Radyo sözcüğünün kökenine bakıldığında; Latince radius (ışınlama) ve Yunanca fone (ses) sözcüklerinin bir araya gelmesinden oluşan radyofoni sözcüğünün kısaltılmış biçimi olduğu görülür.

Türk Dil Kurumu sözlüğünde radyo yayını; “elektrik dalgalarının özelliğinden yararlanılarak seslerin iletilmesi” olarak ifade edilmektedir.

Türk Dil Kurumu sözlüğünde radyo istasyonu; ‘elektrik dalgalarıyla düzenli olarak yayın yapan istasyon ve bu istasyonun programlarını düzenlemekle görevli kuruluşu ifade etmektedir.

Ülkemizde yürürlükte bulunan 6112 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’a göre ise radyo yayını; “Karasal, kablo, uydu ve diğer yayın ortamları üzerinden yapılan ve bireysel iletişim hizmetlerini kapsamayan ses ve veri yayınını ifade etmektedir.

Radyonun icadına kadar birçok bilim adamı bu konuda çaba sarfetmiş olmasına rağ-
men, radyo dalgaları ile insan sesinin bir yerden başka bir yere gönderilmesi deneyini
(1895) gerçekleştiren ilk kişi olduğu için İtalyan Guglielmo Marconi radyonun mucidi ya da babası olarak bilinir.

Karşılıklı konuşmayı sağlayan telefon kitle iletişim aracı olmazken, radyonun çok sayıda kişiye aynı anda ulaşabiliyor olması, onu kitlesel bir iletişim aracı haline getirmektedir.

Radyo yayınlarının haber verme, eğitme, reklam-propaganda, eğlendirme olmak üzere dört temel işlevi bulunmaktadır.

Telsiz haberleşmesinde iletişim iki yönlü iken radyo haberlerinde tek yönlüdür. Radyo-TV yayıncılığında gerçekte haberleşme değil, kitleye haber iletimi söz konusudur. Tek bir kaynaktan çıkan haberler radyo sinyalinin ulaşabildiği tüm ortamlara gönderilir, radyo alıcısına sahip olan ve de o an o frekansı takip eden hedef kitle tarafından bu mesajlar alınır, hedef kitlenin ise bu mesajlara karşı bir geri gönderimi (feedback) o an için söz konusu olmaz.

Radyo dalgalarından yararlanılarak başlayan telsiz haberleşmesinde kısa sürede artan telsiz sayısı ve frekansların birbirlerini karıştırması nedeni ile 1910 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde, “Telsiz Gemi Yasası” çıkartılarak, radyo telsizi ile yapılan iletişim kısıtlanmıştır.

Avrupa’da düzenli telsiz kullanımını 1914 yılında Almanya başlatmıştır.

Dünyada düzenli radyo yayıncılığı, ilk kez Amerika Birleşik Devletleri’nde 1920’de Pittsburg kentinde KDKA adlı radyo istasyonunda başlamıştır; ancak bu tarihten önce de Fransa’da Almanya’da, İngiltere’de deneme niteliğinde de olsa, radyo yayınlarının yapıldığı bilinmektedir.

Avrupa’da ilk düzenli radyo yayınları İngiltere’de 1922 yılında BBC ile başlar.

BBC, İngiliz Posta Dairesi’nin girişimi ile kurulmakla birlikte, 1927 yılında, Kraliyet Yayın Yasası ile bir devlet kurumuna dönüştürülür.

Avrupa’da ikinci radyo kanalı Fransa’da yayına başlamıştır.

Hem radyo oyunculuğu, hem aktörlük, hem de yönetmenlik ve yapımcılık yapan Orson Welles, radyo için hazırladığı “The War of The Worlds” (Dünyalar Savaşı) adlı radyo oyununda Cadılar Bayramı için hazırladığı büyük şakayla uluslararası bir paniğe yol açar. 1938 yılında radyonun kitleleri etkileme gücünü çok iyi gösteren bu yayın ile dünya’yı uzaylıların ele geçirdiğini bildiren, haber formatında sunulan bir anons, yüzbinlerce insanın sokağa fırlamasına neden olur.

Türkiye’de resmi olarak ilk radyo yayını 6 Mayıs 1927 yılında İstanbul’da başlamıştır.

Bir olayın radyoda haber olarak sunulabilmesi için şu haber değerlerinin bir ya da bir kaçını taşıması gerekir:

• Şok edici bir nitelik taşıyor olması (Cumhurbaşkanının rahatsızlığı/vefatı/savaş çıkması),
• Olağan dışı bir nitelik taşıyor olması (iki başlı bir bebeğin doğumu),
• Yakında meydana gelecek olması (ay tutulması, nüfus sayımının yapılacak olması),
• Belirli bir coğrafi yakınlıkta meydana gelmiş olması,
• Duygularla ilgili bir yan taşıması (yeni doğmuş bebeğin camii avlusuna bırakılması),
• Sıklık taşıması/tekrarlanması (kentte kapkaç olaylarının sıklaşması),
• Bir ihtila?ı konunun varlığı (kente yapılacak yeni bir kültür merkezinin yeri üzerine farklı görüşlerin varlığı),
• Eğitici bir nitelik taşıması (TV deki bazı programların çocuklar üzerine olumsuz etkileriyle ilgili araştırma yapılmış olması),
• Kamuyu ilgilendiren bir konuda uyarıcı nitelik taşıması (Kentin içme sularının kirlenmiş olması),
• Çok sayıda kişiyi ilgilendirmesi (seçim sonuçları),
• Meşhur biriyle ilgili olması,
• Merak uyandırması.

Her haber için bu unsurların tamamının bulunması gerekmediği gibi, bu unsurların dışında kalan, o güne kadar haber yapılmamış, ama gündeme getirildiğinde hedef kitlenin ilgileneceği türden haberler de söz konusu olabilir.

Radyo haberlerini; haber bültenleri ve haber programları olarak iki ana kategoriye
ayırmak mümkündür.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak hizmetlerini yürüten Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Yönetmeliği’nde haber bülteni; “Kamuoyunun bilgi edinme ihtiyacını karşılamak amacıyla güncel, toplumsal, siyasal, kültürel, ekonomik olay, konu ve gelişmelerin, basın ve yayın meslek ilkeleri uyarınca, doğruluk ve çabukluk ilkesine uygun olarak izlenip, derlenerek, izleyici veya dinleyicilere, olağandışı durumlar hariç düzenli olarak, belirli saatlerde sunulduğu program türü” olarak tanımlanmaktadır

Resmi Gazete’ye göre haber programları; kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla güncel olay, konu ve gelişmeleri ayrıntılarıyla ele alan ve değerlendiren, bildiri, sunum, söylev, mülakat, söyleşi, tartışma formatında gerçekleştirilen, belirli yayın gün ve saatinde ve düzenli biçimde izleyici ya da dinleyicilere sunulan program türünü ifade etmektedir.

Bu tür programlarda haber bültenlerinden farklı olarak sadece anlık gelişmeler verilmekle yetinilmez, o gelişmelerin nedenleri ve olası sonuçları üzerinde konu ile ilgili uzman ya da yönetici konumundaki kişilerden ve halktan görüşler de alınabilir. Haber programlarında çok sayıda konu yerine genellikle bir ya da birkaç konunun derinlemesine tartışıldığı görülür. Dolayısı ile süre olarak da bültenlerden daha uzun olurlar.

Haber programlarının en yaygın olanları; gazete haberlerinden veya köşe yazılarından seçmeler, gündem ile ilgili konularda o konunun bilirkişileri ya da idareciler ile yapılan röportajlardır.

Radyoda gazete haberi verilmesinin nedenleri;

1. Ülke ya da dünya gündemine ait konularda söz söyleme yeterliliğine sahip gazetecilerin, siyasetçi ya da bilim adamlarının görüşlerinin gazetede yayınlanmış olması ve bu görüşlerin radyo dinleyicisine de ulaştırılmasının yararlı olduğu anlayışının var olmasıdır.
2. Aynı olaya farklı gazetelerin farklı yönlerden değinmiş olmaları ve radyo yönetiminin bu farklılıkları dinleyicisine ulaştırarak daha yararlı veya demokratik olacağını düşünüyor olmasıdır.
3. Radyo haber merkezinin yeterli sayıda tecrübeli/bilgili elemana sahip olmamasından dolayı gazetecilerin bilgi ve tecrübelerinden yararlanma amacı olduğu düşünülebilir.
4. O radyonun işletmesinin haber ajansları ile abonelik anlaşması olmadığından, taze ve hızlı haber akışı sağlanamaması, bu nedenle bir gün önce yayınlanmış gazetelerden yararlanma ihtiyacı duymasıdır.
   

Röportaj kelimesinin kökeni, Latince’de toplamak, getirmek anlamlarında kullanılan reportare kelimesine dayanmaktadır.

Röportaj, Fransızca’daki Rapportage sözcüğünden Türkçe’ye geçmiştir.

Röportaj için İngilizce’de interview sözcüğü kullanılmaktadır.

“Yalnız haberle tatmin edilmeyen durumlarda merak ve ilgi çekici konuları yerinde yapılacak inceleme ile önceden hazırlıklı olarak tanıtan, okurun aynı zamanda haber, görgü ve kültür gereksinimini gidermeye yönelik yazı türüne röportaj denir”.

Radyo ve televizyon için yapılan röportajlar ile yazılı basın için yapılan röportajlar arasında birtakım teknik farklılıklar bulunmaktadır: Bunlardan ilki, radyo ve televizyonda süre sınırlandırması söz konusudur ancak gazete için yapılan röportajlarda genellikle süre sınırlandırması yoktur, buna karşılık sayfa-sütun sınırlandırması olabilir. İkincisi radyo ve televizyon için yapılan röportajlarda dinleyicinin/izleyicinin ses ve görüntüyü net olarak alabilmesi için mikrofonların ve kameraların iyi yerleştirilmesi, kaliteli bir ses ve görüntü kaydının veya yayınının bulunması gerekirken, gazete için yapılan röportajlarda yapılan kayıtta ne söylendiğinin anlaşılması yeterlidir.

Başarılı bir röportaj yapabilmek için şu koşullara uyulması önerilebilir:

• Röportajın konusu hedef kitlenin dikkatini çekebilmelidir.
• Röportaj konukları konuyu en iyi bilen veya söz konusu olaya tanık olan kişilerden seçilmelidir.
• Röportaj öncesi konu ve konuk hakkında kapsamlı bir araştırma yapılarak bilgi sahibi olunmalıdır.
• Röportaj konuğuna/konuklarına konuyu en iyi açıklatacak sorular sorulmalıdır.
• Röportajda muhabirin ya da spikerin yorum ve yönlendirmesi bulunmamalıdır.
• Ses kaydı, yayında net olarak anlaşılabilecek kalitede yapılmalıdır.
  

Röportaj, yapıldığı alana göre ve konusuna ve yapılış biçimine göre iki ana kategoriye ayrılır.

Bu tür röportajları; olayın geçtiği alanda yapılan röportajlar, röportaj yapılacak kişinin bulunduğu yerde yapılan röportajlar ve stüdyoda yapılan röportajlar olarak 3 grupta incelemek mümkündür.

Stüdyoda yapılan röportajların en büyük avantajı teknik yönden kusursuz olmasına rağmen, dezavantajı; güncel olayların üzerinden bir süre geçmesinden sonra yapılması nedeni ile olayın güncelliğini, canlılığını büyük ölçüde yitirmesi olabilir.

Bu tür röportajlar; kamuoyunu yansıtan röportajlar, uzman veya yönetici ile yapılan röportajlar, portre röportajları, tarihi röportajlar, magazin röportajları, haber röportajları, dizi röportajlar, hazırlıklı röportajlar, rastgele röportajlar, sempozyum röportajlar, feature (özel-özellikli) röportajlar olmak üzere türlere ayrılabilir.

Konusuna ve Yapılış Biçimine Göre Röportajlardan en çok kullanılan türü haber röportajıdır.

Haberde, “zaman değeri” sürekli ön plandadır. Haber, bu günün olayıdır. Zaman değerini yitirmiş olay, haber olmaktan çıkmaktadır oysa röportaj için zamanda güncellik değeri aranmamaktadır. Röportajda olmuş olayları genişletmek, ayrıntılara inmek gibi bir yaklaşım söz konusudur.

Radyo haber metni hazırlama sürecinde; radyoda üç tür haber üretimi söz konusudur: İlkinde kendi haber merkezini oluşturup, muhabirlerinden gelen bilgileri haber merkezinde haber bülteni haline getirerek hedef kitleye iletir. İkincisinde anlaşmalı olduğu haber ajanslarından gelen bilgi veya haberleri fazla müdahale etmeden hedef kitlesine iletir. Üçüncüsünde ise radyonun haber merkezi hem kendi haber merkezinin toplayıp hazırladığı haberleri hem de ajanslardan gelen haberleri harmanlayarak hedef kitlesine ulaştırır.

Radyo haberi metninin hazırlanma sürecinde dikkat edilmesi gereken bazı kurallar bulunmaktadır. Bunlar:

• Radyo ya da televizyon da, haber üretiminde 5N 1K olarak bilinen “Ne, ne zaman, nerede, nasıl, neden, kim?” sorularına cevap verilebilmesi gerekir. 
• Radyo haber metinlerinde cümleler mümkün olduğu kadar kısa olmalıdır.
  
• Radyo haberlerinin hedef dinleyici kitlesinin tam olarak kimler olduğu; hangi eğitim düzeyine sahip oldukları bilinemediği için haber metinleri hazırlanırken basit, kısa ve anlaşılır cümlelerden oluşan bir dil kullanılmasına dikkat edilmelidir.
  
• Haber metni içeriği ve haber diline değindikten sonra, kimi teknik konulara da yer vermekte yarar görülmektedir: Haber metni içinde tela?uzu bilinmeyen yabancı sözcükler geçiyor ise bu sözcüklerin yanına parantez içinde Türkçe okunuşları da yazılmalıdır.
  
• Radyo için haber metni yazılırken, haberi okuyacak kişiye kolaylık sağlaması ve satırların karıştırılmaması için satırlar arasında 1.5 veya 2 satır boşluk bırakılmalıdır. Haber metinlerinin rahat görülebilmeleri için en az 12 punto ile ve Times New Roman, Arial gibi bilinen yazı karakterleri tercih edilmelidir.
  
• Haber metninin okunması sırasında, okuma hatalarının ya da yanlış anlaşılmaların önüne geçebilmek amacıyla yapılmamalı, edilmemeli, söylenmemeli, atılmamalı… vb. olumsuzluk eki içeren tüm sözcüklerin altları çizilmelidir.
  
• Haber sıralaması yapılırken, en önemliden haberden daha az önemli olan habere doğru bir sıralama yapılır.
  

Radyo spikerleri, yasal bir zorunluluk olmasa da günümüzün gerekliliği olarak;

donanımlı, bilgili; Üniversite eğitimi olan, yabancı dil bilgisi yetkin, radyo yayıncılığı ve habercilik eğitimi almış kişiler olmalıdır. Bunlarla birlikte, gündelik yaşamda kullanılan hukuk, siyaset, ekonomi, sosyoloji disiplinlerine ilişkin terim ve literatüre de hakim olmalıdır.

Radyo spikerlerinin diksiyonları iyi olmalı, sunumları dinleyiciler tarafından rahatlıkla anlaşılabilmelidir.

Radyo haberleri için kadın ya da erkek spikerlerin sesi olgun ya da tok ses olmalıdır.

Haber spikerlerinin özel hayatlarında uyuşturucu, hırsızlık, tecavüz vb. yüz kızartıcı suçlara bulaşmamış ve ceza almamış örnek şahsiyetler olmaları da sundukları haberlerin inandırıcılığı açısından son derece önemlidir.

Radyo haber spikerlerinin televizyon spikerlerine göre avantajlarından ilki, kılık kıyafet konusunda serbest davranabilmeleri iken, ikincisi ise televizyonda olduğu gibi, radyo spikerlerinin güzel ya da yakışıklı olmalarına bakılmamasıdır.

Radyonun haber verme işlevi özellikle savaş, deprem, seçim zamanları gibi olağanüstü dönemlerde daha fazla önem taşımaktadır. Çünkü televizyon alıcısının bulunmadığı, internetin olmadığı ortamlarda dahi radyo yayınları dinlenilebilmektedir.

1946-47 sonrasında oluşan, adına Soğuk Savaş Dönemi denilen iki kutuplu dünya radyo savaşlarına sahne olmuştur. Washington-Moskova düellosu diye de adlandırılan bu savaş iki tarafın kendi söylemlerini dünyaya kabul ettirme amaçlarının bir sonucudur.

Türkiye’de de tarihsel süreçten bakıldığında, radyo haberciliği açısından olağanüstü olma özelliği taşıyan bazı önemli olaylar/gelişmeler söz konusudur. Örneğin, Kasım 1938’de Atatürk’ün ölüm raporunun milyonlarca kişiye radyo ile duyurulması yanısıra 27 Mayıs 1960’ta gerçekleştirilen Türkiye tarihinin ilk askeri darbesi de o dönem Kurmay Albay rütbesinde bulunan Alparslan Türkeş tarafından radyodan duyurulmuştur. Yine 10 Ekim 1965 tarihinde Türkiye radyoları ilk kez genel seçim sonuçlarını vermek için sabaha kadar yayın yapmışlardır. 12 Eylül 1980’de gerçekleştirilen ihtilal de yine Türk halkına radyo aracılığıyla duyurulmuştur.

• Radyo stüdyolarının ve vericilerinin kuruluşu, işletilmesi televizyona göre daha kolay ve maliyeti düşüktür. Bu nedenle radyoların ilçelerde dahi yerel yayınlar yaparak yerel haberleri o yöre insanlarına duyurma üstünlüğü bulunmaktadır.
• Radyo alıcı cihazlarının maliyeti de çok düşüktür ve bir kez satın alındığında ömür boyu yararlanılabilir, üstelik radyo yayınlarına/haberlerine ulaşmak ya da dinlemek için ayrıca bir ücret ödemek de gerekmez.
• Radyo alıcılarının cep telefonuna dahi sığacak kadar küçülmesinin getirdiği taşıma kolaylığı evde, işte, otobüste ve benzeri her ortamda yayınlara ulaşılabilmesini ve haberlerin dinlenebilmesini sağlamaktadır.
• İnsanlar radyo dinlerken, gazete ve televizyonda olduğu gibi işlerini bırakmak zorunda kalmazlar, sese kulak vermeleri yeterli olur. Bu durum hedef kitlenin her zaman radyo haberlerini dinleyebilme ihtimalinin varlığını gösterir.
• Radyo ve televizyon yayınları elektromanyetik dalgalarla yapıldığından, haberlerin hedef kitleye ulaşması çok hızlı olmaktadır. İnternet radyoculuğu da aynı avantajı taşımakla birlikte şimdilik her yerde internetten yararlanma olanağı bulunmadığından, aynı şansa sahip değildir. Radyoda haberler yayınlandığı an hedef kitleye ulaşırken, gazete ve dergilerde ise bu avantaj bulunmamaktadır.
• Yerel, bölgesel veya ulusal ölçekteki radyo istasyonları sayesinde istenilen hedef kitleye en ekonomik yoldan ulaşılabilmesi mümkündür. Bu sayede yerel bir haber için ulusal kanalda yayın yapmaya gerek kalmamaktadır.
• Radyonun günümüzde artık internet üzerinden de dinlenebilmesi radyo haberlerinin bir diğer avantajlı yanıdır.

• Radyoda ana öge ses’dir. Ses akılda görüntü yaratır ancak gözle görülen, elle tutulan bir nesnenin bulunmayışı, radyo haberlerinin bu eksikliği giderici içerikte hazırlanmasını ve sunulmasını zorunlu kılar.
• Radyo dinleyicisi dikkatinin tamamını yayına vermek zorunda değildir: İnsanlar televizyon seyrederken yayına odaklanırlar ve çevrelerinde dikkat dağıtacak unsurlar genellikle daha azdır ancak radyo yemek sırasında tabak çanak gürültüsüyle, insanların sohbetiyle, otomobil kullanırken trafiğin gürültüsü ile ve kişinin kendi düşünceleriyle rekabet etmek durumundadır. Bu durum ise haberlerin radyo dinleyicisi tarafından anlaşılmasını engellemektedir.
• Radyoda haber yayını sırasında anlaşılamayan bir haber geriye alınarak tekrar dinlenemez, aynı habere ancak bir sonraki haber bülteninde rastlanırsa dinlenilebilir.
• Radyo istasyonlarının sayısının fazlalığı da ayrı bir dezavantajdır. Bu durumda haber bülteni başladığında, dinleyicilerin başka bir kanalda müzik veya bir başka programı dinliyor olma ihtimali bulunmaktadır.
• Akşam saatlerinde radyo dinleyicilerinin büyük bir kısmı televizyon yayınlarına yöneldiğinden, radyodaki haberleri dinleyenlerin sayısı azalmaktadır.

Türkiye’de 1927 yılında düzenli radyo yayınlarına başlanmasından 41 yıl sonra 1968 yılında düzenli televizyon yayıncılığına da başlanmıştır.

Bir radyo istasyonunun müzik mi yoksa haber, magazin, tele alışveriş kanalı mı olduğu; o radyonun günlük yayın süresinin en az %70’ini hangi türün kapladığı ile ölçülür.