Toplumsal yaşlanmayı belirleyen faktörler: Hızla düşen doğum oranları, azalan ölüm oranları ve göç dinamikleridir.

Yaşlılık belirli bir kronolojik yaştan itibaren başlatılan bir döneme işaret etmektedir. Örneğin Dünya Sağlık Örgütüne (DSÖ) göre yaşlılık 65 yaşından itibaren başlamaktadır (WHO, 2015). Ancak, kronolojik yaş, yaşlılığı ve toplumsal yaşlanma süreçlerini belirlemede yeterli olamayabilir. Birçok farklı durumda, yaş hesap edilirken insanın deneyimlerinin de değerlendirildiği görülmektedir. Örneğin; bazı ülkelerde 50 yaşını aşmış işçilere, “yaşlı işçi” denilmektedir. Bir futbol karşılaşmasında, spiker 35 yaşındaki bir futbolcuyu anlatırken “oldukça yaşlandı” tanımlamasını kullanabilir. Türkiye’de 18 yaşındaki birisi, oy vermek için yeterince “yaşlıdır”. Dolayısıyla yaşlılığın tanımı; zamana, kültüre, bağlama, deneyime, koşullara ve yasalara göre farklılık gösterebilir. Yine de kronolojik olarak hesaplanan yaş, en basit, en yalın ve en yaygın yaş ölçme biçimidir. Bu bakımdan değerlendirildiğinde, Türkiye’de araştırmacılar, yaşlılık dönemini 60 ya da 65 yaşından itibaren başlatmaktadırlar (Arun, 2013). 

Yaşlı toplum tanımı, toplam nüfusun içinde 65 yaşından büyük kişilerin oranı %7’yi aşmış toplumları sınıflamak için kullanılmaktadır. Çok yaşlı toplum, toplam nüfusun içinde 65 yaşından büyük kişilerin oranı %10’u aşmış toplumlardır.

Yaşlanma hızı, bir toplumda yaşlı nüfusunun iki katına çıkması için geçen süreye bakılarak belirlenir. Örneğin, Fransa’da yaşlı nüfusun oranının %7’den %14’e yükselmesi için geçen süre 115 yıl, İsveç’te 85 yıl ve Avustralya’da ise 73 yıl sürmüştür (WHO, 2015). Güncel tahminlere göre, Türkiye ise bu süreyi 15 yıl içinde tamamlayacaktır (Arun, 2013). Bu bakımdan değerlendirildiğinde, Türkiye dünyanın en hızlı yaşlanan toplumlarından birisidir.

Demografik dönüşüm, toplumların doğum ve ölüm oranlarının yüksek olduğu aşamadan daha düşük olduğu aşamalara doğru geçiş yapması olarak tanımlanabilir.

Geri çekilme kuramı, yaşlanma sürecinin doğal bir parçası olarak yaşlıların toplumdan geri çekileceklerini kabul eder.

Çağdaş araştırmalarda yaşam döngüsü perspektifi, yaşlanmayı dört boyutta kavramamızı sağlar: birey olarak yaşlıyı, toplumsal bir grup olarak yaşlıları, yaşamın bir dönemi olarak yaşlılığı ve yaşam boyu devam eden bir süreç olarak yaşlanmayı.

Yaşam döngüsü yaklaşımı, hem bireyi hem de toplumsal bir grup olarak yaşlıları ve onun içindeki farklılaşan kesimleri inceler; yaşlılığı yaşamın akışı içinde olağan bir dönemi olarak kabul eder.

Türkiye’de araştırmacıların ikincil veri analizi yapabilmesi amacıyla veri toplayan en önde gelen kurum Türkiye İstatistik Kurumudur (TÜİK).

Eylem araştırmalarının üç önemli özelliği vardır; a) araştırma yaşlılar üzerinde değil, onlarla birlikte yapılır. Katılımcılar aynı zamanda araştırmacının ortakları rolündedir; b) vaka analizleri yapılarak genel eğilimler detaylı bir şekilde çözümlenebilir; c) Sorunlara müdahale ederek, onların çözümünden sorunlu insanlar için bilgi ve donanım üretilmiş olur (McPherson ve Wister, 2008).

Yaşam Öyküsü

Bir ülkenin yaşlanma sürecine hazırlanmaması;

a. alt yapısını, fiziksel koşullarını, insan kaynağını hazırlamaması;
b. demografik dönüşüm sürecinde esnek ve yaratıcı sosyo-ekonomik politikaları hayata geçirememesi,
c. yaratıcı yasal düzenlemeleri oluşturarak, gündelik yaşamda aktif biçimde uygulayamaması,
makro ve mikro düzeyde önemli sorunlar yaratacaktır.

Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) güncel verilerine göre Türkiye yaşlı bir toplum olarak sınıflandırılmaktadır.

Türkiye, Fransa’nın 115 yılda, İsveç’in 85 yılda geçirdiği yaşlanma sürecini 15 yıl içinde tamamlayacaktır.

Yaşlanma sürecinin ileri aşamasında olan Kanada, ABD, İngiltere, İtalya, Portekiz, Almanya, Fransa ve İsveç gibi ülkelerle karşılaştırılırsa, Türkiye nüfusunun yapısı bazı farklılıklar gösterir. Örneğin, Türkiye’deki yaşlı nüfusun oranı Avrupa’daki ülkelerden daha düşüktür. Ancak, Türkiye yaşlı nüfusu bakımından Avrupa’da en hızlı artış gösteren toplumlardan birisidir. Türkiye’de 60 yaşın üzerindekilerin oranı 2100 yılına kadar 4 kat artacaktır. Bu süreçte yaşlının yaşlısı olarak tanımlanan 80 yaşın üzerindekilerin oranı ise 10 kat artacaktır (Arun 2014).

Yaşlanma sürecindeki etkileri, toplumsal cinsiyet ve sınıf gibi faktörlere göre incelediğimizde, Türkiye’de kuşaklararasında ve kuşak içinde farklılaşan deneyimler dikkat çekmektedir. Böylece, gelecek elli yıl zarfında Türkiye’yi bekleyen en önemli riskleri değerlendirmek mümkün olabilir. 

Şili, Brezilya, Azerbaycan, İran, Kore ve Endonezya gibi ülkelerle birlikte Türkiye de dünyanın en hızlı yaşlanan ülkeleri arasında sayılmaktadır.

Yaşam Öyküsü.

Yaşlanmanın ne olduğu en sık sorulan sorulardan birisidir. İlk başta, biyolojik açıdan değerlendirilerek, doğumla başlayıp ölümle biten bir süreç olarak ele alınmaktadır. Saçların beyazlaması, cildin kırışması, fiziksel ve zihinsel işlevlerin yitirilmesi gibi biyolojik açıdan yaşanan kayıp ve yıkımlarla açıklanmaya çalışılmaktadır. Oysa yaşlanma basitçe biyolojik olarak tanımlanamayacak kadar bireye özgü, yaşamın birçok açıdan değişimine işaret eden, çok katmanlı, benzersiz bir süreçtir. Her ne kadar Batı kültüründe geleneksel olarak biyolojik kayıplarla ilerleyen bir süreç olarak tanınsa da kültüre özgü bir anlamı vardır.

Ortanca yaş; toplumda yaşayan tüm bireylerin yaşları küçükten büyüğe doğru sıralandığında tam ortada kalan yaş olarak tanımlanır. Bu hesaplama sonucunda toplumun yarısı ortanca yaştan büyük diğer yarısı ise küçüktür. Yaşlanma ve yaşlılık çalışmalarında, araştırmacılar için önemli bir bilgi olarak kabul edilir. Türkiye’nin ortanca yaşı 1935 yılında 21,2 yıl olarak hesaplanmıştır. 1950 yılında 20,1 ve 2000 yılında ise 24,8 yıl olmuştur. Ortanca yaş 2016 yılı itibarıyla 31,4 yıldır. Türkiye’de ortanca yaş, 1935 ile 2000 arasında 3,6 yıl artarken, 2000 ile 2016 yılları arasındaki sürede yaklaşık 7 yıl artış göstermiştir.