Kriz, insanoğlunun şahsi veya kitlesel ihtiyaçları neticesinde şekillenen sistemlerinde yaşanan aksaklıkları, beklenmedik sonuçlarla karşı karşıya kalınmasını takiben oluşan olumsuz tepkileri içeren istenmeyen ya da istenmediği yansıtılan sosyolojik, iktisadi, politik veya doğal konumlandırmaların tanımıdır.

Kriz önleme çalışmalarında önemli olan krizin zamanını ve şeklini doğruya en yakın biçimde tahmin ederek; toplumu ve sistemleri krize hazır hale getirebilmektedir.

Hazırlık aşamalarında çeşitli regülasyonlar, denetimler ve yaptırım işlemleri, fiziki eylemsel planlar, toplantılar, eğitimler ve bunun gibi çeşitli aktif programlar uygulanmalıdır. Kısacası, ne ile karşılaşıldığında ne gibi refleks sergilenmelidirin cevabı, krizden önce belirlenmeli ve uygulama safhasında vakit tasarrufu sağlanmalıdır.

Krizin oluşu ile sonuca bağlanması mesafesindeki hızı, bilgi akışı üzerindeki kişilerin ve kurumların yetkinlik dereceleri ile doğru orantılı olarak şekillenmektedir.

• Geleneksel yöntemlerle şekillendirilmiş bilindik bir durum.

• Teknik, iktisadi ve sosyal açıdan yönetilebilir.

• Tahmin edilebilir maliyetlere sahip olup; önceki durumlardan yola çıkılarak belirlenebilen maliyetlere sahiptir.

• Sınırlı bir zamana sahiptir, kısa sürelidir.

• Yöntemler kesin biçimde belirlenmiş olup; uzmanlıklar bu konularda eğitilmişlerdir.

• Sınırlı sayıda uzmanla birlikte, her uzman problemin bir kısmını çözebilecek yetkinlikte uzmanlaştırılmıştır.

• Herkesin ne yapacağı belli ve hiyerarşik yapı ile sorumluluk dağılımı net biçimde bilinir.

Modern kriz yapısı şu özelliklere sahiptir:

• Geniş etki alanı ile birlikte, çok sayıda insan etkilenir.

• Çok yüksek iktisadi maliyetleri bulunmaktadır ve bilindik anlamdaki sigorta kavramı karşılamayabilmektedir.

• Önemli kaynakları etkileyebilecek ölçüde beklenmedik ve karmaşık, girift sorunlardır.

• Kartopu olarak da tabir edilen ve çok büyük etkileri olabilecek durumlardır.

• Acil müdahale sistemleri eski ve uygulama dışı kalabilmektedir.

• Bitene kadar anlaşılamayacak şekilde aşırı şekillenmiş belirsizlik haline sahiptir.

• Tehdidin evrimine bağlı olarak uzun döne- me yayılabilmektedir.

• Çok sayıda kişi ya da kurum ve kuruluşun aynı anda etkilenebilmesine sebebiyet verir.

• Kişiler, basın ve kurumlar arasında önemli iletişim sorunları yaratır.

• Ortak paydada her türlü etkisi yayılma gösterir.

Devletlerin yapılarını doğrudan ve/veya dolaylı yollardan etkileyen kriz faktörlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Dış siyasi alanda -ülke kontrolü dışında- alınan kararlar ve planlamalar dâhilinde ülkeye empoze edilen hususlar vesilesiyle çıkan krizler.

• Dış siyasete dair bilinçli biçimde alınan kararlar ve planlamalar dâhilinde, kararlara konu olan yönetimlerin uyuşmazlık göstermesi ve çatışmanın yaşandığı krizler.

• Ülke dışından, iç siyasete dair yapılan müdahaleler sonucunda ortaya çıkan krizler.

• Ülke içerisinde, dış siyaseti etkilemeye yönelik oluşan krizler.

• Kontrol dışında vuku bulan olağandan farklı doğa olayları, felaketler neticesinde oluşan krizler.

Bazı kriz anlarında, yetkililer tarafından olağandışı bir tavır sergilenebildiği gözlemlenebilir. Bunun sebebi, politik anlamda eli güçlendirmek ve kamuoyunda güçlü hale gelmeyi hedeflemektir.

Kriz görüşmelerinde bağlı bulunan resmi yetkililer üzerinden aktarılan en önemli iki sistem mekaniği nota ve ültimatomdur.

Nota, taraflardan birinin çıkarlarına veya prestijine yönelik olumsuz bir etki yarattığı düşüncesiyle karşı tarafa gönderdiği uyarı mahiyeti taşıyan bildiridir.

Ültimatom, nota sonrası ilk adımdır. Daha ziyade resmi nihai uyarı olarak da kabul gören bu bilgilendirme ardından ilişkilerin kesilmesi ve krizi meydana getiren olayın çözülmemesi halinde çok daha büyük olumsuz sonuçların ortaya çıkacağının bildirilmesi eylemidir.

Kriz görüşmelerinde bağlı bulunan resmi yetkililer üzerinden aktarılan en önemli iki sistem mekaniği nota ve ültimatomdur. Nota, taraflardan birinin çıkarlarına veya prestijine yönelik olumsuz bir etki yarattığı düşüncesiyle karşı tarafa gönderdiği uyarı mahiyeti taşıyan bildiridir. Nota sonrası ilk adım ise ültimatomdur. Daha ziyade resmi nihai uyarı olarak da kabul gören bu bilgilendirme ardından ilişkilerin kesilmesi ve krizi meydana getiren olayın çözülmemesi halinde çok daha büyük olumsuz sonuçların ortaya çıkacağının bildirilmesi eylemidir.

Politik tavırları ve kararların doğruluğu, uygunluğu üzerinden yapılacak değerlendirmeleri, siyasi hareketlerin basın danışmanları gerçekleştirir.

Medya, artık bir haber verme ya da bilgi edinme aracı değil, birey ve toplumlar arasında doğrudan sosyolojik ve iktisadi anlaşma yaratım vasıtası halini almıştır.

Krizin genel yapısı içerisinde teknik/iktisadi veya sosyal nedenlerden kaynaklanan problemlerin çözümleri kimi zaman kabullenme, kimi zaman reddetme ve kimi zaman çeşitli yan açıklamalar yapma yoluyla bertaraf etme tiplerinden oluşur.

Krizin müdahale sonrası yapısı da en az çözüm süreci kadar önem taşımaktadır. Bir toparlanma süreci olarak da adlandırabileceğimiz dönem, ticari ya da kamu kurum ve kuruluşları açısından ortak bir kaderi simgelemektedir. Zira resmi taraflar için siyasi kimliğin düzeni, ticari işletmeler için ise mevcut pazardaki istikrarının devamlılığı esastır.

Kabul etmeme, meydana gelen problemin tamamen reddetme anlamına gelen eylemleri ifade etmektedir. Konu ile ilgili suçlamaları, değişkenleriyle birlikte, başkasını suçlamak ve sistemin sorununu görmezlikten gelmek esasları üzerine inşa edilir.

Problemin saldırganlık seviyesini azaltma, bir nevi etkisizleştirme ve yapılan yanlışın yanlış olduğunu kabul etmeden üstünü kapatma eylemlerini kapsamaktadır. Ret ile kabul arasında bulunmakta ve üstünde  durulmasının gerek olmadığı yönündeki imajı sergilemektedir.

Düzeltici eylem, yapılan problemin tam sorumluluğunun üstlenip üstlenilmediğine dair bir işaret vermektense, kamuoyunu rahatlatmaya yönelik bir eyleme girişileceği haberini içermektedir.

İletişim araçlarının anlaşmazlık bağlamındaki temel noktalarını maddelersek;

• Siyasal mekanizmalar açısından vazgeçil- mez olması,

• Bireylerden ve toplumun genelinden bağımsız olarak yapılandırılamayacağı,

• Kitlelerin birbirlerine bağlanmasında anahtar görevi gördüğü,

• Dilin vermiş olduğu ulaşım olanağı sayesinde uluslararası alanda bir itibar sembolü olduğu,

• Sonuçlandırma ve hedef oluşturulmasında etken olduğu sonuçlarını çıkarabiliriz.