Sosyal yoksunluk, sosyal destek, sosyal inceleme, korunmaya muhtaç çocuk, sosyal eylem, sosyal yardım, sosyal tedavi, topluluk örgütlenmesi, sosyal refah, sosyal adalet, sosyal uyum, sosyal işlevsellik, kurum bakımı, sosyal hizmet alanı, nakdi yardım, sosyal bakım, sosyal denge, bireyle çalışma, sosyal hizmet araştırması, yaşlı refahı gibi çok sayıda tanımlama sosyal çalışma mesleğinin yerleşik kavramları arasında yer almaktadır.

Sosyal çalışma konusundaki ana kaynaklara baktığımızda temel yaklaşımları şöyle sınıflandırmak olanaklı gözükmektedir:
1. Sosyal çalışmayı bireyin sorunlarının çözülmesine yönelmiş bir meslek olarak ele alan tanımlar.
2. Sosyal çalışmayı sosyal refah alanına bağlı olarak ele alan tanımlar.
3. Sosyal çalışmayı bir toplumsal kurum olarak ele alan tanımlar.

Uygulamaya dayalı bir meslek ve disiplin olarak sosyal çalışma, insanların özgürlüğünü ve güçlendirilmesini, sosyal uyumunu ve sosyal katılımını desteklemekle birlikte sosyal değişme ve gelişmeyi teşvik edici yönleriyle tanımlanmaktadır.

Sosyal çalışma mesleğinin odağında sosyal adalet, insan hak ve özgürlükleri, sosyal/kolektif sorumluluk, farklılıklara saygı (kültürel, etnik, cinsel, düşünsel, dinsel vb.) ilkeleri yer almaktadır.

Sosyal işlevsellikten kastedilen sosyal uyum ve toplumla bütünleşmedir. Başka bir ifadeyle sosyal işlev kavramı bireyin gözlenebilen, sosyal norm ve beklentilere uyan davranışlarını ifade eder. Birey aşırı bir baskı söz konusu olmaksızın kendi ihtiyaçlarını karşılayabiliyorsa sosyal işlevde bulunuyor demektir.

Sosyal çalışma bilimi ve mesleği 19. yüzyılda insanlar için bir gereksinim olarak yeni yeni duyumsandığında odağında olan sosyal sorunlar tarihin her döneminde vardı. 20. yüzyılda bilim olarak ortaya çıktığında ise bu sosyal sorunlar sosyal çalışma mesleğinin uygulama alanlarını oluşturuyordu. Yoksulluk, sosyal yardım, engellilik, işsizlik, yaşlılık gibi. Bu gecikmeli bilim dalı sanayileşmiş Avrupa ülkelerinde doğmuştur. Aslında 20. yüzyılda başat olan bütün sosyal bilimler gibi sosyal çalışma da 19. yüzyılın ürünü ve birikimine dayalıdır. Sosyal bilimler, 19. yüzyılın egemen sınıfı olarak ortaya çıkan ve 20. yüzyılda tarih sahnesindeki yerini iyiden iyiye sağlamlaştıran burjuva sınıfının ideolojisini (liberalizmi) meşrulaştırma amacı taşırlar. Bunun yanında her ne kadar endüstriyel kapitalizmin biçimlemeye çalıştığı bir disiplin olarak bilinse de sosyal çalışma, özünde gönüllülük temelinde insana yardım konusundaki uygulamaların birikiminin bilimsel bir yön kazanmış olmasıyla kimlik bulmuş, sosyal bilimlerce ise kuramsal olarak desteklenmiştir. Sonuçta, başlangıçta din olgusuyla birlikte, gönüllülük, siyasal devrimler, endüstri kapitalizminin gelişimi, sosyal adalet düşüncesi, sekülerleşme, modernite, burjuvazi, bilim, aydınlanma ve daha sonraki geç modern zamanda küreselleşme gibi tarihsel sosyal süreçler sosyal çalışma kuramının birikimini sağlamışlardır.

Emre Kongar’a göre, “sosyal çalışmanın amacı insanların, öteki insanlarla ve doğa ile olan ilişkilerini, mevcut çelişkileri ortadan kaldıracak şekilde düzenlemelerine yardım etmektir.”

Sosyal çalışmanın bilimsel ve ayırt edici niteliklerinden söz etmek gerekirse şöyle söylenebilir: Sosyal çalışma disiplininin birinci niteliği bir sosyal bilim dalı olması, ikinci niteliği ise öteki sosyal bilimlerden bağımsızlığını kazanmış bulunmasıdır.

Sosyal çalışmayı diğer disiplinlerden üç temel nokta ayırır: Birinci nokta sosyal çalışmanın sorun çözmeye yönelmiş olmasıdır. İkinci nokta, sosyal çalışmanın uygulamalı niteliğidir. Üçüncü nokta, sosyal çalışmanın insanı tüm olarak ele almasıdır.

Sosyal çalışma; insanın ve toplumun değişme ve gelişmesinin dinamiği ve yasaları konusunda gelişme düşüncesi ve bilgisi ile insanın toplumsal etkililiğini geliştirme yaklaşımı, yöntemi ve uygulaması konularında bilgi üreten bir bilim dalıdır. Tanımın içerdiği boyutlar: 1.İnsanın ve toplumun değişme ve gelişmesinin dinamiği ve yasalar, 2.Gelişme düşüncesi ve bilgisi, 3.İnsanın toplumsal etkililiğini geliştirme yaklaşımı, yöntemi ve uygulaması, 4.Bilim dalı olma niteliklerinde örgütlenmektedir.

Sosyal çalışma biliminin uygulayıcıları olan sosyal çalışmacıların (sosyal hizmet uzmanlarının) amaçlarını Duyan (2010, 10-11) şu şekilde belirtmektedir:
1. Sosyal hizmet uzmanları insanların sorun çözme, baş etme ve gelişimsel kapasitelerini artırmak kapsamasında “çevresi içinde birey” kavramını kullanır. Uygulama düzeyinde sosyal hizmetin temel hedefi bireydir.
2. İnsanlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayan sistemler ve insanları bağlantılandırmak kapsamında
sosyal hizmet uzmanı yine çevresi içinde birey kavramını kullanır.
3. Sosyal hizmet uzmanı sistemlerin etkili ve insancıl olarak işlev görmesini sağlar.
4. Sosyal poltikanın geliştirilmesi ve ilerlemesini sağlamak adına sistemlerin etkili ve insancıl
çalışmasını geliştirir.
5. Risk altındaki grupları güçlendirir ve sosyal ve ekonomik adaleti sağlar.

Sosyal hizmetin meslekleşme sürecinde karşılaştığı en önemli güçlük, kökeninde sosyal yardımın ve toplumsal dayanışmanın olmasıdır. Böylesi bir felsefe ile ortaya çıkan sosyal hizmete bilimsel bir oryantasyon kazandırmak güç bir süreç olmuştur.

Meslek tanımlamasında, bilgi, uygulama becerici (hüner), kurallar (ahlâk kuralları) gibi en azından üç ana dalın muhakkak bulunması lazımdır.

Sosyal çalışma ve sosyal hizmetlerin dünyaca tanınmış olan bazı özelliklerini kısaca şöylece özetleyebiliriz:
1. Bireylere, ailelere ve gruplara bir ‘yardım işlemi’ olup, ekonomik, sağlık veya bireysel sorunların çözümlenmesine yardım etmektir.
2. Kurumun değil ve fakat bireyin ve toplumun yararına olan bir ‘sosyal işlev’dir.
3. Toplumun ilerlemesi için toplum kuruluşları ile bu kuruluşları teşvik eden ve toplum kaynaklarını geliştiren ‘yardım edici bir işlem’dir.

Cılga’ya göre meslek olarak sosyal çalışma tanımının içerdiği boyutlar:
1. Demokratik toplum,
2. İnsanın ve toplumun gelişmesi,
3. Temel hak ve özgürlükler,
4. Sosyal ve ekonomik haklar,
5. Siyasal ve katılım hakları,
6. Yaşam kalitesinin yükseltilmesi,
7. Toplumsal etkileşim mekanizmalarının harekete geçirilmesi,
8. Bilimsel yaklaşım, yöntem ve tekniklerle
yardımcı olma,
9. Bir meslek olma nitelikleridir.

Sosyal çalışma/sosyal hizmet felsefesi açısından baktığımızda karşımıza şu gerçeklik çıkar; insan yaşamında her şey ancak toplumsal boyutlarıyla, toplumsal uzanımları içinde doğru olarak anlaşılır. Bireyinhiçbir eylemi, hiçbir tutumu, hiçbir ürünü yoktur ki onda toplumun ruhu, yani toplumun dilekleri, öngörüleri, alışkanlıkları, tedirginlikleri yansımasın. Sosyal çalışma toplumla var olabilen bir meslektir. Kuşkusuz sosyal çalışmanın odaklandığı birey toplum içindeki koşullarıyla kimliği ve kültürü olan bireydir.

Sosyal çalışmacı, demokratik toplumda insanın ve toplumun gelişmesine, haklar perspektifi doğrultusunda yaşam kalitelerinin yükseltilmesine toplumsal etkileşim mekanizmalarını harekete geçirerek bilimsel yaklaşım, yöntem ve tekniklerle yardımcı olan, insanın ve toplumun kendi yaşamı ve kaynakları üzerinde demokrasi ilkeleri doğrultusunda denetim sahibi olmasını ve karar vermesini destekleyen, insanın ve toplumun üretkenliğini ve yaratıcılığını harekete geçirecek yaşam koşullarının gelişmesini sağlayan, üniversite düzeyinde dört yıllık lisans eğitimi görerek yetişen, mesleki ve bilimsel etik ilke ve sorumluluklara göre uygulamalar gerçekleştiren nitelikli sosyal meslek elemanıdır.

Sosyal yardımcı/sosyal danışman ise aldığı önlisans sosyal hizmet eğitiminden sonra sosyal hizmet alanlarında daha çok sosyal çalışmacıyla
birlikte çalışan ara meslek elemanıdır.

İyi bir sosyal çalışmacı olmak için gerekli olan bazı değerler ise olgunluk, yaratıcılık, kendini tanıma kapasitesi, yardım etmeye istekli olma, cesaret ve duyarlılık olarak sıralanabilir.

Sosyal çalışma bir meslektir ve mesleksel bir disiplindir. Diğer disiplinlerden yararlanan mesleksel bir uygulama biçimidir sosyal çalışma. Sosyal çalışma, bireyle ilgilidir, aileyle ilgilidir, gurupla ilgilidir, toplulukla ve toplumla ilgilidir. Çünkü, bireyin sorunlarını, grup içinde bireyin ya da doğrudan grup sorunlarını, topluluk sorunlarını ve toplum sorunlarını kendisine iş edinir. Sosyal çalışma, bireyi, grubu, topluluğu ve toplumu incelemeyi kendisine iş edinmez, onların sorunlarını çözmeyi kendisine iş edinir. Bu ayrım önemlidir ve sosyal çalışmanın davranış bilimleri olan toplumbilim, ruhbilim, sosyal psikoloji ve ekinbilimden farklı kişiliği burada belirir. Bu dört davranış bilimi bireyi, grubu, topluluğu ve toplumu sadece inceler. Sosyal çalışma, bireyin, gurubun, topluluğun ve toplumun sorunlarını çözmekle ilgilidir. Bu nedenle ve bunun için sosyal çalışma bu dört bilimsel disiplinden olabildiğince yararlanır.

Sosyal inceleme raporu, sosyal çalışma meslek elemanının çalıştığı olguyla ilgili hazırlamış olduğu mesleki rapordur. Bu raporda genel hatlarıyla olguya ait ekonomik, eğitsel, sosyal, psikolojik, kültürel, ailesel bilgiler yer alır.