Halka açık anonim ortaklıklarda sermayenin artırılması çeşitli sebeplerle gündeme gelebilir. Bunlar arasında ortaklığa yeni sermaye sağlamak, yeni paylar çıkarmak, başka ortaklıklarla birleşmek gibi dış kaynaklardan sermaye artırımına gidilmesi sebepleri yanında kâr oranını düşürmek, net mal varlığını sermayeye eklemek ve kâr dağıtımında istikrarı sağlamak gibi iç kaynaklardan sermaye artırımına gidilmesi sebepleri sayılabilir.

Esas sermaye sistemine tabi halka açık anonim ortaklıklarda sermayenin yeni pay çıkarılarak halka arz yoluyla artırılması mümkündür. Bu hâlde hisse senedi bedellerinin tam olarak nakden ödenmesi (SPK m. 12/1) ve sermaye piyasası araçlarının satış sırasında teslim edilmesi gerekir (SPK m. 12/3).

Kayıtlı sermaye, anonim ortaklıkların, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla, yönetim kurulu kararı ile Türk Ticaret Kanunu’nun sermayenin artırılmasına dair hükümlerine tabi olmaksızın sermayeyi çıkarabilecekleri azami miktarı gösteren, ticaret sicilinde tescil edilmiş sermayelerini ifade eder.

Kayıtlı sermaye sisteminde dış kaynaklardan sermaye artırımının başlıca aşamalarını şu şekilde özetleyebiliriz. • Yönetim kurulu kararı, • Bakanlık izni, • Halka arzedilecek pay senetlerinin SPK kaydına alınması, • Mevcut pay sahiplerine yeni pay alma haklarının kullandırılması, • Halkın yeni çıkarılacak pay senetlerinden almaya davet edilmesi, • Halka arz ve satışın tamamlanması, • Pay senetlerinin sahiplerine teslimi, • Tescil ve ilan.

Sermaye, ortaklığın ihtiyacının çok üzerinde olduğu için azaltılabileceği gibi, zaten fiilen eksilmiş olan sermayenin esas sözleşmede de azaltılarak gerçek durumla uyumlu hâle getirilmesi amacıyla azaltılabilir. Bazı hâllerde de azaltma ile artırım bir arada yapılabilir. İlk iki sebeple azaltma hâlinde esas sözleşmede de gerekli değişikliklerin yapılması gerekir. Azaltma ve artırmanın birlikte yapılması hâlinde, sermaye miktarı değişmeyeceğinden esas sözleşmede değişikliğe gerek yoktur.

Anonim ortaklık pay sahiplerinin genel kurul toplantılarına bizzat veya temsilcisi aracılığıyla katılarak görüş belirtme veya oy kullanma hakları vardır. Kural olarak her pay, sahibine en az bir oy hakkı verir. Oy hakkından peşinen vazgeçilemez ve bu hak diğer ortaklarca da kaldırılamaz. Oyda imtiyazlı paylar çıkarılmışsa aynı itibari değere sahip payın daha fazla oy hakkına sahip olması da mümkündür. Oy hakkının kullanılmasında birikimli oy sistemi de kabul edilebilir. Buna göre pay sahibi yönetim kurulu üyesinin seçiminde kullanacağı oy hakkının tamamını tek bir üye lehine veya birkaç üye lehine kullanabilir.

HAAO’lar bakımından kâr payının nasıl ve ne şekilde hesaplanacağı SPK m. 19 hükmünde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Buna göre halka açık ortaklıklar, kârlarını genel kurulları tarafından belirlenecek kâr dağıtım politikaları çerçevesinde ve ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak dağıtır. Ayrıca, kanunen ayrılması gereken yedek akçeler ve esas sözleşmede pay sahipleri için belirlenen kâr payı ayrılmadıkça başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kâr aktarılmasına ve intifa senedi sahiplerine, yönetim kurulu üyelerine ve ortaklık çalışanlarına kârdan pay dağıtılmasına karar verilemeyeceği gibi, belirlenen kâr payı ödenmedikçe bu kişilere kârdan pay dağıtılamaz.

Anonim ortaklık pay sahiplerinin asli borcu sermaye koyma borcudur. Sermaye koyma borcuna tek borç ilkesi de denilmektedir. Sermaye koyma borcu, pay karşılığı olan bedeli ve paylar primli ise payın itibari değerini aşan primi de ödemeyi kapsar.

Pay nama yazılı ise ancak ciro ve zilyetliğin devri ile devir gerçekleştirilebilir. Ciro, nama yazılı pay senedinin üzerine veya ayrı bir kâğıt üzerine yazılacak olan devir beyanıdır. Zilyetliğin devri ise pay senedinin, payı devralan kişiye, mülkiyeti devir amacıyla nakledilmesini ifade eder.

Bağımsız denetim kuruluşlarınca yapılacak denetime tabi olan halka açık anonim ortaklıklar, sermaye piyasası araçları bir borsada ve/veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören anonim şirketler ile bu niteliği bulunmasa bile bağımsız denetime tabi anonim ortaklıkları belirleyen Bakanlar Kurulu Kararının 3’üncü maddesinde belirtilen üç koşuldan ikisini karşılayan halka açık anonim ortalıklardır. Bu üç koşul; a. Aktif toplamı 35 milyon ve üstü Türk Lirası, b. Yıllık net satış hasılatı 70 milyon ve üstü Türk Lirası, c. Çalışan sayısı 175 ve üstü.

Anonim ortaklıklar her türlü ekonomik amaçlar için kurulup faaliyet gösterebilirlerse de esaslı noktaları belirlenmiş ve tanımlanmış şekilde işletme konusunun esas sözleşmede gösterilmesi zorunludur (TTK m. 339/2, b). İşte esas sözleşmede yazılı işletme konusunun gerçekleşmesi veya gerçekleşmesinin imkânsız hâle gelmesiyle yahut imkânsız olduğunun anlaşılmasıyla ortaklık kendiliğinden sona erer (TTK m. 529/1, b).

Anonim ortaklık, borçlarını ödeyemediği için, alacaklıların veya yönetim kurulunun talebi ile mahkemece ortaklığın iflasına karar verildiği hâlde de sona erer. İflas kararı sadece ticari davalara bakmakla görevli mahkemelerce ve iflasa tabi olanlar hakkında verilebilir. Halka açık anonim ortaklık, esas sözleşmesinde yer alan bir sona erme sebebinin gerçekleşmesi hâlinde de sona erer.

Mahkemenin sona erme kararı verebilmesi; haklı bir sebebin varlığına, organların eksikliği veya genel kurulun toplanamamasına veya kuruluşta kanuna veya esas sözleşme hükümlerine aykırılığa bağlıdır.

Halka açık anonim ortaklığın feshine ilişkin haklı sebeplerin varlığı hâlinde sermayenin en az yirmide birini temsil eden payların sahipleri, ortaklık merkezinin bulunduğu yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesinden şirketin feshine karar verilmesini isteyebilirler. Haklı sebeplerin ne olduğu Kanun’da açıkça düzenlenmediğinden somut olaya göre hâkim tarafından belirlenmesi gerekir.

Haklı sebepler yanında halka açık anonim ortaklığın organlarından birinin uzun süredir eksik olması veya genel kurulun toplanamaması da bir fesih sebebi olarak (TTK m. 530) düzenlenmiştir.

Kuruluşta kanuna veya esas sözleşmeye aykırılık sebebi ile fesih davası TTK m. 353 ile hukukumuza yeni giren davalardan biridir. Buna göre, ortaklığın kuruluşu sırasında TTK veya ortaklık esas sözleşmesine aykırılıkların tespiti hâlinde, ortaklığın ticaret siciline tescilini izleyen üç aylık süre içerisinde açılacak bir dava ile ortaklığın feshine karar verilebilir.

Kamu düzenine veya işletme konusuna aykırı faaliyet ve işlemlerde bulunulması veya bu konuda hazırlıklarda ya da muvazaalı iş ve faaliyetlerde bulunulduğu belirlenen ticaret şirketleri hakkında Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından fesih davası açılabilir.

Halka açık anonim ortaklık bazı hâllerde genel kurulda alınacak karar ile de fesholunabilir. Genel kurul toplanıp herhangi bir sebep göstermeksizin yeterli çoğunluğu sağlayarak ortaklığın sona ermesi yönünde karar alabilir (TTK m. 529/1, d bendi). Sona erme, SPK m. 23/1-a bendinde önemli nitelikte işlemlerden sayılmıştır.

Halka açık anonim ortaklıklar çeşitli sebeplerle kurul kaydından çıkarılabilir. Bunlar II-16.1 Ortaklıkların Kanun Kapsamından Çıkarılması Ve Paylarının Borsada İşlem Görmesi Zorunluluğuna İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlenmiştir. Halka açık ortaklık statüsünün kazanıldığı tarihten itibaren en geç iki yıl içinde paylarının borsada işlem görmesi için başvuruda bulunmayan ve bu Tebliğ’in 5’inci maddesi kapsamında genel kurul kararı almayan ortaklıkların, paylarının borsada işlem görmesi veya Kanun kapsamından çıkarılmaları hususunda ortaklığın talebi aranmaksızın Kurulca bu Tebliğ’in ilgili maddelerine göre işlem yapılır.

Halka açık anonim ortaklık, tasfiyesiz infisah hâlleri dışında bir sebeple sona ermişse derhal tasfiye işlemlerine başlanması gerekir. Tasfiye, ortaklık mal varlığının paraya çevrilmesi, alacakların tahsil edilmesi, borçların ödenmesi, geriye kalan bir şey varsa bunun da tasfiye bakiyesinin dağıtılması ilkelerine göre pay sahiplerine iadesini kapsar.