Neo-klasik perspektiflerden Marksist pers-pektiflere kadar çok geniş bir yelpaze içerisinde tartışılan kalkınma süreçleri en temel ve en basit anlamıyla doğal ve/veya insan kazanımı kaynakların belirlenen amaçlara uygun olarak kullanılması sürecidir.

En özlü ifadesiyle kalkınma sahip olunan kaynakların istenilen amaçlara uygun kullanılabilmesidir.

Bu bakış açılarını sunan filozoflar arasında ekonomi biliminin klasikleri arasında gösterilen Adam Smith, Karl Marx, John Stuart Mill ve Thomas Malthus gibi isimlerin yanında, İkinci Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde ve sonrasında söz konusu bu alanda ağırlıklarını oldukça hissettirmeye başlayan ve kalkınma süreçlerinin arkasında yatması gereken normatif motivasyona dair farklı fikirler sunan filozoflar arasında Friedrich Hayek, John Maynard Keynes, Karl Polanyi, Jospeh Schumpeter ve Throsten Veblen gibi isimleri işaret edebiliriz.

Bu alanda kırılma sayılabilecek bir dönüşümü ya da öneri-yi gündeme getirmiş daha çağdaş isimler olarak ise Amartya Sen, Robert Solow, Richard Layard, Ursula Hicks, Kenneth Arrow, Paul Samuelson, Richard Nelson ve Sidney Winter işaret edilebilir.

Temel soru şudur: Kalkınmayı iktisadi ola-rak mı tanımlamak gerekir yoksa sosyolojik, siyasal ve kültürel faktörleri de içerecek şe-kilde bireylerin yaşam kalitelerine göre mi?

Kalkınma anlayışının temel motivasyonu ekonomik değer çıktısını arttırmaktır.

Kalkınma anlayışının temel motivasyonu kalkınmayı hedefleyen ülke veya bölge insanların yaşam kalitesi, esenliklerini, sahip oldukları fırsatları ve özgürlüklerini arttırmaktır.

Brezilya’nın Avrupa’ya yapacağı kahve ihracının sağlayacağı geliri, Çin’in Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’ya yapacağı kimyasal ürün ihracatının sağlayacağı ekonomik değeri, Polonya’nın termik ve nükleer santrallerin inşasına vereceği önceliği ve Tayvan’ın maden ihracını esas alarak kalkınma sürecinin amaçlarını örnek olarak verebiliriz.

Amartya Sen.

Yapabilirlik(ler) yaklaşımının iki öncü ismi ola-rak gösterilen Hindistan asıllı ekonomist ve sosyal düşünür Amartya Sen ve Amerikalı siyaset bilimci Martha Nussbau'dur.

Sen’in yapabilirlik yaklaşımı kalkınma, sosyal adalet, sosyal seçim, yoksulluk, eşitsizlik, yaşam kalitesi ve standardı, sosyal politika düzenlemeleri gibi konularda faillik, özgürlük ve bireyin seçim yapabilme kapasitesine öncelik vererek değerlendirme yapan bir yaklaşımdır.

Sen, kalkınmanın bireyin değer verdiği yapabilirlikleri (örneğin, eğitime erişim, sağlıklı olabilme, siyasal katılımı gerçekleştirebilme, istihdam olanaklarına sahip olma ve benzeri) gerçekleştirebilme özgürlüğüne sahip olması olarak değerlendirmektedir.

Sen’e göre insanın özgürlüğü kalkınmanın sadece temel amacı değil ama aynı zamanda kalkınmayı gerçekleştirebilmenin temel bir aracıdır

Sen, birçok farklı analizinde bisiklet sahipliği örneğini vermektedir.  Ona göre, bir yerden bir yere hareket etmeyi isteyen ve dolayısıyla “ulaşım” yapabilirliğine değer veren, bir bireyin tek başına bisiklete sahip olması, o bireyin değer verdiği bir noktadan başka bir noktaya ulaşabilme işlevini gerçekleştirmesini güvenceye almaz, bir başka deyişle garanti etmez. Amaç A noktasından B noktasına ulaşmak iken, bisikle-te sahip olmak bu amacı gerçekleştirmenin sadece bir aracı konumundadır ve bu anlamıyla bisiklet sahipliği araçsal bir değere sahiptir.

Yapabilirlik yaklaşımı insanların ne derece iyi bir hayat yaşadıklarına, yaşadıkları toplumun ne derece adil bir toplum olduğuna ya da içinde bulundukları ülkenin ne derece kalkınmış olduğuna dair bir analiz ya da değerlendirme yaparken, bireylerin sahip oldukları araçlara (means) (örneğin, bisiklet) değil, bisiklet sahipliğini değerli kılan amaçları (ends) (örneğin, ulaşım) ne derece gerçekleştirebildiklerine odaklanmayı önermektedir.

Bireylerin, sahip oldukları araçları değer verdikleri işlevlere dönüştürmesi-ni engelleyen ya da kolaylaştıran bu faktörlere çevirim faktörleri denir.

Kişisel farklılıklar (örneğin, yaş, cinsiyet, engellilik durumu)
Fiziksel çevre farklılıkları (örneğin, iklim farklılıkları)
Sosyal çevre farklılıkları (örneğin şiddet ve suçun olup olmaması ya da toplumsal ilişkilerin doğası)
İlişkisel perspektifteki farklılıklar (örneğin; toplumdaki yerleşik ilişki ve davranış biçimleri, gelenekler, âdetler)
Aile içinde bölüşüm (örneğin, aile içerisinde zenginliğin ve gelirin bölüşümünü dü-zenleyen kurallar ve normlar)

Bu fikir ayrılıklarının en başında ise liste sorunu olarak bilinen, değerli yapabilirliklerin neler olduğuna ya da bu yapabilirliklerin nasıl tanımlanması gerektiğine ilişkin olarak süregiden tartışma gelmektedir.

Sen, kendi yapabilirlik yaklaşımını toplumların farklı ve özgün olan “iyi ve müreffeh hayat” tanımlamalarıyla uyumlu olmasını istediği için özel olarak bir takım yapabilirlikler listesi oluşturmamaktadır. Ona göre, toplumların içinde bulunduğu özgün bağlamdan ve kültürden bağımsız bir yapabilirlikler listesi tanımlamak mümkün değildir

Mart-ha Nussbaum, kendi yapabilirlikler yaklaşımını normatif bir adalet teorisi olarak ileri sürmektedir. Nussbaum, birey için bir hayatı değerli yapacak işlevleri “yapabilirlikler” olarak kurgulamakta, bu sebeple onun önerdiği yaklaşım çoğul bir ifade ile yapabilirlikler yaklaşımı olarak tarif edilmektedir. Nussbaum’a göre yapabilirlikler bir anayasal düzenlemenin ruhunu oluşturması gereken temel değerler ve aynı zamanda da, kendine özgü hangi iyi hayat tanımını yaparsa yapsın, her birey için değerli olan işlevlerdir.

1. Hayat (Life): Normal bir yaşam süresinin sonuna kadar yaşayabilmek.
2. Sağlık (Bodily Health): İyi bir sağlığa sahip olmak; üretken olmak, yeteri kadar beslenebilmek.
3. Bütünlük (Bodily Integrity): Bir yerden başka bir yere özgürce hareket edebilmek.
4. Duyumlar, Hayal Gücü ve Düşünce (Sen-ses, Imagination and Thought): Duyularını kullanabilmek, hayal kurabilmek ve düşünebilmek.
5. Duygular (Emotions): Dışardaki insanlarla ve cisimlerle sevgi bağı kurabilmek.
6. Muhakeme-Pratik Akıl (Practical Reason):“İyi” kavramını düşünebilmek. Birisinin yaşamını planlamada iyice düşünüp karar verebilmek.
7. Yakın İlişki (Affiliation):a. Birileriyle yaşayabilmek
b. Kendine saygı duyabilmek
8. Hayvanlar – Bitkiler (Other Species): Hayvanlarla bitkilerle ve doğa ile yakın ilişki kurmak ve ilgi duymak.
9. Oyun (Play): Gülebilmek, oyun oynayabil-mek, eğlenebilmek.
10. Çevresinde Kontrol Gücünün Bulunması (Control Over One’s Environment):a. Siyasi: Siyasi seçimlere etkin bir şekilde katılabilmek.
b. Maddi: Mülk sahibi olabilmek; diğerleriyle eşit mülk haklarına sahip olmak.

Uzun ve sağlıklı bir yaşam, bir diğer deyişle bireyin doğumunda beklenen yaşam süresi: Ölçümü bireyin ortalama yaşam süresi te-mel alınarak yapılmaktadır.

Bilgi, bir diğer deyişle ortalama eğitim süresi: Okur yazar oranı (2/3’ü) ve ilkokul, lise ve üniversite kayıtları yüzdesi (1/3’ü) ile yapılmaktadır.

Makul bir yaşa: Ölçümü kişi başına düşen gelir ve alım gücünün Amerikan Doları üzerinden hesaplanmasıyla gerçekleştirilmektedir.

Ülkelerin ve bölgelerin kalkınmasında gelir ve ekonomik değer çıktısına odaklı geleneksel kalkınma anlayışının kalkınma olgusunun temeli olarak düşünülmesi gereken insan refahı ve özgürlüğünü analiz etmek konusunda yeterli olmadığını ifade eden yapabilirlik(ler) yaklaşımına göre, kalkınmanın araçları ile amaçları arasında bir ayrım yapılması ve kalkınma analizlerinin de esas olarak insan refahını artırmanın amaçlarına odaklanması gerek-tiğini iddia etmektedir.