıflandırabiliriz. Spot piyasalar değişimi yapılan finansal aracın hemen teslim edildiği ve ödemenin hemen yapıldığı piyasalardır. Vadeli işlem piyasaları, belirli bir vadede önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikteki malın, kıymetli madenin, sermaye piyasası aracının ya da dövizin alınıp satıldığı piyasalardır.

Finansal piyasalar, değişim gören finansal varlıkların vadesine göre de sınıflandırılabilir. Buna göre bir yıldan daha kısa vadeli borç araçlarının alınıp satıldığı, piyasalara para piyasaları, uzun ve orta vadeye sahip menkul kıymetlerin alınıp satıldığı piyasalara ise sermaye piyasaları adı verilir.

Merkez bankalarının yasalar çerçevesinde açık piyasa işlemleri, zorunlu karşılık oranları, döviz müdahaleleri gibi araçları kullanarak fiyat istikrarını ve finansal istikrarı sağlamak için yaptıkları işlemlere ‘para politikası’ adı verilir