Ülkenin veya bölgenin nüfus olaylarını inceleyen bilim dalına demografi denir.

Demografi bilimi haricinde coğrafya, sosyoloji, ekonomi, tarih, biyoloji, tıp ve istatistik gibi bilim dalları da nüfus konusu ile oldukça yakından ilgilenmektedir

Sağlık alanında kullanılan istatistiksel yöntemlerin temel amaçları;
• Belirli bir bölgenin kısa, orta ve uzun vadede sağlıkla ilgili hizmet planlamasını yapmak,
• Sağlık hizmeti verilen kurumlardaki tedavi hizmetlerinin aksamamasını sağlamak, doktor ve personel sayısını düzenlemek,
• Sağlık sunumunda kullanılan makine, teçhizat talebini karşılamak, etkin biçimde kullanımını ve sürekliliğini sağlamak (personel, sarf malzemeler, kitler, bakım anlaşmaları, teknik destek vd.),
• Sağlık kurumlarındaki hastaların bakım ve tedavi hizmetlerinin sürekliliğini sağlamak, toplum dinamiklerine göre yeniden düzenlemek ve değerlendirmek,
• Sağlık kurumlarında verilen hizmetin kalitesini arttırmak, tedavi hizmeti sunum mekanlarını günün koşullarına uygun hâle getirmek,
• Belirli aralıklarla, doktor, yardımcı sağlık personeli, hasta ve hasta yakınlarının bilgi, tutum ve davranışlarını araştırarak sağlık hizmetlerinin en iyi şekilde yürütülmesini sağlamak,
• Yapılacak olan bilimsel çalışmalara en doğru bilgiyi sağlamak, bu çalışmalara yol göstermek,
• Sürekli eğitim kapsamında sağlık çalışanlarının bilgilerini güncellemelerini sağlamak,
• Sağlık çalışanlarının kendi alanlarında yayınlanan güncel bilimsel çalışmaları değerlendirebilmesini sağlamaktır.

Nüfus, sınırları belirli bir alanda ve belirli bir zamanda yaşayan insan topluluğudur.

Bölgede belirli bir zamandaki yaşayan bireylerin sayılarak, çeşitli özelliklerinin kaydedilmesi işlemine nüfus sayımı denir.

Nüfus sayımları iki farklı yöntemle yapılır. Bunlar; De facto, sayım anında bireylerin bulundukları bölge içerisinde sayılmasıdır. 2000 yılına kadar Türkiye’de nüfus sayımı bu yöntemle yapılmıştır.
De juro, sayım anında bireylerin bulundukları bölge içerisinde değil sürekli oturma yerlerindeki nüfusta sayılması yöntemidir. Günümüzde nüfus sayımları bu yöntemle yapılmaktadır.

Yapılan nüfus sayımları ile belirli bir zamanda, bir yerleşim birimindeki insan grubunun demografik özellikleri saptanmaya çalışılır. Bu sayımların amacı, nüfusun cinsiyete göre dağılımını belirlemek, nüfusun yaşa göre dağılımını belirlemek, nüfusun eğitim durumunu belirlemek vb. olarak sayılabilir.

Ülkemizde, Cumhuriyet’in kuruluşundan günümüze kadar nüfusumuzun sayı ve demografik özelliklerini belirlemek amacıyla pek çok nüfus sayımı yapılmıştır. Birincisi 1927 yılında, ikincisi 1935 yılında ve bu tarihten sonra 1990’a kadar her 5 yılda bir aksatılmadan nüfus sayımı tekrarlanmıştır. 1990’dan sonra ise nüfus sayımı 2000 yılında yapılmış¸ ve her 10 yılda yapılmasına karar verilmiştir. Bu arada ilave olarak 1997 yılında bir sayım daha yapılmıştır. Fakat bu sayım nüfus tespiti olarak adlandırılmıştır. Seçmen kütüklerinin güncelleştirilmesine yönelik bu sayımda, yerleşim yerleri itibariyle ikametgaha dayalı sayısal sonuçlar elde edilmiş¸, sosyal ve ekonomik bilgiler bu sayımda yer almamıştır. 2006 yılında çıkarılan 5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu ile ülkemizdeki nüfus sayımlarında veri kaynağını oluşturacak yeni bir sistem, adrese dayalı nüfus kayıt sistemi oluşturulmuştur.

Kişilerin yerleşim yerlerine göre nüfus bilgilerinin güncel olarak tutulduğu, nüfus hareketlerinin her an izlenebildiği, MERNIS kayıtlarındaki T.C. Kimlik Numarasına göre kişiler ile ikamet adreslerinin eşleştirildiği bir kayıt sistemidir.

15 yaş altı nüfusun, genel nüfus içerisindeki oranı yüksek (%40’ın üzerinde) ise bu tür toplumların nüfus yapısına genç nüfus adı verilir.

65 ve daha üzeri yaştaki insanlar (65+), toplumun %10’undan fazla ise bu tür toplumların nüfus yapısına yaşlı nüfus adı verilmektedir.

0-14 yaş nüfusu tüm topluma oranlandığında %30-40, 15-64 yaş nüfusu %50-60, 65+ yaş nüfusu ise %5-9 oranlarında yoğunluğa sahip olan bölgelere orta yaşlı nüfus adı verilir. Kalkınmakta olan ülkelerin nüfus yapıları bu formdadır.

Nüfus piramidi, nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını incelemeyi sağlayan grafiksel bir yöntemdir. Aynı zamanda nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını bir zaman dilimi içerisinde değerlendirme olanağı sağlamaktadır. Bu grafiksel yöntemde nüfusun yaşa ve cinsiyete göre dağılımı beşerli yaş gruplarına göre gösterilir. 0-4 yaş grubu tabanda, 90+ yaş grubu tavanda olacak şekilde artan beşli yaş grupları yukarıya doğru orantılı olarak yatay dikdörtgen çubuklar dizilerek çizilmektedir. Bu şekliyle grafik bir piramide benzemektedir. Bu piramitlerin incelenmesi, o nüfusun doğum ve ölüm hareketliliği hakkında bir fikir verir. Nüfus piramitleri ülkelerin sosyo-ekonomik yapıları hakkında da önemli bilgiler vermektedir.

Hız, belirli bir bölgede sağlık olaylarının görülme sıklığını ölçmek için kullanılır. Olayın görülme sayısının, bölgedeki tüm nüfusa bölünmesiyle elde edilir. Belli bir zaman dilimi için hesaplanır. Oran, bir sağlık olayının diğerine göre ne boyutta olduğunu ifade eder. Hasta sayısının sağlam nüfusa oranı, 15-49 yaş grubundaki sigara kullanan kadınların, kullanmayanlara oranı gibi (a/b).

Bir bölgedeki toplam nüfusun o yerin yüz ölçümüne (km²) bölünmesi ile elde edilir. Bir bölgede km²ye kaç kişinin düştüğünü gösteren ölçüdür.

Bir bölge veya ülkede incelenen yaş grubundaki erkek nüfusun aynı bölgedeki o yıl içindeki kadın nüfusuna bölünmesi ile bulunur. Yüzde olarak ifade edilir.

Doğumlar, bebeğin doğduğu andaki ağırlığına göre 4’e ayrılır. Bunlar; <1500gr çok düşük doğum ağırlığı, 1500-2499 gr düşük doğum ağırlığı, 2500-4250gr normal doğum ağırlığı, >4250gr tosuncuk olarak adlandırılmaktadır.

Fetüs ölümü (ölü doğum), gebelik süresine bakılmaksızın anne vücudundan ayrıldığı anda soluk almayan, kalp atımı, kordonda nabız ve çizgili adalelerin hareketi gibi herhangi bir yaşam belirtisi göstermeyen gebelik ürününe denir.

Doğum ve ölümler arasındaki farka nüfusun doğal artısı denir.

Belirli bir yıl içindeki canlı doğum sayısının yıl ortası nüfusa bölünmesiyle elde edilir ve her bin nüfusa kaç tane canlı doğum düştüğünü kaba doğum hızı gösterir.

Belirli bir yılda, doğurgan çağda olan 15-49 yaş grubundaki her 1000 kadına düşen canlı doğum sayısını genel doğurganlık hızı gösterir.

Doğurgan çağda olan kadın nüfusun yas yapısını dikkate almadan, doğurganlık düzeyi hakkında bilgi veren bir istatistiğe toplam doğurganlık hızı denir.

Canlı doğum olayı gerçekleştikten sonra bireyin yaşamının herhangi bir anında yaşamsal fonksiyonlarının tamamını yitirmesine ölüm adı verilir.

Yıl içinde bir yaşına girmeden ölen bebeklerin o yıl içerisinde canlı doğan bebek sayısına bölünmesi ve 1000 ile çarpılmasıyla elde edilir. Her bin canlı doğuma karşı kaç bebeğin bir yaşına girmeden öldüğünü gösterir.

Belirli bir yaş ya da yaş grubundaki kadınların 1 yıl içinde yaptıkları canlı doğum sayısının o yaş grubundaki kadın yıl ortası nüfusuna bölünmesiyle yaşa özel doğurganlık hızı bulunur. Belirli bir yaş ya da yaş grubundaki her 1.000 kadın başına düşen doğum sayısını gösterir.

Neonatal dönem, 0-27 günlük dönemde ölen bebekler, postneonatal dönem ise 28-364 günlük dönemde ölen bebekler için kullanılmaktadır. Ayrıca neonatal dönemde kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır. 0-6 günlük ölen bebekler erken neonatal dönem, 7-27 günlük ölen bebekler ise geç neonatal dönem olarak adlandırılmaktadır.

Gebelikte, 28. haftadan sonraki fetüs ölümleri ölü doğum olarak isimlendirilmektedir. Yıl içindeki ölü doğan bebek sayısının aynı yıldaki canlı doğum sayısına bölünüp bin(1000) ile çarpılması sonucu bulunur.

Bir yıl içerisindeki ölü doğan bebek sayısı ile canlı doğan fakat 0-6 gün arasında ölen bebeklerin, o yıldaki tüm canlı doğum sayısına bölünmesiyle elde edilir.

Bir ülkenin sağlık düzeyini gösteren en önemli ölçütlerden biri ana ölüm hızıdır. Hamilelik döneminde hijyenik koşulların olmaması, doğum ve lohusalık dönemlerinde etkili bir sağlık hizmeti alamaması, bölgedeki anne ölümlerinin artmasına neden olabilmektedir. Bu hız hesaplanırken hamile bayan, gebelik dışında farklı bir nedenden ölmüş ise bu ölümler anne ölümleri dışında tutulmaktadır. Bir yıl içindeki anne ölüm sayısının aynı yıla ait canlı doğum sayısına bölünüp bin(1000) ile çarpılması sonucu elde edilir.

Belirli bir yaş veya yaş grubundaki ölümlerin, toplam ölümler içerisindeki yüzdesini gösteren istatistiğe Yaşa Göre Orantılı Ölüm Hızı denir. Ülkelerin ve bölgelerin sağlık düzeylerini gösteren en önemli ölçütlerden biridir. Yaşa göre orantılı ölüm hızı genelde üç yaş grubu için hesaplanmaktadır. Bunlar 0-4 yaş grubu, 5-49 yaş grubu ve 50+ yas grubudur. İstenilen yaş grubuna ait ölüm sayıları, tüm ölümlere (üç gruptaki ölü sayısının tamamına) oranlanarak yaşa göre orantılı ölüm hızı belirlenir.

Evlenme verilerinin değerlendirilmesinde evlenenlerin; cinsiyete göre yaş ortalamaları, oturulan bölgeye göre yaş ortalamaları, cinsiyete göre eğitim düzeyleri, evlenme sayıları, evlenmeden önceki medeni durumları, oturdukları illere göre dağılımı, mesleklere göre dağılımı, önceki evliliklerindeki çocuk sayıları, evlendikleri yaşlara göre dağılımları, din ve ana dillerine göre dağılımları, uyruklarına göre dağılımı hesaplanabilmektedir.

Ortalama evlenme yaşı: Belli bir yıl içinde evlenenlerin ortalama yaşıdır. Ortalama evlenme yaşı erkekler ve kadınlar için ayrı ayrı hesaplanmaktadır. Ortalama ilk evlenme yaşı: Belli bir yıl içinde ilk kez evlenen çiftlerin ortalama yaşıdır. Ortalama ilk evlenme yaşı erkekler ve kadınlar için ayrı ayrı hesaplanmaktadır.

Genel evlenme hızı, evlenilebilecek yaşa özel evlenme hızı, kadınlara özel evlenme hızı, erkeklere özel evlenme hızı, genel evlenme hızı (GEH)

Belirli bir bölgede bir yıl içerisindeki evlenme sayısının o yıla ait yıl ortası nüfusa bölünmesi ile hesaplanır. Binde olarak yorumlanır.

Belirli bir bölgede bir yıl içerisindeki evlenme sayısının o yıla ait evlenebilecek yaşta olan erkek ve kadın yıl ortası nüfusuna bölünmesi ile hesaplanır. Binde olarak yorumlanır.

Belirli bir bölgede bir yıl içerisindeki evlenen kadın sayısının o yıla ait evlenebilecek yaşta olan kadınların yıl ortası nüfusuna bölünmesi ile hesaplanır. Binde olarak yorumlanır.

Belirli bir bölgede bir yıl içerisindeki evlenen erkek sayısının o yıla ait evlenebilecek yasta olan erkeklerin yıl ortası nüfusuna bölünmesi ile hesaplanır. Binde olarak yorumlanır.

Erkek ile kadının, yeni bir evlenme yapacak şekilde hukuki bir kararla evliliklerini tamamen sona erdirmeleridir.

Boşanmalarla ilgili olarak birçok veri toplanmaktadır. Bunlar boşanma davasını açan taraf, boşanma nedeni, kadın ve erkeğin doğum tarihi, eğitim durumu ve mesleği, evlenme tarihi, boşanma davasının açıldığı tarih, boşanma davasının sonuçlandığı tarih, bu evlilik içinde doğan çocuk sayısı gibi verilerdir.

Belirli bir bölgede bir yıl içerisinde olan boşanma sayısının o yıla ait yıl ortası nüfusa bölünmesi ile hesaplanır. Binde olarak ifade edilir.

Belirli bir bölgede bir yıl içerisinde olan boşanma sayısının o yıla ait boşanabilir nüfusun yıl ortası nüfusuna (16 ve yukarı yaş) bölünmesi ile hesaplanır. Binde olarak ifade edilir.

Belirli bir bölgede bir yıl içerisinde olan boşanma sayısının o yıla ait kadın ya da erkek yıl ortası nüfusuna bölünmesi ile elde edilir. Binde olarak ifade edilir.

Bir yıl içerisinde Y yaşında ve C cinsiyetinde olan boşanma sayısının o yıla ait y yaş ve c cinsiyetindeki yıl ortası nüfusa bölünmesi ile elde edilir. Binde olarak ifade edilir.

Kişilerin gönüllü ve zorunlu nedenlere bağlı olarak coğrafi alanlar üzerinde yer değiştirmesidir. Bir başka ifade ile göç, sürekli yerleşip yaşamak amacıyla bir yerleşim yerinden bir başka yerleşim yerine taşınma olayıdır. Göçler gerek ülke içinde farklı bölgeler arasında gerekse bir ülke ile yabancı ülkeler arasında olan nüfus hareketleridir.

Bölge sınırları içinde bir yerleşim yerinden diğerine yapılan göçe iç göç adı verilmektedir. Örneğin, Ankara il sınırları içinde, bir yerden diğer bir yere taşınmak Ankara ili için iç göç hareketi olarak değerlendirilmektedir. Bölge sınırları dışındaki bir yerleşim yerinden, bölgeye yapılan göçe içe göç denir. Başka bir tanımla bölgenin dışarıdan göç alması ya da bölgeye başka bölgelerden göç olayının gerçekleşmesidir. Örneğin, Kütahya’da oturan bir ailenin Eskişehir il sınırları içine göç etmesi Eskişehir ili için bir içe göç hareketidir. Bölge sınırları içinden, bölge dışına yapılan göçe dışa göç denir. Başka bir tanımla bölgenin dışarıya göç vermesi ya da bölgeden başka bölgelere göç olayının gerçekleşmesidir. Örneğin, Eskişehir’de yaşayan bir ailenin İstanbul’a göç etmesi, Eskişehir ili için dışa göç hareketidir. İstanbul ili için içe göç hareketi olarak adlandırılan bu durum aynı zamanda ülkemiz için de iç göç hareketi olarak tanımlanır. Bir bölgeye olan içe göçlerin toplamından o bölgeden dışa olan göçlerin toplamının çıkartılmasıyla net göç elde edilir.

Yerleşmek amacıyla bir başka ülkeden gelen ya da başka ülkeye giden kişilere göçmen denir. Yaygın şiddet, dış saldırı, iç çatışmalar, yaygın insan hakları ihlalleri ya da kamu düzenini ciddi olarak bozan diğer durumlardan dolayı yaşamları, güvenlikleri ya da özgürlükleri tehdit altında olduğu için ülkelerinden kaçan kişilere sığınan (sığınmacı, mülteci) denir.

Yerleşmek amacıyla bir başka ülkeden gelen ya da başka ülkeye giden kişilere göçmen denir. Yaygın şiddet, dış saldırı, iç çatışmalar, yaygın insan hakları ihlalleri ya da kamu düzenini ciddi olarak bozan diğer durumlardan dolayı yaşamları, güvenlikleri ya da özgürlükleri tehdit altında olduğu için ülkelerinden kaçan kişilere sığınan (sığınmacı, mülteci) denir.

Göçlerle ilgili olarak birçok veri toplanmaktadır. Bunlar göçün biçimi (iç göç, içe göç, dışa göç), göç eden aile sayısı, göç eden kişi sayısı, göç edenlerin kişisel özellikleri (yaş, cinsiyet, meslek, eğitim, medeni durum, diğer sosyo-ekonomik özellikler), göç edilen yerin tip ve özellikleri, göç nedenleri vb. verilerdir. Göçlerle ilgili elde edilen verilerden yararlanılarak ülke içi ve ülkeler arası göç hareketlerinin çeşitli özelliklere göre dağılımları belirlenmektedir.

Bir yıl içinde bir bölgede içe olan göç sayısı ile dışa olan göç sayısının toplamının o bölge yıl ortası nüfusuna bölünmesiyle bulunur. Her 1.000 kişide, kaç kişinin bölge içine geldiğini ve bölge dışına gittiğini gösterir.

Bir yıl içinde bölgedeki iç göç sayısının, o bölgeye ait yıl ortası nüfusuna bölünmesiyle bulunur. Her 1000 kişide kaç kişinin bölge içerisinde göç ettiğini gösterir.

Bir yıl içinde bölgenin aldığı göç (içe göç) sayısının, o bölge yıl ortası nüfusuna bölünmesiyle bulunur. Her 1.000 kişide kaç kişinin bölgeye göç ettiğini gösterir.

Bir yıl içinde bir bölgeden, başka bölgelere giden göç (dışa göç) sayısının, o bölgeye ait yıl ortası nüfusa bölünmesiyle bulunur. Her 1.000 kişi içinde kaç kişinin bölgeden başka bölgelere göç ettiğini gösterir.

Bir yıl içinde bir bölgede içe olan göç sayısından o bölgeye ait dışa olan göç sayısının farkının, o bölge yıl ortası nüfusuna bölünmesiyle bulunur. Belirli bir bölgenin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farktır. Bölgenin aldığı göç verdiğinden fazla ise net göç hızı pozitif, verdiği göç aldığı göçten fazla ise net göç hızı negatif olarak elde edilir.

Nüfus yapısı, cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, meslek grupları ve çeşitli yaş grupları yönünden dağılım konularını içine almaktadır.

 Doğum, ölüm, göçler, evlenmeler ve boşanmalar gibi olaylar ise nüfus dinamiğini etkilemektedir.

Ülkenin veya bölgenin nüfus olaylarını inceleyen bilim dalına demografi denir.

Sağlık alanında kullanılan istatistikler sağlık hizmetlerinde yürütülmesinde, geleceğe yönelik sağlık hizmetlerinin planlanmasında ve sağlıkla ilgili bilimsel araştırmaların yürütülmesinde kullanılmaktadır. Ayrıca bu istatistikler verilen hizmetin etkin bir göstergesi olarak, koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinde, toplumun sağlık düzeyinin belirlenmesinde, yükseltilmesinde ve toplumda sağlık alanındaki dinamiklerin belirlenmesinde sıklıkla kullanılmaktadır

Ülkemizde nüfus sayımlarını Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yapmaktadır.

De facto, sayım anında bireylerin bulundukları bölge içerisinde sayılmasıdır. 2000 yılına kadar Türkiye’de nüfus sayımı bu yöntemle yapılmıştır.

De juro, sayım anında bireylerin bulundukları bölge içerisinde değil sürekli oturma yerlerindeki nüfusta sayılması yöntemidir. Günümüzde nüfus sayımları bu
yöntemle yapılmaktadır.

Ülkemizde, Cumhuriyet’in kuruluşundan günümüze kadar nüfusumuzun sayı ve demografik özelliklerini belirlemek amacıyla pek çok nüfus sayımı yapılmıştır. Birincisi 1927 yılında, ikincisi 1935 yılında ve bu tarihten sonra 1990’a kadar her 5 yılda bir aksatılmadan nüfus sayımı tekrarlanmıştır. 1990’dan sonra ise nüfus sayımı 2000 yılında
yapılmış ve her 10 yılda yapılmasına karar verilmiştir. 

Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi, kişilerin yerleşim yerlerine göre nüfus bilgilerinin güncel olarak tutulduğu, nüfus hareketlerinin her an izlenebildiği, MERNİS kayıtlarındaki T.C. Kimlik Numarasına göre kişiler ile ikamet adreslerinin eşleştirildiği bir kayıt sistemidir

0-14 yaş nüfusu tüm topluma oranlandığında %30-40, 15-64 yaş nüfusu %50-60, 65+yaş nüfusu ise %5-9 oranlarında yoğunluğa sahip olan bölgelere orta yaşlı nüfus adı verilir. Kalkınmakta olan ülkelerin nüfus yapıları bu formdadır.

15 yaş altı nüfusun, genel nüfus içerisindeki oranı yüksek ise bu tür toplumların nüfus yapısına genç nüfus adı verilir. Özellikle bu oran %40’ın üzerinde ise bu tür toplumlara
genç nüfuslu toplumlar denir.

0-4 yaş grubu tabanda, 90+ yaş grubu tavanda olacak şekilde artan beşli yaş grupları yukarıya doğru orantılı olarak yatay dikdörtgen
çubuklar dizilerek çizilmektedir. 

Sanayileşmiş Ülkeler: (Ölüm oranları düşük, doğum oranları düşük)

Nüfus Yoğunluğu; Bir bölgedeki toplam nüfusun o yerin yüz ölçümüne (km²) bölünmesi ile elde edilir. Bir bölgede km²ye kaç kişinin düştüğünü gösteren ölçüdür.

Yaşa Özel Cinsellik Oranı; Bir bölge veya ülkede incelenen yaş grubundaki erkek nüfusun aynı bölgedeki o yıl içindeki kadın nüfusuna bölünmesi ile bulunur

Kaba doğum hızı çok duyarlı bir ölçüt değildir. Çünkü formülün paydasında doğurganlığa katkısı olmayan çocuk ve yaşlılar da dahil olmak üzere tüm nüfus yer almaktadır.

Belirli bir yıl içinde olan canlı doğum sayısının 15-49 yaş grubu evli kadın yıl ortası nüfusuna bölünmesiyle evli kadınlara özel doğurganlık hızı bulunur.

KÖH = (250.000/ 60.000.000) x1000 = ‰4,17

Bebek ölüm hızı neonatal ve postneonatal dönem olarak ikiye ayrılmaktadır. Neonatal dönem, 0-27 günlük dönemde ölen bebekler, postneonatal dönem ise 28-364 günlük
dönemde ölen bebekler için kullanılmaktadır

Evlenmelerle ilgili olarak sıklıkla kullanılan hızlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• Genel Evlenme Hızı
• Evlenelebilecek Yaşa Özel Evlenme Hızı
• Kadınlara Özel Evlenme Hızı
• Erkeklere Özel Evlenme Hızı
• Genel Evlenme Hızı (GEH)