Bir ekonomik sistemde yer alan mali piyasalar, tasarruf sahipleri ile fon talep edenler arsındaki fon akımını sağlayan kurumsal ve hukuki mekanizmalardan oluşur. Borsalar borsada işlem görmesi uygun görülen finansal araçların alım-satımının belirli esaslar ve kurallar çerçevesinde yapılmasını sağlayan, oluşan fiyatların ve işlem bilgilerinin kamuya duyurulmasıyla yükümlü olan organize pazar yerleridir.

Mali piyasalar firmaların kısa vadeli fon ihtiyaçlarının karşılandığı para piyasaları ile uzun vadeli kaynak ihtiyaçlarının karşılandığı sermaye piyasalarından oluşur. Sermaye piyasalarında ilk aşamada, fon arz edenler ile pay senedi, borçlanma araçları gibi finansal araçlar ihraç ederek fon talep edenlerin doğrudan karşılaştıkları birincil piyasalar yer alır. Sermaye piyasası araçlarını birincil piyasalarda gerçekleşen ihraçlar yoluyla elde eden yatırımcılar bunları ilerleyen dönemlerde yeniden nakde çevirmek isteyebilir. Bunu gerçekleştirmenin bir yolu, sermaye piyasası araçlarının başka bir fon sağlayıcıya transfer edilmesidir ki bu işlemler de ikincil piyasalar aracılığıyla yapılabilir. İkincil piyasalar ise sermaye piyasası araçlarının alım ve satımını yapan yatırımcıların karşılıklı olarak bir araya gelerek işlem gerçekleştirdikleri organize olmayan tezgah üstü piyasalar şeklinde örgütlenebileceği gibi, alıcı ile satıcıların birbirlerini tanıması ihtiyacını azaltan ve bu yolla olası işlem maliyetlerini düşüren organize yapılar şeklinde de örgütlenebilirler.

Borsaların bir ekonomiye sağladığı yararlar şunlardır:

• Ekonomiye kaynak yaratmak
• Sermaye piyasası varlıklarının alım satımı için ikincil piyasa rolü görmek, likidite sağlamak, ekonominin göstergesi olmak
• Bir ekonomide sermayenin tabana yayılmasına katkıda bulunmak
• Şirketler ve sermaye piyasası araçları ile ilgili bilgilere daha kolay ulaşılmasını sağlamak
• Güven sağlamak
• Ekonomide yapısal değişimleri kolaylaştırmaktır.

Yeni yatırım yapacak bir şirket, pay senetlerini halka arz ederek ya da kredi kullanarak finansman ihtiyacını karşılayabilir. Kredinin anapara ve faiz ödemeleri varken, halka arz ve bedelli sermaye artırımından elde edilecek fonların faiz maliyeti ve anapara geri ödemesi bulunmamaktadır. İşte borsaların kaynak yaratma fonksiyonunun en önemli avantajı da burada ortaya çıkmaktadır. Pay senetleri borsada işlem gören bir şirket, ikincil bir halka arz yapabilir veya bedelli sermaye artırımına gidebilir ve bu yolla da fon toplayarak faaliyetlerini ve yatırımlarını finanse edebilir.

Borsa İstanbul Anonim Şirketi, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 138’inci maddesi çerçevesinde, Yasanın yürürlüğe girdiği 30 Aralık 2012 tarihinde kurulmuş, esas sözleşmesinin 3 Nisan 2013 tarihinde tescil edilmesiyle birlikte resmi olarak faaliyetlerine başlamıştır.

Bunlar: Pay Piyasası, Borçlanma Araçları Piyasası, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası, Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasalarıdır.

Farklı sektörlerden halka açık şirketlerin pay senetlerinin işlem gördüğü Borsa İstanbul Pay Senetleri Piyasası, yatırımcılar için likit, şeffaf ve güvenli yatırım ortamı sağlamaktadır.

Sabit getirili sermaye piyasası araçlarının işlem gördüğü Borçlanma Araçları Piyasası, hem kesin alım-satım işlemleri hem de repo-ters repo işlemleri için tek organize piyasadır.

Borsa İstanbul bünyesinde kıymetli madenlere ve kıymetli taşlara ilişkin olarak standart, standart dışı, cevherden üretim altın, gümüş, platin ve paladyum üzerine spot işlemlerin yapıldığı Kıymetli Madenler Piyasasında, ödünç ve sertifika işlemlerinin yapıldığı Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası ile elmas ve kıymetli taşların işlem görebildiği Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası yer almaktadır.

BİAŞ Pay Piyasası’nda paylar, rüçhan hakkı kuponları, borsa yatırım fonları, aracı kuruluş varantları ve sertifikalar işlem görmektedir.

Pay, sahibine şirketin yıllık net karından belirlenen oranda pay alma hakkı verir. Şirket genel kurulunda kar dağıtım kararı alınması durumunda pay sahiplerine temettü ödemesi yapılır.

Pay sahibinin şirketin bedelli sermaye artırımına öncelikle katılma hakkıdır.

BYF; bir endeksi baz alan, baz aldığı endeksin performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve payları borsalarda işlem gören yatırım fonlarıdır. BYF’ler, yatırımcılara yalnızca bir tek ürün satın alarak belirli bir endekse yatırım yapma imkânı vermektedir. BYF aracılığıyla bir ürünle birden fazla sermaye piyasası aracına yatırım yapılması mümkündür. Bu portföyde çeşitlendirmeyi ve riskin azaltılmasını sağlamaktadır.

Varant, elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade etmektedir.

Sertifikalar, tıpkı varantlar gibi ihraççıyı yatırımcıya karşı mali yükümlülük altına sokan finansal araçlardır. Sertifika ihracı dolayısıyla elde edilen fonlar ihraççının şahsi mali sorumluluğu altındadır. Bu nedenle ihraççının mali durumu, ödeme kabiliyeti, kredibilitesi gibi faktörlerin yatırım sırasında göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir. Sertifikalar, yatırımcısına önceden belirlenmiş koşulların oluşması durumunda alacak hakkı veren menkul kıymet niteliğindeki yapılandırılmış
finansal ürünlerdir.

Pay Piyasası’nda yapılan işlemlerin takası İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş (Takasbank) tarafından gerçekleştirilmektedir. Menkul kıymetlerin saklaması kaydî olarak Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.’de yapılmaktadır. BİAŞ Pay Piyasası’nda işlem gören menkul kıymetlerin tamamı kaydîleştirilerek elektronik ortama taşınmıştır. Bu menkul kıymetler fiziki olarak basılmamaktadır.

Pay piyasasında yapılan işlemlerin fiziki ve nakit takası, işlemin yapılmasını izleyen ikinci iş günü yani T+2’de yapılır.

Bunlar:

• Yıldız Pazar
• Ana Pazar
• Gelişen İşletmeler Pazarı
• Yakın İzleme Pazarı
• Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı
• Nitelikli Yatırımcı İşlem Pazarı
• Piyasa Öncesi İşlem Platformudur.

Emirler, belirlenen öncelik kurallarına uygun şekilde sistem tarafından otomatik olarak eşleştirilir. Emirlerin işlem görme sıralamasında ilk önce fiyata, fiyatın aynı olması durumunda ise zaman önceliğine bakılmaktadır.

Sistemde işlem görmek üzere bekleyen emirlerden

• daha düşük fiyatlı satış emirleri daha yüksek fiyatlı satış emirlerinden,
• daha yüksek fiyatlı alım emirleri daha düşük fiyatlı alım emirlerinden

önce işlem görmektedir. Girilen emirlerde fiyat eşitliği olması halinde, sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen emir daha önce işlem görmektedir.

Bunlar:

• Sürekli Müzayede-Çok Fiyat,
• Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede-Çok Fiyat,
• Tek Fiyat

Borçlanma Araçları Piyasası’nda, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ile Borsa üyesi banka ve aracı kurumlar işlem yapabilirler. Bireysel ve kurumsal yatırımcıların doğrudan Piyasa’da işlem yapmaları imkânı yoktur sadece bir yatırım kuruluşu vasıtasıyla işlem yapabilirler.

Alım satım sistemi “çok fiyat sürekli müzayede” yöntemi ile çalışır. Sıralama öncelikle, fiyat/oran önceliği kuralına göre yapılır, fiyat/oran eşitliği olan durumlarda ikinci olarak zaman önceliği kuralı uygulanır. Alım emirlerinde öncelik, en yüksek fiyatlı emirlerden başlayarak oluşur.

Bu kapsamda işlem görebilecek borçlanma araçları olarak; devlet tahvillleri, hazine bonoları, gelir ortaklığı senetleri, gelire endeksli senetler, özel sektör tahvilleri, banka bonoları, finansman bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler, varlık teminatlı menkul kıymetler ve kira sertifikaları sayılabilir.

Repo ters repo pazarı, sabit getirili menkul kıymetlerin geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemlerinin organize piyasa koşulları içinde güvenli bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak amacıyla kurulmuştur.

Bankaların organize piyasa koşulları içerisinde geri alım vaadiyle satım ve geri satım vaadiyle alım işlemlerini zorunlu karşılık ayırmak zorunda olmadan gerçekleştirmelerinin sağlanması amacıyla oluşturulmuştur.

Menkul kıymet tercihli repo pazarı, organize piyasa koşulları içerisinde, tercih edilen menkul kıymetler üzerinde repo yapılmasına ve sonrasında bu menkul kıymetlerin alıcıya teslimine olanak vermek amacıyla kurulmuştur.

Pazar’da işlemler çok fiyat sürekli müzayede yöntemine göre gerçekleştirilir. Emirlerin gerçekleşmesinde ilgili vadedeki repo oranı, menkul kıymet fiyatı ve zaman önceliği dikkate alınır.

Pay Senedi Repo Pazarı, organize piyasa koşulları içerisinde, paylar üzerinde repo yapılmasına ve sonrasında bu payların alıcıya teslimine olanak vermek amacıyla kurulmuştur. Pazar’da işlem karşılığı olarak paylar kullanılmaktadır.

Vadeli işlem ve opsiyon piyasalarının en önemli fonksiyonu etkin risk yönetimi ve geleceğe yönelik fiyat keşfidir.

Bunlar:

• Riskten Korunma,
• Yatırım,
• Arbitrajdır.

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda “sürekli müzayede” ve “tek fiyat” olmak üzere iki farklı işlem yöntemi uygulanmaktadır.

Kıymetli madenler piyasasında, Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan faaliyet izni almış ve akabinde Borsa İstanbul A.Ş. Yönetim Kurulunun gerekli gördüğü hususları yerine getirmiş olan bankalar, yetkili müesseseler, kıymetli madenler aracı kurumları, kıymetli maden üretimi veya ticareti ile iştigal eden anonim şirketler, yurt dışında yerleşik şirketlerin Türkiye’deki şubeleri işlem yapabilirler.

Kıymetli madenler ve kıymetli taşlar piyasasında işlem komisyonu, çekme komisyonu ve saklama komisyonu olmak üzere üç tür komisyon vardır.

Piyasada altın, gümüş, platin ve paladyum işlem görebilir. İşlemlerde alt limit en az 5 kg olmak zorundadır. Piyasada gerçekleşen işlemlerde işlem birimi kg'dır. İşlem emirlerinin miktarı 1 kg ve katları olarak artar. Piyasada ödemelerde Türk Lirası ve ABD Doları kullanılır.

Sermaye piyasalarında ilk aşamada, fon arz edenler ile pay senedi, borçlanma araçları gibi finansal araçlar ihraç ederek fon talep edenlerin doğrudan karşılaştıkları birincil piyasalar yer alır. Sermaye piyasası araçlarının başka bir fon sağlayıcıya transfer edilmesidir ki bu işlemler de ikincil piyasalar aracılığıyla yapılabilir. İkincil piyasalar ise sermaye piyasası araçlarının alım ve satımını yapan yatırımcıların karşılıklı olarak bir araya gelerek işlem gerçekleştirdikleri organize olmayan tezgâh üstü piyasalar şeklinde örgütlenebileceği gibi, alıcı ile satıcıların birbirlerini tanıması ihtiyacını azaltan ve bu yolla olası işlem maliyetlerini düşüren organize yapılar şeklinde de örgütlenebilirler. Borsalar borsada işlem görmesi uygun görülen finansal araçların alım-satımının belirli esaslar ve kurallar çerçevesinde yapılmasını sağlayan, oluşan fiyatların ve işlem bilgilerinin kamuya duyurulmasıyla yükümlü olan organize pazar yerleridir.

Borsaların bir ekonomiye sağladığı yararlar ile temel işlevleri şu şekilde sıralanabilir:

• Ekonomiye kaynak yaratmak
• Sermaye piyasası varlıklarının alım satımı için ikincil piyasa rolü görmek, likidite sağlamak, ekonominin göstergesi olma
• Bir ekonomide sermayenin tabana yayılmasına katkıda bulunmak
• Şirketler ve sermaye piyasası araçları ile ilgili bilgilere daha kolay ulaşılmasını sağlamak
• Güven sağlamak
• Ekonomide yapısal değişimleri kolaylaştırmak

Borsalar, yatırımcılara sundukları finansal araçlarla tasarruflara hareket ve canlılık kazandırmaktadırlar. Borsaların bünyesindeki piyasalarda sermaye piyasası araçlarının arz ve talebi karşılaşmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, borsalar, şirketlerin ve kuruluşların ihraç ettikleri sermaye piyasası araçlarının yatırımcılara en iyi şekilde sunabilecekleri bir piyasa niteliğindedir.

Sermaye piyasası araçlarını ellerinde bulunduranların bunları nakde çevirebildikleri yerler ikincil piyasa olan borsalardır. Borsalar sermaye piyasası araçlarının alım ve satımına süreklilik kazandırmak yoluyla bu araçlara likidite sağlamış olur. Likiditesi olmayan, istenildiği zaman nakde çevrilemeyen bir sermaye piyasası aracının talebi düşeceğinden gerek arz gerekse talep yönünden sermaye piyasalarında borsalar kilit rol oynamaktadırlar.

Finansal araçların alım satımında güvenli ve doğru bilgi akışı esastır. Sermaye piyasası araçları borsada işlem gören şirketler tüm faaliyetleri hakkında kamuyu bilgilendirmekle yükümlüdürler. Borsa İstanbul 2009 yılında Kamuyu Aydınlatma Platformu uygulamasını devreye almıştır (KAP, www.kap.gov.tr). Bu platform aracılığıyla yatırımcılar borsa aracılığıyla işlem gören şirketlerle ilgili bilgilere doğrudan ve ilk elden ulaşma imkânına sahip olmaktadırlar. Borsa İstanbul’da işlem gören şirketler her üç ayda bir finansal tablolarını açıklamaları (dipnotlar) ile birlikte kamuya açıklamakla yükümlüdürler. Şirketler ayrıca faaliyetleri, yapıları, yönetimleri ile ilgili önemli gelişmeleri de ivedilikle kamuya açıklamak durumundadırlar.

Avrupa’da ilk borsa 1487 yılında Hollanda’nın Anvers şehrinde kurulmuştur. 16’ıncı yüzyılda bu borsanın yerini Amsterdam Borsası almıştır. Öte yandan 17’inci yüzyılda Londra’da bir kahvehanede sermaye piyasası araçlarının alım ve satım işlemleri başlamıştır. “Borsa” ibaresi ilk defa 1773 yılında kahvehanenin üstüne “The Stock Exchange” levhasının asılmasıyla kullanılmaya başlanmıştır. 3 Mart 1801’de ücrete tabi üyelik sistemi getirilerek borsa yeniden açılmıştır. Böylece modern anlamda ilk borsa kurulmuştur.

1866 yılında İstanbul’da kurulan borsa, 1873 yılında çıkarılan bir nizamnameyle “Dersaadet Tahvilat Borsası” adını almış, borsaya Maliye Nezareti’nce bir komiser atanmıştır. Böylece başlangıçta İmparatorluğa ödünç vermek üzere kendi aralarında örgütlenen Galata Bankerleri, bu kez Osmanlı yönetiminin himayesine kavuşmuştur. Bu borsanın adı, 1906 yılında çıkartılan Esham ve Tahvilat ve Kambiyo ve Nukut Borsası Tüzüğü’yle “Esham ve Tahvilat Borsası” olarak değiştirilmiştir. Bu kuruluş Cumhuriyet dönemine kadar varlığını sürdürmüştür.

Türkiye’de sermaye piyasalarının dönüm noktaları arasında Sermaye Piyasası Kanunu’nun 30 Temmuz 1981’de yürürlüğe girmesi önemli yer tutmaktadır. Kanunla birlikte Türkiye’de sermaye piyasaları hukuki altyapıya kavuşmuştur. Sermaye Piyasası Kanunu’yla borsa bankerlerinin çalışmasının düzenlenmesi ve sermaye piyasasının denetim altına alınması amaçlanıyor, yasaya uyum süreci için bankerlere bir yıllık süre tanınıyordu.

Kanun esas olarak,

• Sermaye piyasalarının gözetim, denetim ve geliştirilmesinden sorumlu, merkezi yönetimden bağımsız bir kamu otoritesi olan Sermaye Piyasası Kurulu’nu (SPK) oluşturmayı,
• Pay senedi ve tahvil gibi sermaye piyasası araçlarının birincil piyasalarını geliştirerek doğrudan finansman olanaklarını artırmayı,
• Tasarruf sahiplerinin sermaye piyasasına yoğun katılımının sağlanmasını,
• Sermaye piyasasının açık, güvenli, istikrarlı ve şeffaf çalışmasını sağlamayı ve
• Yatırımcının hak ve yararlarını korumayı amaçlıyordu.

Borsa İstanbul bünyesinde kıymetli madenlere ve kıymetli taşlara ilişkin olarak standart, standart dışı, cevherden üretim altın, gümüş, platin ve paladyum üzerine spot işlemlerin yapıldığı Kıymetli Madenler Piyasasında, ödünç ve sertifika işlemlerinin yapıldığı Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası ile elmas ve kıymetli taşların işlem görebildiği Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası yer almaktadır.

Pay Piyasası’nda işlemler elektronik alım-satım sistemi aracılığıyla fiyat ve zaman önceliği kuralı baz alınarak “Çoklu Fiyat (tek fiyat)-Sürekli Müzayede” esaslarına göre otomatik olarak gerçekleşmektedir. BİAŞ üyeleri yatırımcılardan elektronik olarak topladıkları emirleri uzaktan erişim ağı üzerinden ExAPI veya FixAPI mesajlaşma ara yüzleri ile BİAŞ’a göndermektedirler. Buna ilave olarak, üye temsilcileri, alıcı ve satıcıların emirlerini BİAŞ’da ve üye merkez ofislerinde bulunan işlem terminalleri aracılığı ile Elektronik Alım-Satım Sistemi’ne girebilmektedirler. BİAŞ Pay Piyasası’nda paylar, rüçhan hakkı kuponları, borsa yatırım fonları, aracı kuruluş varantları ve sertifikalar işlem görmektedir.

Kısa/uzun vadeli yatırım imkânı: Paylar, sahibine hem kısa hem uzun vadede getiri elde etme fırsatı sağlamaktadır. Paylar, kısa vadeli getiri fırsatının yanı sıra uzun vadede istikrarlı, düzenli ve diğer yatırım araçlarına göre daha yüksek getiri sağlama potansiyeline sahiptir.

Kâr payı (temettü): Pay, sahibine şirketin yıllık net karından belirlenen oranda pay alma hakkı verir. Şirket genel kurulunda kar dağıtım kararı alınması durumunda pay sahiplerine temettü ödemesi yapılır. Sermaye kazancı: Kısa ve uzun vadedeki fiyat değişiklikleri değerlendirilerek, pay alım-satımından elde edilen gelirdir. Pay alım-satımında, payların değer kaybetmesi halinde zarar etme riski de bulunmaktadır.

Borsa yatırım fonları (BYF), bir endeksi baz alan, baz aldığı endeksin performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve payları borsalarda işlem gören yatırım fonlarıdır. BYF’ler, yatırımcılara yalnızca bir tek ürün satın alarak belirli bir endekse yatırım yapma imkânı vermektedir. BYF aracılığıyla bir ürünle birden fazla sermaye piyasası aracına yatırım yapılması, portföyde çeşitlendirmeyi ve riskin azaltılmasını sağlamaktadır. Her işlem gününün sonunda açıklanan gösterge niteliğindeki portföy kompozisyonu, yatırımcılara yatırımlarının tüm içeriğini şeffaf bir biçimde günlük bazda takip etme imkanı sunmaktadır. Bu sayede yatırımcı, elinde bulundurduğu BYF’nin içeriğinde hangi sermaye piyasası araçlarının ne tutarda bulunduğunu takip edebilmektedir. BYF’ler BİAŞ Pay Piyasası seans süresi boyunca paylar gibi kolaylıkla alınıp satılabilmektedir. BYF’lerde yönetim ücreti diğer yatırım fonlarından daha düşüktür.

Varant, elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade etmektedir. Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığında bir dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı alma ya da satma hakkını satın alır. BİAŞ’da halen aracı kuruluş varantları işlem görmektedir. Aracı kuruluş varantları opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş halidir. Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul kıymeti, bir menkul kıymet sepetini ya da bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce, belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden (ihraççıdan) alma ya da (ihraççıya) satma hakkı verir.

Pay Piyasası’nda yapılan işlemlerin takası Türkiye’deki tek yetkili takas kuruluşu olan İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş (Takasbank) tarafından gerçekleştirilmektedir.

Sistemde işlem görmek üzere bekleyen emirlerden

• daha düşük fiyatlı satış emirleri daha yüksek fiyatlı satış emirlerinden,
• daha yüksek fiyatlı alım emirleri daha düşük fiyatlı alım emirlerinden önce işlem görmektedir.

Girilen emirlerde fiyat eşitliği olması halinde, sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen emir daha önce işlem görmektedir.

Borçlanma Araçları Piyasası (BAP), SPK düzenlemeleri çerçevesinde nitelikli yatırımcılara ihraç edilecek borçlanma araçlarının satış işlemlerinin (birinci el) gerçekleştirildiği Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı ve ikinci el işlemlerin gerçekleştirildiği Kesin Alım-Satım Pazarı’nın yanı sıra, menkul kıymetlerin geri alım vaadiyle satım ve geri satım vaadiyle alım işlemlerinin gerçekleştirildiği Repo-Ters Repo Pazarı, Bankalar arası Repo-Ters Repo Pazarı, Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı, Pay Senedi Repo Pazarı ve Pazarlıklı Repo İşlemleri Pazarı bulunmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından ihraç edilen dış borçlanma araçlarının (“Euro tahvil”) işlem gördüğü Uluslararası Tahvil Pazarı ve Euro tahvil Pazarlıklı İşlemler Platformu 13 Eylül 2013 tarihi itibarıyla BAP bünyesine dahil edilmiştir. Borçlanma Araçları Piyasası’nda, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ile Borsa üyesi banka ve aracı kurumlar işlem yapabilirler. Bireysel ve kurumsal yatırımcıların doğrudan Piyasa ’da işlem yapmaları imkânı yoktur sadece bir yatırım kuruluşu vasıtasıyla işlem yapabilirler. Piyasa ’da gerçekleşen işlemlerin takası İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takas Bank) tarafından gerçekleştirilmektedir.

Kesin Alım Satım Pazarı, sabit getirili menkul kıymetlerin aynı gün veya ileri valörlü olarak doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerinin yapıldığı pazardır. Pazar’da Türk Lirası cinsinden ya da (döviz ödemeli) olarak ihraç edilmiş;

• Borçlanma araçları,
• Menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelire dayalı borçlanma araçları,
• Kira sertifikaları,
• TCMB tarafından ihraç edilen Likidite Senetleri
• Borsa Yönetim Kurulu tarafından işlem görmesine karar verilen diğer sermaye piyasası araçları işlem görebilirler.

Bu kapsamda işlem görebilecek borçlanma araçları olarak; devlet tahvilleri, hazine bonoları, gelir ortaklığı senetleri, gelire endeksli senetler, özel sektör tahvilleri, banka bonoları, finansman bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler, varlık teminatlı menkul kıymetler ve kira sertifikaları sayılabilir. Pazar’da emirler “çok fiyat-sürekli müzayede” yöntemiyle eşleşmektedir. Kesin Alım-Satım Pazarı’nda iki karşıt emrin eşleşmesi, alımda en yüksek fiyatlı, satımda en düşük fiyatlı emirlere öncelik verilerek sağlanır. Aynı fiyatlı emirlerde zaman önceliği kuralı uygulanır.

Repo Ters Repo Pazarı, sabit getirili menkul kıymetlerin geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemlerinin organize piyasa koşulları içinde güvenli bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak amacıyla kurulmuştur. Repo ve ters repo işlemininde, Repo; menkul kıymetin,

• İşlemin başlangıç valöründe geri alım vaadiyle satılması (karşılığında borç para alınması),
• Bitiş valöründe ise anapara ve faizin geri ödenerek menkul kıymetin geri alınması işlemidir.

 Ters repo; menkul kıymetin,

• İşlemin başlangıç valöründe geri satım vaadiyle alınması (karşılığında borç para verilmesi),
• Bitiş valöründe ise anapara ve faizin geri alınarak menkul kıymetin geri satılması işlemidir.

Repo işlemi para alışı, ters repo işlemi ise para satışı olarak düşünülebilir. Borçlanma Araçları Piyasası Repo Ters Repo Pazarı’nda;

• Devlet iç borçlanma senetleri ile
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası likidite senetlerinin geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri yapılır.

Pazarda aynı gün ve ileri başlangıç valörlü işlemler yapılabilir. İşlem öncesinde teslim edilecek/ alınacak menkul kıymeti doğrudan belirtme imkânı yoktur. Bu Pazar’da, işlem karşılığı olarak sadece kamu menkul kıymetleri kullanılır özel sektör borçlanma araçları kullanılamaz. Pazar’da işlem öncesinde para satan yani ters repo yapan taraf, repocu taraf bildirene kadar işlem karşılığı teminat olarak alacağı menkul kıymetin tanımını bilmez sadece bu kıymetlerin bir kamu menkul kıymeti olduğunu bilir. İşlem karşılığı alacağı menkul kıymetin ISIN kodu dediğimiz tanımını repocu taraf sisteme tanımladıktan sonra öğrenebilir. Pazarda repo işlemine konu menkul kıymetler alıcıya teslim edilmeyerek işlemin vadesi boyunca Takas Bank nezdindeki hesaplarda bloke saklamada tutulur.

Pay Senedi Repo Pazarı, organize piyasa koşulları içerisinde, paylar üzerinde repo yapılmasına ve sonrasında bu payların alıcıya teslimine olanak vermek amacıyla kurulmuştur. Pazar’da işlem karşılığı olarak paylar kullanılmaktadır. Pazar’da Pay Piyasası’nda işlem gören, BIST 30 Endeksi’ne dahil paylardan Borsa tarafından uygun görülenler repo işlemlerine konu olabilirler. Diğer repo pazarlarından farklı olarak bu Pazar’da, repo işlemi karşılığı olarak borçlanma araçları değil paylar kullanılır. İşlem sonrası pay senetleri bloke tutulmayarak alıcısına teslim edilir. Vade sonunda alıcının aynı tanım ve miktarda payı karşı tarafa iade edilmek üzere  Takas Bank’a teslimi esastır. Pazar’da aynı gün ve ileri başlangıç valörlü işlemler yapılabilir.

Vadeli işlem ve opsiyon piyasalarının en önemli fonksiyonu etkin risk yönetimi ve geleceğe yönelik fiyat keşfidir. Bu piyasalarda işlem gören ürünler gerek yatırım gerekse riskten korunma amaçlı olarak geniş bir kitle tarafından kullanılmaktadır. 5 Ağustos 2013 tarihinde ise VİOP, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. (VOB) ile birleşmiş ve Türkiye’deki tüm vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri VİOP çatısı altında tek bir platformda işlem görmeye başlamıştır.

Türev araçlar genellikle üç amaçla kullanılır:

• Riskten Korunma,
• Yatırım,
• Arbitraj

Vadeli fiyatlarla spot fiyatlar arasında ve aynı vadeli işlem sözleşmesinin değişik vadeleri arasında belirli ilişkiler vardır. Bu fiyatlardan birisinin bu ilişkiyi bozması durumunda sözleşme ve spot varlığın alım-satımı yapılarak risksiz bir getiri elde etmek mümkün olacaktır.

26 Temmuz 1995 tarihinde Borsanın açılmasıyla birlikte faaliyete geçen ilk piyasa olan “Altın Piyasası”, üye kuruluşlar tarafından yurt dışından ithal edilen altının tam rekabet şartlarında alım satımının yapıldığı organize bir piyasadır. Yapılan yasal düzenlemeler sonucu gümüş ve platinin 9 Temmuz 1999 tarihinden itibaren Borsa bünyesinde işlem görmeye başlamasıyla “Altın Piyasası” fiili olarak kıymetli madenlerin işlem gördüğü bir piyasa konumuna gelmiş ve Kıymetli Madenler Piyasası adını almıştır.

Risk Yönetimi ve Teminatlandırma: Piyasa risk yönetimi Takasbank tarafından yapılır. İşlem sisteminde gerçekleşen işlemler gerçek zamanlı olarak Takasbank tarafından çekilerek pozisyona dönüştürülür. Pozisyonu güncellenen hesaplar için son açık pozisyon ve son parametre dosyası verilerine göre “Bulunması Gereken Teminat” hesaplanır. “Sürdürme Teminatı”, bulunması gereken teminat değerinin %75’i olarak dikkate alınır. Piyasada gerçekleştirilen işlemler için portföy bazında teminatlandırma yöntemi uygulanır. Portföy bazında teminat hesaplamasına esas teşkil edecek parametreler Takasbank tarafından belirlenir ve duyurulur. Takasbank, portföy bazında teminatlandırma işlemlerinde Standard Portfolio Analysis of Risk (SPAN) algoritmasını kullanır. SPAN algoritmasında, değişik fiyat ve volatilite değişim seviyelerine dayalı olarak oluşturulan senaryolar arasından maksimum risk göz önünde bulundurularak, teminat tutarı portföy bazında hesaplanmaktadır.

Kıymetli Madenler Piyasasında standart, standart dışı ve cevherden üretim; altın, gümüş, platin ve paladyum üzerine spot (aynı gün) ve T+90’a kadar valörlü işlemler gerçekleştirilmektedir. Kıymetli Madenler Piyasasında, Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan faaliyet izni almış ve akabinde Borsa İstanbul A.Ş. Yönetim Kurulunun gerekli gördüğü hususları yerine getirmiş olan bankalar, yetkili müesseseler, kıymetli madenler aracı kurumları, kıymetli maden üretimi veya ticareti ile iştigal eden anonim şirketler, yurt dışında yerleşik şirketlerin Türkiye’deki şubeleri işlem yapabilirler. Kıymetli Madenler Piyasasında işlemler, üye işlem temsilcileri tarafından seans salonunda bulunan işlem terminalleri veya uzaktan erişim ile iletilen emirlerin “otomatik eşleşme” kuralına göre en iyi alım ve en iyi satım emirlerinin birbirini karşılaması suretiyle gerçekleşmektedir. İşlemler, fiyat ve zaman önceliği kurallarına uygun olarak çok fiyat yöntemine göre yürütülmektedir. Sisteme girilen alım ve satım emirleri bilgi dağıtım ekranları vasıtasıyla aynı anda üyelere ve uluslararası piyasalara ulaştırılmaktadır.