Anonim ortaklık, bir veya daha çok sayıda kişinin bir sözleşme ile kurdukları, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız mal varlığıyla sorumlu bulunan, tüzel kişiliğe sahip ortaklıktır.

Anonim ortaklık türleri şunlardır:

• Ortak Sayısı Açısından Anonim Ortaklıklar
• Tabi Oldukları Hükümler Açısından Anonim Ortaklıklar
• Ölçeklerine Göre Anonim Ortaklıklar
• Halka Açık Olup Olmamaları Açısından Anonim Ortaklıklar

Ortak Sayısı Açısından Anonim Ortaklıklar, tek ortaklı anonim ortaklık ve çok ortaklı anonim ortaklık olarak ikiye ayrılabilirler. Çok ortaklı anonim ortaklık, tipik anonim ortaklık olarak da ifade edilmektedir. Tek ortaklı anonim ortaklık ise ya kuruluşta tek kişi tarafından kurulmuş ya da kuruluştan sonra ortak sayısı bire inmiş anonim ortaklık olarak karşımıza çıkar.

Tabi Oldukları Hükümler Açısından Anonim Ortaklıklar, Türk Ticaret Kanunu’na tabi anonim ortaklıklar ve özel kanun hükümlerine tabi anonim ortaklıklar veya hakkında özel kanun çıkarılmış anonim ortaklıklar olarak tasnif edilebilirler.

Özel kanun hükmü olarak Sermaye Piyasası Kanunu yanında Bankacılık Kanunu, Sigortacılık Kanunu, Finansal Kiralama Kanunu gibi kanunlar sayılabilir.

Ölçeklerine Göre Anonim Ortaklıklar, Türk Ticaret Kanunu’nda Küçük ve Orta Ölçekli Anonim Ortaklıklar ve Büyük Ölçekli Anonim Ortaklıklar şeklinde ayrıma tabi tutulmaktadır.

Halka Açık Anonim Ortaklık, Sermaye Piyasası Kanunu’nda, anılan Kanun’un uygulanması açısından, hisse senetleri halka arzedilmiş olan veya halka arzedilmiş sayılan anonim ortaklıklar olarak tanımlanmıştır.

Hisse senetlerinin halka arzı ise çeşitli yöntemlerle gerçekleştirilebilir. Bunlardan biri hisse senetlerinin satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulmasıdır. Bir diğeri halkın bir anonim ortaklığa katılmaya davet edilmesidir. Bir anonim ortaklığın hisse senetlerinin borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda sürekli olarak işlem görmesi de halka arz sayılır.

SPK m. 16/1 hükmü gereğince pay sahibi sayısı 500’ü aşan anonim ortaklıkların hisse senetleri halka arzolunmuş sayılır ve bu ortaklıklar, halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olur. Kanun koyucunun bu düzenlemesi karşısında artık pay sahibi sayısı 500’ü geçen anonim ortaklıklar da hisse senetleri halka arz edilmiş anonim ortaklıklar için geçerli kurallara tabi olacak; onlar için getirilen kolaylıklardan faydalanabilecekleri gibi onların tabi oldukları yükümlülüklere de tabi olacaklardır.

Anonim ortaklıkların kuruluşu ise birçok aşamadan meydana gelir. Her şeyden önce anonim ortaklık kurmak isteyen kişi veya kişiler ortaklık kurma iradesini ortaya koymalıdırlar. İradenin ortaya çıkması, ortaklık esas sözleşmesinin hazırlanması suretiyle somutlaşır. Sonraki aşamada bu sözleşmenin imzalanması ve imzaların noter tarafından onaylanması işlemi gerçekleştirilir. Şirket esas sözleşmesinde taahhüt edilen sermayenin en az dörtte birinin ödenmesini müteakip şirket ticaret siciline kaydettirilir ve tüzel kişilik kazanır. Ticaret siciline yapılan tescil Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan edilir. Geriye kalan sermaye borcu da en geç tescili izleyen 24 aylık süre içerisinde ödenmelidir. Anonim ortaklığın kuruluş işlemleri sırasında ortaklığın paylarının halka arz edilmesi ve halka arzın gerçekleşmesi yoluyla anonim ortaklık halka açık hâle gelebilir. Bunun yanında kapalı anonim ortaklık olarak kurulup faaliyete geçen bir anonim ortaklık daha sonra hisse senetlerini halka arz ederek halka açık anonim ortaklık vasfını kazanabilir.

Esas sözleşmede;

• Kurulacak anonim ortaklığın ticaret unvanı (örn. “Uzaylı ticaret turizm otelcilik anonim ortaklığı”) ve merkezinin bulunacağı yer,
• Ortaklığın işletme konusu,
• Ortaklığın sermayesi ile her payın itibarî değeri, bunların ödenmesinin şekil ve şartları,
• Pay senetlerinin nama veya hamiline yazılı olacakları,
• Belirli paylara tanınan imtiyazlar,
• Devir sınırlamaları,
• Paradan başka sermaye olarak konan haklar ve ayınlarla ilgili bilgiler,
• Kuruculara ve yönetim kurulu üyelerine tanınacak menfaatler,
• Yönetim kurulu üye sayısı ve bunlardan imzaya yetkili olanlar,
• Genel kurulların toplantıya nasıl çağrılacakları,
• Oy hakları,
• Varsa ortaklığın süresi,
• Ortaklığa ait ilanların nasıl yapılacağı,
• Pay sahiplerinin taahhüt ettiği sermaye paylarının türleri ve miktarları,
• Ortaklığın hesap dönemi,
• İlk yönetim kurulu üyeleri

esas sözleşmede yer alır. Esas sözleşmenin anonim ortaklıklara ilişkin TTK hükümlerinden sapabilmesi Kanunda buna açıkça izin verilmiş olması koşuluna bağlıdır (TTK m. 340).

Esas sözleşmenin hazırlanması ve imzaların noter tarafından onaylanması veya imzaların ticaret sicili müdürü veya yardımcısı huzurunda atılmasını müteakip, yapılması gereken işlemlerden ilki nakit olarak taahhüt edilen sermayenin en az dörtte birinin ödenmesidir. Geri kalan kısmın ise ortaklığın ticaret siciline tescilinden itibaren yirmi dört ay içerisinde ödenmesi zorunludur.

Türk Ticaret Kanunu m. 333 hükmünde, Ticaret Bakanlığınca çıkarılacak tebliğle, faaliyet alanları belirlenip ilan edilecek anonim ortaklıkların Bakanlığın izni ile kurulabileceği ifade edilmiştir. TTK’nin anılan hükmünde düzenlenen tebliğ Bakanlıkça yayınlanmıştır. Tebliğ m. 5 hükmüne göre bankalar, finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri, tüketici finansmanı ve kart hizmetleri şirketleri, varlık yönetim şirketleri, sigorta şirketleri, anonim şirket şeklinde kurulan holdingler, döviz büfesi işleten şirketler, umumi mağazacılıkla uğraşan şirketler, tarım ürünleri lisanslı depoculuk şirketleri, ürün ihtisas borsası şirketleri, bağımsız denetim şirketleri, gözetim şirketleri, teknoloji geliştirme bölgesi yönetici şirketleri, 06.12.2012 tarihli ve 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi şirketler ile serbest bölge kurucusu ve işleticisi şirketlerin kuruluşları ve esas sözleşme değişiklikleri Bakanlığın iznine tabidir.

Ortaklığın ticaret siciline tescili için kuruculara tanınan süre, Bakanlığın iznine tabi ortaklıklar açısından iznin alınmasından itibaren, diğer anonim ortaklıklar açısından ortaklık esas sözleşmesinde yer alan imzaların noterce onaylanması veya imzaların ticaret sicili müdürü veya yardımcısı huzurunda atılması işleminden itibaren otuz gündür.

TTK m. 345 hükmünde, noter onay tarihinden veya imzaların ticaret sicili müdürü veya yardımcısı huzurunda atılması tarihinden (ve izne tabi ortaklıklarda izin tarihinden) itibaren üç ay içerisinde tüzel kişiliğin kazanılamaması hâlinde, bu hususu doğrulayan bir sicil müdürlüğü yazısının sunulması üzerine, ödenmiş olan sermaye bedellerinin sahiplerine geri verileceği ifade edilmiştir.

Halka açık anonim ortaklıkların yönetim kurulu üye sayısı hakkında özel bir düzenleme bulunmadığından, diğer anonim ortaklıklar için geçerli kurallar bunlar hakkında da uygulanacaktır. Anonim ortaklık yönetim kurulu bir üyeden oluşabileceği gibi esas sözleşmede öngörülmüş ise daha çok sayıda üyeden de oluşabilir.

Kanun koyucu bu genel çerçeve dışında yönetim kurulunun devredilemez görev ve yetkilerini de 375’nci maddede düzenlemiştir. Bunlar;

• Ortaklığın üst düzeyde yönetimi ve bunlarla ilgili talimatların verilmesi,
• Ortaklığın yönetim teşkilatının belirlenmesi,
• Finansal planlama için gerekli düzenin kurulması,
• Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları,
• Yönetimle görevli kişilerin kurallara uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimi,
• Defterlerin tutulması,
• Genel kurul toplantılarının organizasyonu ve
• Borca batıklık durumunda mahkemeye başvurulmasıdır.

Yönetim kurulu, temsil yetkisini bizzat kullanabileceği gibi yönetim kurulu üyelerinden bazılarına (murahhas üye) veya yönetim kurulu dışından kişi veya kişilere (murahhas müdür) de bırakabilir (TTK m. 370/2).

Anonim ortaklık yönetim kurulu tek bir üyeden oluşuyorsa onun katılımıyla; birden çok üyeden oluşuyorsa üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır ve toplantıya katılanların çoğunluğu ile karar alır.

Batıl olduğu Kanun’da açıkça sayılan yönetim kurulu kararları,

• Eşit işlem ilkesine aykırı kararlar,
• Anonim ortaklığın temel yapısına uymayan veya sermayenin korunması ilkesini gözetmeyen kararlar,
• Pay sahiplerinin, özellikle vazgeçilmez nitelikteki haklarını ihlal eden veya bunların kullanılmalarını kısıtlayan ya da güçleştiren kararlar ile,
• Diğer organların devredilemez yetkilerine giren ve bu yetkilerin devrine ilişkin kararlardır.

Yönetim kurulu üyelerinin hakları kişisel hakları;

• Yönetim kurulu toplantılarına katılmak,
• Toplantılarda görüş bildirmek,
• Oy kullanmak,
• Bilgi almak ve incelemek,
• Gündeme madde eklenmesini istemek,
• Uygulanması kişisel sorumluluğu yol açacak genel kurul kararları aleyhine iptal davası açmak,
• Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş anonim ortaklıklarda gerekli ise yönetim kurulu kararları aleyhine iptal davası açmak şeklinde sıralanabilir.

Yönetim kurulu üyelerinin kişisel hakları;

• Yönetim kurulu üyesinin huzur hakkı (toplantı başına ödenecek ücret),
• Huzur hakkı ile birlikte veya onun yerine ödenecek ücret,
• Üyelerin daha verimli çalışmasını teşvik amacıyla ödenebilecek kazanç payı,
• Esas sözleşmede hüküm bulunması kaydıyla ödenebilecek olan ikramiye ve
• Genel kurul kararıyla ödenebilecek olan primden oluşur.

Yönetim kurulunun tabi oldukları yasaklar;

• Toplantılara katılma yasağı
• Görüşmelere katılma yasağı
• Ortaklıkla işlem yapma yasağı
• Ortaklığa borçlanma yasağı

Yönetim kurulu üyesinin üyelik sıfatının sona ermesi taraflardan birinin iradesine bağlı olarak veya kendiliğinden ortaya çıkabilir. İradi sona erme sebeplerinden biri, üyenin anonim ortaklık genel kurulunca veya tüzel kişi adına tescil edilmişse tüzel kişi tarafından azledilmesidir. Anonim ortaklık yönetim kurulu üyeliğinin kendiliğinden sona ermesi sebeplerinden biri üyenin görev süresinin dolmasıdır. Yönetim kurulu üyeleri en çok üç yıl süreyle atanabilir veya seçilebilirler. Bu sürenin dolması ile de görevleri sona erer.

Yönetim kurulu üyelerinin müteselsil sorumluluğu çok çeşitli sebeplere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bunlar;

• Belgelerin ve beyanların doğru olmaması (TTK m. 549)
• Sermaye hakkında yanlış beyanlar ve ödeme yetersizliğinin bilinmesine rağmen gerekli tedbirlerin alınmaması (TTK m. 550)
• Değer biçilmesinde yolsuzluk (TTK m. 551)
• Halktan izinsiz para toplamak (TTK m. 552)
• Kamu borçlarının ödenmemesi (AATUK m. 10, 35 mükerrer; VUK m. 10)

Yönetim kurulu üyelerinin kişisel sorumluluğunu gerektirecek sebepler Kanun’da yönetim kurulu üyeleri için konulan yasaklara ve yükümlülüklere aykırı davranmak şeklinde ortaya çıkabilir. Bunlar;

• Özen ve sadakat yükümlülüğüne aykırı davranış,
• Rekabet yasağına aykırı davranış,
• Ortaklıkla işlem yapma yasağına aykırı davranış,
• Müzakerelere katılma yasağına aykırı davranış,
• Sır saklama yükümlülüğüne aykırı davranış,
• Ortaklığa borçlanma yasağına aykırı davranış,
• Kamuyu aydınlatma görevinin yerine getirilmemesi,
• Temettü dağıtımına ilişkin esaslara uyulmaması,
• Sermaye Piyasası Kuruluna gerekli belge ve beyanların verilmemesi,
• İmtiyazlı pay sahiplerinin haklarının kısıtlanmasında hukuka aykırı davranış,
• İmtiyazlı hisse senedi çıkarılmasında kazanılmış hakların ihlal edilmesi,
• İçeriden öğrenenlerin ticareti yasağına aykırı davranış,
• Esas sözleşmeden doğan ve üyelerin kişisel sorumluluğunu gerektiren diğer sebeplerdir.

Anonim ortaklıkların ve halka açık anonim ortaklıkların en geniş yetkili organı genel kuruldur. Genel kurul zorunlu bir organdır ve pay sahiplerinden oluşur. Yılda en az bir defa toplanması zorunlu olan genel kurul, her zaman olağanüstü toplanabilir.

Anonim ortaklık genel kurulu Kanun’da ve esas sözleşmede gösterilen hususlarda karar alabilir. Kanunda gösterilen yetkilerinin bir kısmı devredilemez mahiyettedir. TTK m. 408/2 hükmüne göre;

• Esas sözleşmenin değiştirilmesi
• Yönetim kurulu üyelerinin seçimi, görev süreleri, ücretleri ile huzur hakkı, ikramiye ve prim gibi haklarının belirlenmesi, ibraları hakkında karar verilmesi, görevden alınmaları
• Kanun’da öngörülen istisnalar dışında denetçinin seçimi ile görevden alınması
• Finansal tablolara, yönetim kurulunun yıllık raporuna, yıllık kâr üzerinde tasarrufa, kâr payları ile kazanç paylarının belirlenmesine, yedek akçenin sermayeye veya dağıtılacak kâra katılması, dâhil,kullanılmasına dair karar alınması
• Kanun’da öngörülen istisnalar dışında şirketin feshi
• Önemli miktarda şirket varlığının toptan satışı

Genel kurul toplantıları olağan veya olağanüstü toplantılar olarak yapılabilir. Olağan toplantı her faaliyet dönemi sonundan itibaren üç ay içerisinde yapılır. Olağanüstü toplantı ise ihtiyaç olduğunda her zaman yapılabilir.

Genel kurul toplantıları çağrılı veya çağrısız olarak da yapılabilir. Çağrılı genel kurul toplantısının yapılabilmesi için yönetim kurulu tarafından gündemin hazırlanması ve toplantı yapılacağının pay sahiplerine esas sözleşmede gösterilen şekilde, internet sitesinde, Kamuyu Aydınlatma Platformu ile Kurulca belirlenen diğer yerlerde toplantıdan en az üç hafta önce (ilan ve toplantı günü hariç) duyurulması gerekir. Çağrısız genel kurul toplantısının yapılabilmesi için bütün pay sahiplerinin hazır bulunması ve tamamının toplantı sonuna kadar hazır bulunmaları gerekir.

Genel kurulu toplantıya çağırma yetkisi yönetim kuruluna ait olmakla birlikte bazı hâllerde tasfiye memurları, pay sahipleri ve azınlık (kapalı anonim ortaklıklarda sermayenin yüzde onu, Halka açık anonim ortaklıklarda yüzde beşi) da bu yönde talepte bulunabilir.

Genel kurul toplantılarında karar alınabilmesi için kanunlarda belirlenen toplantı ve karar yeter sayılarının bulunması gerekir. Toplantı ve karar yeter sayıları toplantının türüne göre değil; toplantıda görüşülen konuya göre belirlenmiştir. Kanun’da veya esas sözleşmede aksine düzenleme yoksa genel kurul sermayenin dörtte birini temsil eden pay sahiplerinin varlığıyla toplanır (SPK m. 29/3). İlk toplantıda anılan çoğunluk sağlanamamışsa ikinci toplantı yapılır. Bu toplantıda herhangi bir toplantı yeter sayısı aranmaz. Hem ilk toplantıda hem de ikinci toplantıda kararlar oyların çoğunluğu ile alınır. Halka açık ortaklıkların genel kurul toplantılarında, ortaklık merkezinin yurt dışına taşınması ile bilanço zararlarının kapatılması için yükümlülük ve ikincil yükümlülük koyan kararlar için tüm pay sahiplerinin oy birliği ile karar alınması gerekir.

TTK m. 447 hükmünde üç ayrı butlan sebebi sayılmıştır. Bunlar;

• Pay sahibinin, genel kurula katılma, asgari oy, dava ve Kanun’dan kaynaklanan vazgeçilemez nitelikteki haklarını sınırlandıran veya ortadan kaldıran,
• Pay sahibinin bilgi alma, inceleme ve denetleme haklarını kanunen izin verilen ölçü dışında sınırlandıran,
• Anonim şirketin temel yapısını bozan veya sermayenin korunması hükümlerine aykırı olan kararlardır.