Günümüzde kooperatifçilik uygulamalarını dünyanın tüm ülkelerinde her çeşit ekonomik ve toplumsal ortamlarda görmek olanaklıdır. Bunun da nedeni kooperatifçiliğin bütün ekonomik ve toplumsal sistemlerde rahatça uygulanabilen bir esnekliğe sahip olmasıdır. Kooperatifçilik çok çeşitli alanlarda uygulanabilmektedir.

Kooperatif, tüzel kişiliğe haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve kamu tüzel kişileri ile özel idareler, belediyeler, köyle, cemiyetler ve dernekler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli teşekküllerdir.

Kooperatif tanımına göre kooperatiflerle ilgili bazı özellikleri şöyle sıralayabiliriz;
• Kooperatifler tüzel kişiliğe sahiptir.
• E n az 7 kişi ile kurulur.
• Kooperatifler belirli ekonomik çıkarları karşılamak amacıyla kurulur.
• İhtiyaçlar karşılık yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle karşılanır.
• Ortak sayısı değişkendir.
• Gerçek ve tüzel kişiler kurabilir.
• Sermayesi değişkendir.
• Sözleşme ile kurulur.
• Her ortağın bir oy hakkı vardır.
• Ortaklık payı en az T1’dir.
• Bir ortak en az 1 pay en fazla 5.000 pay sahibi olabilir.
• Ortağın ölümü ile ortaklık sıfatı sona erer. Ancak ana sözleşmede gösterilen şartlarla
mirasçıların ortak olarak kalması sağlanabilir.
• Her ortak kooperatiften ayrılabilir.

Kooperatifler diğer işletmelerden farklı bazı ilkeleri bulunmaktadır. Bu ilkeleri şöyle sıralanabilir;
Gönüllü ve Açık Üyelik: Kooperatifler üye olmanın sorumluluğunu almaya gönüllü herkese açık
organizasyonlardır. Cinsiyet, sosyal, ırk, politik ve dini ayrım gözetmeksizin herkese açıktır.
Demokratik Yönetim: Kooperatifler uygulanan politikaları belirleme ve karar alma konularına
katılan üyelerce kontrol edilen demokratik organizasyonlardır. Üyeler eşit oy hakkına sahiptir.
Üyelerin Ekonomik Katılımı: Üyeler kooperatif parasını demokratik olarak kontrol eder, eşit olarak
katılırlar. Para kooperatifin ortak çıkarı için kullanılır. Üyeler üyelik koşulu olarak sınırlı bir bedel öder.
Üyeler kooperatifi geliştirmek ve diğer aktiviteleri desteklemek için ek bedel öderler.
Özerklik ve Tarafsızlık: Kooperatifler, üyeleri tarafından yönetilen özerk organizasyonlardır.
Hükümet veya diğer organizasyonlarla yaptıkları anlaşmalarda veya dış kaynaklardan anapara artırımında
üyelerinin demokratik kontrolü ve özerk yapıyı koruyacak şekilde hareket ederler.
Eğitimin Geliştirilmesi: Kooperatifler gelişim odaklı olarak, üyeleri ve seçilmiş temsilcileri,
yöneticileri ve çalışanları için eğitim sağlayabilir.
Kooperatif İçinde İşbirliği: Kooperatifler kooperatif hareketini güçlendirip daha verimli hale
getirmek için lokal, milli, bölgesel ve uluslararası yapılarda üyelerine hizmet verirler.
Topluma Karşı Sorumluluk: Kooperatifler topluluk gelişimi için üyeler tarafından onaylanan
politikalara göre çalışırlar.

Ülkelerin ekonomik ve sosyal yapılarına göre değişik kooperatif türleri görmek olanaklıdır. Kooperatifler çeşitli şekilde sınıflandırmak olanaklıdır. Örneğin tarım alanında kurulmuş birçok kooperatif bulunmaktadır. Bu sebeple kooperatifleri tarım amaçlı kooperatifler ve tarım dışı amaçlı kooperatifler olarak sınıflandırılabilir.

Tarım dışı amaçlı kooperatifler
• Üretim kooperatifleri,
• Tüketim kooperatifleri,
• Kredi kooperatifleri,
• Yapı kooperatifleri,
• Taşıma kooperatifleri,
• Ecza kooperatifleri
• Diğer kooperatifler

Tarım amaçlı kooperatifler
• Tarım kredi kooperatifleri,
• Tarım alım kooperatifleri,
• Tarım satış kooperatifleri,
• Sulama kooperatifleri,
• Su ürünleri kooperatifleri,
• Tarım pazarlama kooperatifleri,
• Tarım hizmet kooperatifleri

Gerçek veya tüzel kişiler tarafından çeşitli amaçlar için kooperatifler kurulabilir. Bir kooperatif 7 kişi tarafından kurulur. Bu sayı özel kanunları olan Tarım Satış Kooperatifleri için 10, Tarım Kredi Kooperatifleri için 30’dur.
Bir kooperatifin kurulabilmesi için her şeyden önce kurucularının kanunda belirtilen (KK md.8) medeni hakları kullanma yeterliliğine sahip olması gerekir. Tüzel kişiler de kooperatif kuruluşuna yardımcı olur ve ortak olabilirler.

Bir kooperatifin kuruluşu ile ilgili olarak izlenecek yol şöyle sıralanabilir;
• 7 kurucu ortak bir araya gelerek ana sözleşmeyi hazırlar ve imzalar
• Ana sözleşmedeki imzalar Noter veya Ticaret Siciline onaylatılır.
• Ortaklarca kuruluş sermayesinin ¼’ün bankaya bloke edilmesi
• Bakanlıktan izin alınması
• Kooperatifin tescil ve ilanı
Yukarıda sayılan işlemler gerçekleştirildiğinde kooperatif kurulmuş olur.

Bir kooperatif ana sözleşmesinde şu hükümlerin yer alması gerekir;
• Kooperatifin adı ve merkezi,
• Kooperatifin adı ve çalışma konuları,
• Ortaklık sıfatını kazandıran ve kaybettiren hal ve şartlar,
• Ortakların pay tutarı ve kooperatif sermayesinin ödenme şekli, nakdi sermayenin en az ¼’ünün
peşin ödenmesi,
• Ortakların ayni sermaye koyup koyamayacakları,
• Kooperatiflerin yükümlerinden dolayı ortakların sorumluluk durumu ve derecesi,
• Kooperatif yönetici ve denetleyici organların görev, yetki, sorumlulukları ve seçim tarzları,
• Kooperatifin temsiline ait hükümler,
• Yıllık gelir gider farklarının hesaplanma ve kullanma şekilleri,
• Kurucuların adı, soyadı, iş ve konut adresleri.
Ana sözleşme ayrıca aşağıdaki hususları da kapsayabilir;
• Genel kurul toplantısı, kararların alınması, oyların kullanılması hakkındaki hükümler,
• Kooperatiflerin çalışma şekline dair esaslar,
• Kooperatiflerin birliklerle olan ilişkileri,
• Kooperatifin diğer bir kooperatifle birleşmesine ait hükümler,
• Kooperatifin süresi.

Kooperatiflerin 3 organı bulunmaktadır. Bunlar şunlardır,
• Genel kurul
• Yönetim kurulu
• Denetçiler

Genel kurul bütün ortakları temsil eden en yetkili organdır. Genel kurulun yetkileri şöyle sıralanabilir;
• Ana sözleşmeyi değiştirmek.
• Yönetim kurulu ve denetçiler kurulu üyeleriyle gerektiğinde tasfiye kurulunu seçmek.
• İşletme hesabıyla bilanço ve gerektiğinde gelir gider farkının bölüşülmesi hakkında karar almak.
• Yönetim ve denetçiler kurullarını ibra etmek.
• Kanun veya ana sözleşme ile genel kurula tanınmış olan konular hakkında karar vermek.
• Gayrimenkul alımında ve satımında takip edilecek usul ile alınacak gayrimenkulün niteliğini,
yerini ve azami fiyatını, satılacak gayrimenkulün asgari fiyatını belirlemek,
• İmalat ve inşaat işlerinin yaptırılma yöntemlerini belirlemek,
• Yapı kooperatiflerinde; kooperatifin ortak sayısı ile yapılacak konut ve işyeri sayısını
belirlemek.

Yönetim Kurulu, kanun ve ana sözleşme hükümleri içinde kooperatifin faaliyetini yöneten ve onu temsil eden icra organıdır.
Yönetim Kurulu en az üç üyeden kurulur. Bunların ve yedeklerinin kooperatif ortağı olmaları şarttır.Yönetim Kurulu üyeliğine seçilen tüzel kişiler, temsilcilerinin isimlerini kooperatife bildirir.
Yönetim kurulu üyelerinde aşağıdaki şartlar aranır.
• Türk vatandaşı olmak.
• Aynı türde başka bir kooperatifin yönetim kurulu üyesi olmamak
• Türk Ceza Kanununun zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, görevi suiistimal, sahtekarlık, hırsızlık,
dolandırıcılık, hileli iflas, emniyeti suiistimal ve Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlara ilişkin hükümlerine veya mahkum olmamak.
Üyelik şartları denetçiler tarafından araştırılır. Bu şartları taşımadıkları halde seçilenler ile sonradan kaybedenlerin görevlerine yönetim kurulunca son verilir.
Yönetim Kurulu üyeleri en çok 4 yıl için seçilebilirler. Ana sözleşmede aksine hüküm yoksa tekrar seçilebilirler.
Yönetim Kurulu, kooperatif işlerinin yönetim için gereken titizliği gösterir ve kooperatifin başarısı ve gelişmesi yolunda bütün gayretini sarf eder. Yönetim Kurulu, kendi tutanakları ile Genel Kurul  tutanaklarının, gerekli defterlerin ve ortak listelerinin düzenli hazırlanıp, tutulup, saklanmasından ve
işletme hesabiyle, yıllık bilançonun kanuni hükümlere uygun olarak hazırlanıp tetkik olunmak üzere denetleme kuruluna verilmesinden sorumludur.

Kooperatif denetiçilerinde aşağıdaki şartlar aranır.
• Türk vatandaşı olmak
• Türk ceza kanununun zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, görevi suiistimal, sahtekarlık, hırsızlık,
dolandırıcılık, hileli iflas, emniyeti suiistimal ve devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlara ilişkin
hükümlerine veya kooperatifler Kanununa göre mahkum olmamak.
• Yönetim kurulu üyesi olmamak veya kooperatifin bir memuru olmamak

Kooperatifler 1. sınıf tacir sayıldıkları için bilanço esasına göre defter tutmak zorundadırlar. Kooperatifler aşağıda belirtilen defterleri tutarlar:
a. Kanuni Defterler:
• Yevmiye Defteri
• Defteri Kebir
• Envanter ve Bilanço Defteri
• Karar Defterleri
• Genel Kurul Karar Defteri
• Yönetim Kurulu Karar Defteri
• Ortaklar Defteri

b. Diğer Kanuni Defterler:
Vergi Usul Kanunu işletmelerin özelliğine göre bazı ilave defterlerin tutulmasını gerekli kılmıştır. Eğer kooperatif, sınai bir işletme kurmuşsa, bu işletme için (imalat defteri) ile (istihsal vergisi defteri)
tutacaktır. Kooperatif Nakliyat işleri için uğraşıyorsa (Nakliyat Vergisi Defteri) tutulması gereklidir.
c. Yardımcı Defterler:
• Stok giriş-çıkış defteri veya kartları.
• Sabit Kıymetler ve Demirbaş defteri
• Kıymetli evrak defteri
• Teftiş Defteri,
• Gelen-giden evrak kayıt defteri

Kooperatifler kurumlar vergisi mükellefidir. Ancak kanunda yazılan bazı koşulların gerçekleşmesi halinde kurumlar vergisi mükellefi olmamaktadırlar(Kurumlar Vergisi md 7/16). Kooperatifin Kurumlar Vergisi mükellefi olmaması için öngörülen koşullar şunlardır;
• Sermaye üzerinden kazanç dağıtmaması,
• Yönetim kurulu başkan ve üyelerine kazanç üzerinden pay verilmemesi,
• Yedek akçelerin ortaklara dağıtılmaması,
• Sadece ortaklarla iş yapılması,
• Üst kuruluşa (birliğe) üye olunması.
Ayrıca kooperatifler Katma değer Vergisi mükellefidirler. Muhtasar beyanname de verirler.

Kooperatifler çeşitli nedenlerle dağılırlar (KK md 81). Dağılma nedenleri şöyle sıralanabilir;
• Anasözleşme gereğince,
• Genel kurul kararı ile,
• İflasın açılmasıyla,
• Kanunlarda öngörülen diğer hallerde, ilgili bakanlığın mahkemeden alacağı karar üzerine,
• Diğer bir kooperatifle birleşmesi veya devralınması suretiyle,
• Üç yıl olağan genel kurulunu yapmaması halinde,
• Amacına ulaşma olanağının bulunmadığının ilgili Bakanlıkça tespiti halinde mahkemeden alacağı kararla dağılır.

Tasfiye kurulunun görevleri şöyle sıralanabilir;
• Tasfiyeye başlama bilançosu düzenlemek,
• Muhasebe defterlerini tutmak,
• Varlıkları nakite çevirmek,
• Alacakları tahsil etmek,
• Borçları ödemek,
• Yarım kalmış işleri tamamlamak,
• Varlıkların borçları karşılamaya yetmediği belirlenirse bunu derhal mahkemeye bildirmek,
• Tasfiye sonu bilançosu düzenlemek,
• Tasfiye sonrası kooperatif unvanının ticaret sicilinden sildirmek,
• Defterleri saklanmak üzere tasfiye memurlarından birine ya da notere teslim etmek
• Tasfiye sonrası kalan değerleri ortaklara dağıtmak.
Varlıkların toptan satılabilmesi için genel kurul kararı gerekir.

Kooperatifler kar amacı gütmezler. Ama buna rağmen faaliyetleri sonucunda şirketler gibi kar ya da zarar edebilirler. Kooperatiflerde gelir gider arasındaki farka kar, gelir gider arasındaki olumsuz farka zarar denilmektedir. Ancak kooperatiflerde Tek Düzen Hesap Planını uygulamak zorundadırlar. Tek Düzen Hesap Planında kooperatiflerdeki kullanıldığı şekliyle olumlu fark ya da olumsuz fark isimlerinde hesap olmadığından muhasebe uygulamalarında kar ya da zarar adıyla kayıt yapılacaktır.

Bir yıllık faaliyet neticeleri menfi olduğu takdirde açık, yedek akçelerden ve bunların yeterli gelmemesi halinde ek ödemelerle veya ortak sermaye paylarıyla karşılanır. Menfi neticeler ortadan kaldırılmadıkça gelir-gider farkı ve faiz dağıtımı yapılamaz.
Kardan (gelir- gider farkı) yapılacak kesintiler şöyle sıralanabilir;
Yasal olarak gelir gider farkından ilk önce yedek akçe (%10) ayrılır.
Eğer üst kuruluşa üye olunmuşsa üst kuruluş fonu olarak % 1 ayrılır.
Yasal kesintilerin yapılması zorunludur. Kesintiler yapıldıktan sonra kalan kısım ortaklara dağıtılır. Bu işleme risturn denir. Ayrıca istenirse ortak ve personele yardım fonu ile yardım ve geliştirme fonunda da kesinti yapılabilir. Olumlu gelir-gider farkından yedekler ve diğer fonların düşülmesinden sonra kalan miktardan ortakların kooperatifle yaptıkları işlemlerle oranlı olarak aldıkları paya “risturn” denir. Risturn oranı şöyle bulunur;
Risturn Oranı = Dağıtılacak Olumlu Gelir –Gider Farkı/ Ortaklarla Yapılan Toplam İşlem Tutarı