Kuram durumlar ve davranışları tahmin etmek, açıklamak ve değerlendirme yapmaya yardımcı olur. Sosyal çalışmacıların, belirli bir geçmiş, sorunlar ve hedefleri olan müracaatçılara/başvuru sahiplerine nasıl bir tepki vereceği ve nasıl müdahale etmesi gerektiğine mantıksal bir zemin hazırlar. Yöntemler ise sosyal çalışmacıların müracaatçılarla çalışırken belli görevleri yerine getirmek ve belli hedeflere ulaşmak için kullandıkları belirli teknikler ve yaklaşımlardır. Kuramlar sosyal çalışmacıları başvuru sahipleriyle çalışırken en uygun yöntemi seçme konusunda bilgilendirirler. Dolayısıyla kuramlar, sosyal çalışma mesleği gibi bilgi ile uğraşan kişilerin (bilim insanları, entelektüeller ve gündelik hayatı tüketenler) en yakın yardımcılarıdır. Toplumsal gerçekliğin anlamlı kılınmasında kuramların/yaklaşımların çok sayıda olması bir olumsuzluk değil, tersine zenginliktir. Kuramlar zihnimizdeki haritaları ve biriktirdiğimiz
bilgileri netleştirir, inceltir, ayrıntılandırır. Her biri bu zenginliğe farklı bir biçimde katkıda bulunur.

Sosyal çalışma yaklaşımlarının odağı, özünde, toplumsal yapıyla ilgili sorunların tanımlanması-sorunların çözümü ve çözüme ilişkin bilimsel bilgi üretimiyle ilgilidir. Toplumsal yapının olanakları-özgül toplumsal gelişim aşamaları sosyal çalışma yaklaşımlarının ana kaynağıdır. Kısaca sosyal çalışma yaklaşımlarıyla toplumsal yapı arasında diyalektik türden bir ilişki vardır.

Sosyal çalışmanın dayandığı kuram, ikili bir yapıyı içerir. Kuramsal bütünlüğün birinci gövdesi, sosyal çalışmanın mesleksel bilgisidir. Diğer bir deyişle, sosyal çalışmanın genel kuramıdır. Kuramın ikinci gövdesi ise sosyal çalışmanın insan ve toplum üzerine odaklaşması nedeniyle, disiplinlerarası düzeyde değerlendirilen, toplumsal bilimlere ilişkin kuramdır.

Kuramsal çerçevenin niteliğini yaklaşım belirler. Bu aşamada tümdengelime (dedüksiyon) dayalı bir süreç işler.

Bireyle çalışmada kullanılan genel yaklaşımlar:
a. Psiko-sosyal yaklaşım (psycho-social approach),
b. İşlevsel yaklaşım (functional approach),
c. Sorun çözme yaklaşımı (problem solving
approach),
d. Davranışsal yaklaşım (behavioral approach)

Bireyle çalışmada kullanılan ara yaklaşımlar:
a. Aile tedavisi yaklaşımı (family therapy approach),
b. Kriz yaklaşımı (crisis intervention approach),
c. Toplumsallaşma yaklaşımı (socialization
approach),
d. Görev merkezli yaklaşım (task-centered
approach),
e. Ekolojik-çevreci yaklaşım (ecological approach) sayılabilir.

Rol, sosyal tabakalaşma, toplumsal değişme gibi kuramlar da sosyolojik anlamda sosyal çalışmanın yararlandığı kuramlardır.

Uluğtekin (1994, 97)’e göre psikodinamik modellerde bireysellik öğesi yoğun olarak vurgulanmaktadır. Odak noktası “birey ve aile” olan bu modellerde psikoanalitik kuramın gelişim, kişilik ve normal dışı psikolojiyle tedaviye ilişkin geniş bilgi gövdesinden yararlanılır. Bunu azalan bir biçimde diğer psikolojik sosyal psikolojik ve sosyolojik bilgiler izlemektedir.

Yapısal bütüncül yaklaşım; ekonomik-politik yapının toplumsal yapıda ve sosyal ilişkilerde belirleyici olduğunu, insan ve toplum etkileşiminin toplumsal bütün içinde değerlendirilmesi gerektiğini öne sürer.

Bireyle çalışmanın uygulama ilkeleri: Kabul etme, mesleki ilişki, bireyleşme, katılma, gizlilik, kendine bilinçli olma şeklinde sıralanabilir.

Çalışmada görüşme tekniğinden daha çok yararlanılır. Bireyle çalışma güç koşullar içinde olan kişi ve ailelere uygun bir yöntemdir; birey, aile ve yakın çevre odaklıdır. Sosyal çalışmacı kişilerin ekonomik ve sosyal şartlarına bakmaksızın onlarla ilgilenmek durumundadır.

Bireyle çalışmada birçok yaklaşımdan yararlanılır. Uygulamanın boyutlarına ve içeriğine göre, sorun çözme yaklaşımı, psiko-sosyal yaklaşım, ekolojik yaklaşım, güçlendirme yaklaşımı, görev odaklı yaklaşım, işlevsel yaklaşım, davranışsal yaklaşım, feminist yaklaşım, sistem yaklaşımı, kriz tedavisi yaklaşımlarından mesleki çalışmalarda yararlanılır.

Grupla çalışmanın ana hedefi, demokratik anlayışı geliştirmektir. Bu hedefe ulaşmak üzere, bireyin ve toplumun gelişmesini bir amaç olarak benimsemiştir. Grupla sosyal çalışmada; demokratik toplum ve kültür, toplum ortamı, kurum veya hizmet programı, çalışma yapılan grubun özellikleri gibi ögelerin etkisi söz konusudur.

Sosyal çalışma uygulaması üç tür grup bilgisine dayanır: 1) Kişinin içinde doğduğu gruplar (aile, çevre, toplum); 2) Serbest seçilen arkadaş grupları; 3) Önemli ilgi grupları gibi.

Grup çalışmasında farklı amaçlı grup tipleri olduğu görülür. Sohbet grupları, boş zamanı değerlendirme-beceri geliştirme grupları, eğitici gruplar, problem çözme ve karar verme grupları, kendine yardım grupları, sosyalleştirme grupları, terapi grupları, duyarlılık ve etkileşim grupları bunlar arasında sayılabilir.

Sosyal eylem (social action); sosyal çalışma mesleğinin yöntemlerinden bir başkasıdır. Topluluğu/ mahalleyi/yerel toplumu ilgilendiren konularda sakinlerin varmak istedikleri ortak amaca varabilmeleri için gerekli olan ve sosyal çalışmacı tarafından yürütülen her türlü çalışmalar sosyal eylem kapsamına girer. Bunlar, grubun varolan engellere karşı koyabilme gücüne ulaştırılması, birlikte savaşım gücünün ortaya çıkarılması, politik ve resmi makamlar karşısında ortak çıkarlarını savunabilmeleri için gerekli güçvericilik, örgütlenme, bilinçlendirme gibi çalışmalardır.

Sosyal hizmet uzmanının en önemli becerilerinden birisi görüşme yapabilmektir. Görüşmeyi nasıl başlatacağı, geliştireceği ve sonlandıracağı hakkında kendisini yeterli görebilmesi sosyal hizmet uzmanını güçlendirir.

Birey ve aile ile yapılan sosyal çalışmalarda süreç yapılandırılırken sorun sahibi ile bireysel çalışmacı arasında kurulan ilişkide; sorunun, kişinin, kişi ile sorun ilişkisinin ve çözüm yollarının değerlendirilmesinde şu noktalara dikkat edilmesi gerektiği unutulmamalıdır: 1.Sorun sahibi sorunu nasıl görmektedir? 2.Çevre sorunu nasıl görmektedir? 3.Bireyin ve çevrenin soruna karşı tutumu sorunu nasıl etkilemektedir? 4.Sosyal çalışmacı ile bireyin ve çevrenin sorunu ele alışlarında fark var mıdır?

Görüşmedeki ögeler ya da teknikler: 1.Gözlem 2. Dinleme 3.Bireyin bulunduğu yerden görüşmeye başlama 4.Soru sorma, olarak özetlenebilir.

Kayıt tutma genelde pratik, idari, öğretim ve araştırma olmak üzere dört amaca hizmet eder.