Sağlık kurumları birer hizmet işletmesi olmaları nedeniyle, muhasebe sistemlerinin işleyişi diğer işletmelerden daha farklı özelliktedir. Sağlık hizmetlerinin soyut olması, stoklanamaması, yarı mamul vb. ara aşamalarının olmaması sağlık kurumlarının muhasebe bilgi sistemlerini üretim ve ticaret işletmelerinden farklı kurmalarını gerektirmektedir.

Sağlık hizmetlerinin maliyeti, sağlık kurumunun kendi faaliyet konusunu oluşturan sağlık hizmetini üretebilmesi için tükettiği üretim faktörlerinin para ile ölçülebilen değeri şeklinde tanımlanabilir.

Hastane işletmelerindeki maliyetleri etkileyen unsurları; kapasite ve kapasite kullanımı, kullanılan tıbbi teknoloji, hasta sevk zincirinde yer alan basamak, hizmet sunulan nüfusun yoğunluğu, sağlık hizmetinin kalitesi ve hastanenin imajı, başta hekim olmak üzere istihdam edilen sağlık çalışanı ve diğer çalışanlar, hastanenin makine teçhizat durumu, alt yapısı ve fon kaynağı şeklinde sıralamak mümkündür.

Sağlık kurumları açısından maliyet muhasebesi sistemi; “üretilen hizmet birimlerinin elde edilmesi ve bunların alıcılara ulaştırılıp paraya çevrilmesi için sağlık kurumu tarafından katlanılan fedakârlıkların parasal ölçüsünü gösteren, bu bilgilerin inceleme ve yorumunun yapılmasına imkân verecek raporların hazırlanmasını ve maliyetlerin kontrolünü amaç edinen işlemler bütünü” olarak tanımlanmaktadır.

Tekdüzen Hesap Planında 7 ile başlayan yani 700-799 arasındaki hesaplar “Maliyet Hesapları” olarak sınıflandırılmıştır. Maliyet hesapları sınıfı da 7/A ve 7/B olmak üzere kendi içerisinde iki seçeneğe ayrılmıştır.

Hangi işletmelerin, hangi seçenekleri kullanacakları, yine Hazine ve Maliye Bakanlığının belirlemiş olduğu iki kritere göre düzenlenmektedir. Bunlar “Aktif Toplamı” ve “Net Satışlar Toplamı”dır. Bu iki değer, her yıl Bakanlığın belirlediği “yeniden değerleme oranı” doğrultusunda güncellenerek işletmelerin 7/A ya da 7/B seçeneğini kullanmaları istenir.

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerine göre, 7/A seçeneğini kullanmak zorunda olan üretim ve hizmet işletmeleri için giderler yapıldıkları anda ilgili büyük defter hesaplarına “fonksiyon esasına” göre kaydedilirken, aynı zamanda yardımcı defterlerde hem çeşit esasına hem de ilgili gider yerlerine göre izlenir.

71. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri şu hesaplardan oluşur:

710. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
711. Direkt İlk Madde ve Malzeme Yansıtma Hesabı
712. Direkt İlk Madde ve Malzeme Fiyat Farkı
713. Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Fark

70 kodlu Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesapları; bağımsız maliyet muhasebesi sistemi kurmayı tercih eden işletmelerde kullanılmaktadır. Bu grup içerisinde, “700. Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesabı” ve “701. Maliyet Muhasebesi Yansıtma Hesabı” yer alır. Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesapları, işletmede genel muhasebe sistemi ile maliyet muhasebesi sisteminin birbirlerinden ayrı olarak tutulduğu durumda, genel muhasebe ve maliyet muhasebesi arasında bağlantıyı sağlarlar.

Genel Yönetim Giderleri: Bir işletmenin yönetim fonksiyonları işletme politikasının tayini, organizasyon ve kadro kuruluşu, büro hizmetleri, kamu ilişkileri, güvenlik, hukuk ve personel işleri, kredi tahsilatını da kapsayan muhasebe ve mali işler servislerinin giderlerinin izlendiği hesap grubudur.

Dönem içerisinde tahakkuk ettirilen ya da ödenen gider ve maliyetler bu hesapların borç tarafına kayıt edilirler. Gider hesapları; işletmelerin gerek türleri, gerekse fonksiyonlarına göre maliyetlerini kendilerine özgü olarak takip ettikleri hesaplardır. Üretim işletmeleri üretim maliyetleri için 710, 720 ve 730 kodlu hesapları, hizmet işletmeleri ise hizmet üretim maliyetleri için sadece 740 kodlu hesabı kullanırlar.

Yansıtma hesapları, fiili maliyet uygulayan işletmelerde maliyet dönemi sonunda gider hesaplarında toplanan maliyet ve giderlerin ilgili bilanço ve gelir tablosu hesaplarına aktarılması amacıyla kullanılan hesaplardır. 7/A seçeneğinde her bir gider hesabı için ayrı bir yansıtma hesabı bulunmaktadır. Giderler maliyet dönemi sonunda bu yansıtma hesaplarına alacak, giderlerin yansıtıldığı hesaplara borç kaydedilerek söz konusu hesaplara aktarılmış olur.

İşletme tarafından satın alınan veya tahakkuk eden hizmet üretimi ile ilgili giderlerin tamamı “740. Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı”na kaydedilir. Dönem sonuna kadar bu maliyet hesabında toplanan tutarlar, hizmetler satıldıkça “741. Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı” aracılığı ile “622. Satılan Hizmet Maliyeti Hesabı”na aktarılır.

791. İşçi Ücret ve Giderlerinde; İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan işçiler için tahakkuk ettirilen esas işçilik, fazla mesai, üretim primleri, ikramiyeler, yıllık izin ücretleri, sosyal sigorta işveren primi, gece primi, hafta tatili ve genel tatil ücretleri, her türlü sosyal yardımlar ve işçilere ait giderler ve benzeri harcamalar yer alır. Bu gibi harcamalar tahakkuk ettiğinde bu hesabın borcuna, ilgili hesapların alacağına kaydedilir.

Giderler tahakkuk ettikçe, dönem içinde çeşit esasına göre 790-797 kodlu ilgili maliyet hesaplarının borcuna kaydedilirler. 790-797 no.lu maliyet hesaplarında toplanan giderler dönem sonunda 798. Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabının alacağı karşılığında 799. Üretim Maliyetleri Hesabına aktarılırlar.

Muhasebe kayıt disiplininde, bir ana hesaptaki ayrıntıları izlemek için yardımcı hesaplar kullanılır. Maliyet muhasebesinde de bu amaçla gider yerleri hesapları ve gider çeşitleri hesapları ile kayıt sisteminin daha etkin işletilmesi amaçlanmaktadır.

Gider yerleri hesapları şu şekilde sıralanmıştır:

• Esas Üretim Gider Yerleri,
• Yardımcı Üretim Gider Yerleri,
• Yardımcı Hizmet Üretim Gider Yerleri,
• Üretim Yerleri Yönetimi Gider Yerleri,
• Yatırım Gider Yerleri,
• Araştırma ve Geliştirme Gider Yerleri,
• Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider Yerleri,
• Genel Yönetim Gider Yerleri.

Yardımcı Üretim Gider Yerleri: İşletmenin ana faaliyet konusu olan mal veya hizmet üretimine yardımcı mal veya hizmet üreten işletme birimleridir. Hastane işletmelerinde, görüntüleme merkezleri, klinik laboratuvarlar dışındaki tüm laboratuvarlar, müşterek kullanıldıkları takdirde ameliyathaneler ve doğumhaneler ile sağlıkla ilgili mal üreten; protez, ortez, ilaç, serum üretim laboratuvarları gibi gider yerleri bu grup içerisinde yer alır.

Gider çeşitleri hesapları şunlardır:

1. İlk Madde ve Malzeme Giderleri
2. İşçi Ücret ve Giderleri
3. Memur Ücret ve Giderleri
4. Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
5. Çeşitli Giderler
6. Vergi Resim ve Harçlar
7. Amortisman ve Tükenme Payları
8. Finansman Giderleri

İlk Madde ve Malzeme Giderleri: Mamul ve hizmetlerin üretilmesini, işletme faaliyetlerinin devamlılığını sağlamak amacıyla tüketilen her türlü direkt ilk madde ve malzeme, endirekt malzeme ve üretimle ilgili dışarıya yaptırılan işleri kapsar.