Eski Yunan dilinde ‘halk’ anlamına gelen demos ve ‘güç, yönetim, iktidar’ gibi anlamlara gelen kratos sözcüklerinin bir araya gelmesiyle oluşturulan demokrasi, verilen sözlük anlamları yan yana getirildiğinde, “halkın gücü, iktidarı” anlamına gelen bir tamlama olarak karşımıza çıkar.

Eski Yunan uygarlığında, Atina bir şehir-devleti olarak yönetilirdi ve kadınlar, çocuklar ve köleler dışında herkesin siyasi karar mekanizmalarına doğrudan katılma hakkı bulunurdu. Bu şekilde işleyen demokrasiye, doğrudan demokrasi denir.

Demokrasi ile yönetilen toplumlarda, yasaların öngördüğü yaş ve akıl sağlığı ölçütlerine uyan herkes oy kullanma hakkına sahiptir ve bu hakkı kullanan bireylere ‘seçmen’ denir.

Demokrasi ile yönetilen toplumlarda, tüm siyasi partiler, ‘meclis’ ya da ‘parlamento’ adı verilen bir kurum çatısı altında çalışırlar. Halk tarafından seçilen milletvekillerinin toplanarak devletin yönetimi ile ilgili sorunları tartışıp kararlar aldıkları bu kurum, Arapça’da ‘konuşulacak, toplanılacak yer’ anlamına da gelen ‘meclis’ sözcüğüyle ifade edilmektedir.

Ülke yönetiminin, halkın tümünün katılımı ile değil de, yurttaşların daha bilgili, daha iyi yetişmiş ve siyaset alanında deneyimli kişilerce temsil edildiği bir vekiller topluluğunca yürütülmesine, temsilî demokrasi denir.

Yurttaşların seçimler dışında siyaset alanına meşru taleplerini taşıyabildikleri, halka yönetime katılmak için seçim dışında alternatif kanalların açıldığı ve demokrasinin adına ve özüne yakışır bir biçimde bu kanalların kurumsal hâle getirildiği temsilî demokrasi biçimine de katılımcı demokrasi adı verilir.

Temsilî demokrasi içerisinde, yönetimin, referandum vb. araçları kullanarak, halkta yönetimde doğrudan söz sahibi olma duygusunu uyandırması durumunda, plebisiter demokrasi ortaya çıkar.

Bireysel hak ve özgürlükleri tüm toplum yaşamının temeline koyan ve çoğulculuk, serbest piyasa ekonomisi, sivil toplum gibi unsurlara göre şekillenmiş toplumlarda bireylerin siyasi ve hukuki haklarının en geniş biçimde koruma altına alınmasını savunan demokrasi anlayışına liberal demokrasi denir.

Demokraside halkın siyasi alana katılabilmesini, bireyin yalnızca devlet karşısında değil, evinde-aile içerisinde ve işyerinde de yasalarca güvence altına alınmış hak ve özgürlüklerle donatılması gerektiğini savunan demokrasi anlayışına, sosyal demokrasi denir.

Toplumun rekabet değil işbirliği esasına göre kurulmasını ve eğitim, sağlık vb. hizmetlere ulaşmada olanak ve fırsat eşitliği sağlanmasını, bunların yokluğu durumunda gerçek demokrasiden söz edilemeyeceğini savunan demokrasi anlayışına sosyalist demokrasi denir.

Yasama, yürütme ve yargı organlarının ayrı ayrı yetkilendirildikleri ve birbirlerine müdahalede bulunmadıkları zaman kuvvetler ayrılığı; bu organların tüm yetkilerinin tek elde (söz gelimi, devlet başkanı) toplandığı zaman kuvvetler birliği söz konusudur.

Demokrasi, insanların bağımsızlık, özgüven, eleştirellik, tartışma kültürünü benimseme, başka bireylerin hak ve özgürlüklerini de gözetme gibi pek çok erdemini geliştirme olanağını fazlasıyla bulduğu bir yönetim biçimidir. Demokrasi, ayrıca, inançları, kültürleri, dünya görüşleri ve yaşam tarzları birbirinden önemli ölçüde farklılık gösteren bireylerin ve toplulukların, tek bir toplum/devlet çatısı altında bir arada barış içinde yaşamasını sağlayacak yasal düzenlemelerin de yapıldığı bir siyasal sistem olarak, çoğulcu bir anlayışa sahiptir.

Toplumun geleceğini ilgilendiren önemli bir konuda toplumda belirli bir azınlık çoğunluktan farklı düşündüğünde, bu düşüncesini hayata geçirmesi neredeyse olanaksızdır. Demokrasinin bir başka olumsuz yönü de toplumdaki tüm bireylerin görüşlerine eşit ölçüde değer vermesiyle ortaya çıkar. Herkesin görüşünü eşit ölçüde önemli ve değerli olarak hesaba katma, cahil/bilgisiz kimseler ile aydın/bilgi sahibi kimseleri bir tutmayı beraberinde getirir. 

"Negatif özgürlük", bireyin eylemlerinde başka kişi gruplar tarafından engellenmemesidir. Bu anlamda siyasal özgürlük kişinin diğerlerince engellenmeden hareket edebilmesi durumudur.

Olumlu, yani pozitif özgürlük ise bireyin kendisinin efendisi olması isteğinden kaynaklanır. Kişinin kendi hayatının ve kararlarının ne türden olursa olsun bir dış güce değil, kendisine dayanması isteğidir pozitif özgürlük.

Negatif özgürlük, bireyin müdahale ve sınırlamalardan ne ölçüde korunabileceği sorusuna odaklanırken, pozitif özgürlük, bireyin şu ya da bu yönde eylemesini denetleyen ya da belirleyen faktörlerin ne(ler) olduğu sorusuna odaklanır.

Çoğulculuk, tek elden yönetime bağlı olarak ortaya çıkan sorunların üstesinden gelebilmek için, iktidarın olabildiğince tüm toplum katmanlarına yaygınlaştırılmasını ve azınlık haklarının çoğunluğa karşı korunması gerektiğini savunan bir siyaset felsefesi görüşüdür.

Demokrasinin, çoğunluğun kararlarının yaşama geçirilmesi biçiminde uygulanmasından doğacak en önemli tehlike, temsilde adaletsizliktir. Meşru bir zeminde adil biçimde temsil edilmediğini düşünen yurttaşlarda oluşan hoşnutsuzluk, demokratik yönetimlerin asla görmezden gelmemeleri gereken bir sorundur.

Paradoks, ya da çelişki, bir şeyin aynı anda hem olup hem olamayacağını öne sürme anlamında kullanılan, Eski Yunanca kökenli bir terimdir. Demokrasi Paradoksu ise demokratik yönetimlerin demokrasiyi koruma adına özgürlükleri sınırlayıcı önlemleri yasalaştırdıklarında, demokrasinin vaat ettiği geniş hak ve özgürlükleri çiğnedikleri ve demokrasinin özüyle çelişkili bir tutumun ortaya çıktığı savının savunulmasıdır.

Rousseau’ya göre, ‘Genel İstenç’ ile ‘Herkesin İstenci’ birbirine karıştırılmamalıdır; çünkü genel istenç yalnızca kamu yararını gözetirken, ‘herkesin istenci’ özel/kişisel yararı gözetir, yani bireylerin istençlerinin toplamından başka bir şey değildir.