TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II Dersi Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatında Eleştiri-II (İkinci Kuşak) soru cevapları:

Edebiyatın ana gayesini sanat olarak gören ve estetik kaygıları ön plana çıkaran ikinci
kuşak sanatçıları, hem divan edebiyatının kalıplaşmış yapısına yönelik eleştirilerini dile
getirirler hem de yeni edebiyatın kuramsal ve estetik zeminini inşa etme çabasında olurlar.Bu çerçevede edebiyat teorisi ve tenkit üzerinde yoğunlaşırlar

Recaizâde Mahmut Ekrem, Batılı teorileri içeren görüşlerinde sanat, güzellik, edebiyat ve şiir konularına yeni bir bakış açısıyla yaklaşır.

Tanzimat Dönemi eleştirisinin Namık Kemal’den sonra ikinci önemli ismi olan Recaizâde Mahmut Ekrem’in eleştiri anlayışının önemli tarafı, Tanzimat edebiyatının estetiğini yapması ve eski edebiyat taraftarlarına karşı yeni edebiyatı savunmasıdır.

Recaizâde Mahmut Ekrem, Ta’lîm-i Edebiyat, Takdir-i Elhan, “III. Zemzeme Mukaddimesi” ve Takrizat adlı eserlerinde sanat, edebiyat ve şiirle ilgili eleştirilerini dile getirir.

Ta’lîm-i Edebiyat (1879), Recaizâde Mahmut Ekrem’in Mekteb-i Mülkiye’deki “Edebiyat-ı Osmaniye” dersi için yazdığı ve yeni edebiyatın kuramsal kısmını oluşturan belagat ve edebiyat teorisi kitabıdır.

Ta’lîm-i Edebiyat’ın yayımlanması üzerine pek çok yazı kaleme alınır. Namık Kemal, Abdülhak Hâmit, Menemenlizâde Tahir ve Sami Paşazâde Sezai gibi yeni edebiyat taraftarları eseri öven yazılar yazarlar. Klasik edebiyat anlayışını benimseyen edebiyatçılar ise eseri eleştirirler.

Recaizâde Mahmut Ekrem, edebî bir eserde bulunması gereken özellikleri sıralarken fikirlerin özel vasıflarını; sadelik, incelik, şiddet, parlaklık ve ulviyyet olarak belirler.

“İçinde çocukça hâller ve duygular bulunduran, iç saflığına yer veren edebî eserlerin
bir özelliğidir.”

Ta’lîm-i Edebiyat’ta divan edebiyatına yönelik eleştiriler bu edebiyatın sözü ve söz
oyunlarını önceleyen kalıplaşmış, şekilci ve klişe anlayışına ilişkin sorgulamaları içermektedir.

Ta’lîm-i Edebiyat’ta en kapsamlı ele alınan konu üsluptur. Recaizâde Mahmut Ekrem’in
üslup kavramına özel bir bölüm açması eski edebiyatın belagat anlayışından ayrıldığını
gösterir.

“Zemzeme Mukaddimesi”nin eleştiri açısından önemli bir tarafı da Ekrem’in Muallim
Naci ile ilgili iğneleyici sözleridir. “Zemzeme Mukaddimesi”nde Recaizâde Mahmut Ekrem, Muallim Naci’ye imalarda bulunarak onun şiirlerinin hakiki yücelikten uzak olduğunu ve sönüp gidecek bir balona benzediğini dile getirir.

“Zemzeme Mukaddimesi”nde şiirde güzellikten bahseden Ekrem, düşüncelerini ispatlamak için Nef’i, Nedim, Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal ve Nabizâde Nâzım’dan örnekler alır. En güzel bulduğu metin ise Hâmit’e aittir. Muallim Naci’den hiçbir örnek
almadığı gibi ona tarizde bulunur.

Recaizâde Mahmut Ekrem, “III. Zemzeme Mukaddimesi”nde edebî eserde, bilhassa
şiirde, üç çeşit güzellik bulunduğunu söyler: Mehâsin-i fikriyye (fikir güzelliği), bedâyi-i hayaliyye (hayal güzelliği) ve sünûhat-i kalbiyye (kalbe doğuşlar).

Tıpkı “III. Zemzeme Mukaddimesi” gibi Takdir-i Elhan’ın da özelliklerinden birisi aynı
zamanda Muallim Naci’ye hücum niteliği taşımasıdır. Recaizâde Mahmut Ekrem, kitabın baş tarafında Muallim Naci’nin kitaplarının isimlerine telmihlerde bulunur ve Naci’nin “Gark-ı Nur” redifli gazeliyle alay eder.

Takrizât
Recaizâde Ekrem’in devrin şair ve yazarlarının eserleri üzerine yazdığı eleştirilerden oluşan bir kitaptır. Ekrem, eleştirdiği eserler aracılığıyla şiir, sanat ve edebiyat hakkındaki görüşlerini açıklar.

Abdülhak Hâmit’in edebî eleştirilerini içeren eserleri; “Makber Mukaddimesi”, “Nâ-Kâfi” şiiri, “Bir Şairin Hezeyanı” şiiri, “Duhter-i Hindû Hâtimesi” ve şiir hakkındaki düşüncelerini dile getirdiği bazı mektuplarıdır.

Tanzimat ikinci kuşak sanatçılarından Sami Paşazâde Sezai, “Namık Kemal’i üstat olarak tanımasına rağmen, Beşir Fuad’ın tenkitleriyle başlayan realist akımın da tesirinde kalır.

Muallim, Muhaberât ve Muheverât, Mektuplarım, İntikad, Demdeme ve Istılâhât-ı Edebiyye.

Muhaberât ve Muheverât Muallim Naci ve Ahmet Midhat Efendi’nin birbirlerine yazdıkları mektuplardan oluşmaktadır. Bu mektuplarında; sade yazılardan hoşlandığını ve hüzün veren şiirleri sevdiğini ifade eden Muallim Naci’ye göre, şiirin güzeli söz ve anlam itibariyle güzel olanıdır.
Bu çerçevede nazmı ayrıcalıklı kılan Muallim Naci, nazım ile anlatılan bir fikrin nesir ile
anlatılandan daha etkili olduğunu iddia eder.

Saadet gazetesinde yayımlanan yazılardan oluşan Demdeme, Recaizâde Mahmut Ekrem’in eleştirilerine karşı cevap niteliğindedir.