21. yüzyılın ilk yıllarında Batı dünyasında görülen en büyük sosyal huzursuzluk hareket- lerinden birisi, 2011 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin finansal merkezi olarak bilinen ve New York Borsasının da yer aldığı Wall Street sokaklarının işgal edilmesiyle gündeme gelen olaylardır.

Bu olayların arkasında yatan en temel nedenlerden birisi ise artan gelir eşitsizliğini ve bununla birlikte ortaya çıkan birçok sosyal soru- nu protesto etmek olarak ortaya çıkmıştır. Birçok bilim insanının ilgisini çeken ve üzerine kısa zamanda oldukça fazla araştırma ve tartışma yapılan söz konusu bu sosyal huzursuzluk hareketleri, kısa zamanda oldukça hızlı bir şekilde büyüyerek ve Amerika birleşik Devletleri’nin de dışına taşarak Batı dünyasının birçok büyük şehrine de yayıldı.

Ceza adaleti (criminal justice) olarak nitelendirdiğimiz kavram, yasalarla düzenlenen kuralların dışına çıkan ya da bu kurallara aykırı fiiller gerçekleştiren bireylere uygulanacak yaptırımlara ilişkin düzenlemelerdir.

Sosyal adalet (social justice) çoğu zaman yasal bir düzenlemeye konu olmasa da kurumların, sosyal norm ve değer sistemlerinin, ekonomik yapının işleyişi dolayısıyla ortaya çıkan yoksulluk ve eşitsizlik gibi sosyal sorunların tartışma ve araştırma başlığı yapıldığı alandır.

Thomas Hobbes’un (1588 – 1679) “sözleşmeci” yaklaşımı toplum sözleşmesi çerçevesin- de yürütülen çağdaş sosyal adalet tartışmalarının önemli kaynaklarından birisini oluşturmaktadır. Hobbes’a göre adalet, bireyin anlaşmanın koşul- larına ve/veya kurallarına uymasıdır.

Hobbes, adaletin ne olduğunu tanımlamak yerine, Leviathan isimli çok bilinen eserinde, adaletsizliğin ne olduğunu tanımlamaktadır.

Bu kavramları kısaca bireyin erdemi, eşitlik, hak, liyakat, sorumluluk, sözleşmenin kurallarına uymak ve de kamusal fayda olarak sıralamak mümkündür. Sosyal adalete ilişkin çağdaş tartışma ve araştırmalarda ise hem bu kavramların sıklıkla kullanıldığına şahit olmakla birlikte, örneğin “hakkaniyet” ve “tanınma” gibi bu kavramlardan farklı tartışma çerçeveleri sunulduğunu da görmekteyiz. 

Jeremy Bentham (1748 – 1832) ve John Stuart Mill’in (1806-1873)

• Klasik yorumunda mutluluk, çağdaş yoru- munda ise arzuların ya da yaşam tatmini veya tercihlerin tatmini gibi öznel bir refah ölçütünü faydanın ve dolayısıyla sosyal ada- letin ölçütü olarak kabul etmektedir.

• Tek tek bireylerin mutluluğunu ya da tatmi- nini artıracak karar, davranış ya da politika- ları değil ama toplam mutluluğun ya da tat- minin ne kadar arttığına odaklanarak sosyal adaleti değerlendirmeyi önermektedir.

• Bir karar, davranış ya da politikanın se- çilmesinde karar vericinin ya da politika yapıcının alacağı kararı temelde o kara- rın sonucuna (toplam mutluluk çıktısına) odaklanarak gerçekleştirmesini öneren Makyavelist bir perspektifi savunmaktadır.

Liberteryen adalet yaklaşımına göre adaletin sağlanabilmesinin yegâne yolu, serbest piyasanın doğal işleyişinin sağlanmasıdır.

Robert Nozick (1938-2002)

• Eğer ki herhangi bir insan adaletli bir şekil- de bir edinci edinmişse, o insan bu edinç üzerinde hak sahibidir.

• Eğer ki herhangi bir insana, başka bir in- san adaletli olarak daha önceden kazandığı edinci transfer etmek isterse, bu insan bu edinç üzerinde hak sahibidir.

• Birinci ve ikinci ilkeye zarar vermeden ka- zanılan edinçlerin sahipliğine birey hak sa- hibidir (Nozick, 1974, 151).

Değeri kendinden menkul olmayıp toplumun diğer bireyleri tarafından takdir edilen ve bu değer belirleme sürecinin de sosyal ilişkilerle ortaya çıktığı yetenek, sosyal yetenek olarak tanımlanır.

John Rawls.

Temel özgürlüklerin garanti altına alınmasını düzenleyen birinci ilke ve herkes için fırsat eşitliği ile bireylerin farklılıklarından doğan eşitsizliklerin yeniden dağıtımcı politikalar ile giderilmesini öneren eşitlikçi ilke olarak bunlar özetlenebilir.

Ana sosyal metaları beş kategoride tanımlayan Rawls bunları;

• Temel haklar ve özgürlükler,

• Hareket özgürlüğü ve özgür meslek seçimi,

• Pozisyonların sağladığı güç, otorite, imtiyazve sorumluluk,

• Gelir ve zenginlik,

• Öz saygının toplumsal temeli

şeklinde sıralamaktadır

Rawls’un sosyal adalet önerisi siyasal liberalizmin tarafsızlık ve herkese eşit mesafede durma kaygısını paylaşmaktadır.

Rawls’un sosyal adaleti bir araç olarak düşünülebilecek olan “ana sosyal metalar”ın sahipliği ile sınırlandırması ve fakat bu metaların faydaya çevrilmesinde birey- lerin farklılıklarını büyük oranda göz ardı etmesi şu ana kadar “hakkaniyet olarak adalet” fikrine yöneltilmiş en etkili eleştiriyi ifade etmektedir.