TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II Dersi Ara Nesil Dönemi Türk Edebiyatının Genel Özellikleri ve Gazete-Dergiler soru cevapları:

Radikal Batıcı edebiyatçılar, sadece edebiyat yapma konusunda Batılı değillerdir. Bunlar, aynı zamanda yaşam biçimi, giyinme, eğlenme tarzı bakımından da Batılıdırlar. Batılılar gibi giyinirler, onlar gibi davranıp konuşurlar ve yine onlar gibi bir sosyal hayat ve ev düzeni kurarak alafranga bir hayat sürerler. Kendileri için seçtikleri sosyal hayat mekânı da Batılılaşmanın merkez üssü olan Beyoğlu çevresidir.

1859-1896 yılları arasındaki dönemde Türk edebiyatı, hem geleneksel ve Doğulu hem de yeni ve Batılı unsurları birlikte barındırmaktadır. Ancak 1896’da Servet-i Fünun dergisinin bir edebiyat dergisi olmasıyla birlikte radikal anlamda Batılı bir edebiyat yapılmaya başlanmıştır.

Mutavassıt, Arapça bir kelime olan “mutavassıt: tavassut eden, araya ortaya giren, vasıtalık yapan, arayı bulan, ortada bir yerde olan, ortalama” gibi anlamlara gelmektedir. Türkçe ile “ılımlı”, “ara nesil” şeklinde tercüme edilebilmektedir.

Hem geleneksel edebiyat hem de Batılı yeni edebiyat anlayışını birlikte yürüten, geleneksel ve modern unsurları bir arada kullanan hem eski hem de yeni edebiyattan hem Doğu hem Batı edebiyatından yararlanan; yani ne tamamen eski ne de tamamen yeni taraftarı olan, orta yolu seçen, ılımlı edebiyatçılardır.

Ara nesil edebiyatçılar “Mutavassıtîn”, “Ilımlılar”, “Ara Nesil”, “Servet-i Fünun Dışı Türk Edebiyatı”, “Küçük ve Günlük Hassasiyetler Devri”, “Aktarıcı Nesil”, “Arayışlar Devri” gibi adlar altında da değerlendirilmektedir.

Ara nesil edebiyatçılar geniş halk toplulukları için eğitici, öğretici, eğlendirici mahiyette popüler edebiyat ürettiler.

Bireysel ve bireyci sanat yerine sosyal fayda değerini ön plana alan sanat yapılmalıdır. Milletimizin muhtaç olduğu genel bilgiler, edebî metinler yoluyla yayılmalıdır.  Ara Nesil yazarları, sanat için sanat yerine toplum için sanata önem vermişlerdir. Hatta çoğu zaman sanatı, edebiyatı gereksiz görmüşler, asıl önemli olanın bilim olduğu üzerinde durmuşlardır. Çocukları, gençleri, öğrencileri, kadınları edebiyattan uzak tutmak istemişlerdir.

Ara Nesil'e göre hem Doğu hem Batı edebiyatlarından işimize yarayan ne varsa alınmalıdır. Güzel ve faydalı olan değer, unsur ve özellikler yok sayılmaz. Taklit ve çalıntı yerine faydalanma, beslenme ve etkilenme esas olmalıdır. Ne Arap ve Acem edebiyatları ne de Batı edebiyatları aynen taklit edilmelidir. Başkalarının fikirleri, duyma, düşünme biçimleri, dil özellikleri, tamlamaları, hayalleri, şekil ve teknik özellikleri aynen taklit edilmemelidir. Bu, gelişmeyi önler. Bunun yerine başka edebiyatlardan bilinçli bir biçimde yararlanılmalıdır.

Ara Nesil yazarlarına göre edebiyatçılar, Türk dili ve imlasını düzeltip geliştirmeli, inceliklerini ortaya koyarak zengin, işlek ve güzel bir Türkçe ile eser vermelidirler.

Bir cümlenin ikiden fazla mısraya taşması uygulaması olan anjambman (ulantı) Servet-i Fünun şairlerinden önce Ara Nesil şairleri tarafından başlatılmıştır.

Üslup olarak da hem divan şiirine hem de Batı şiirine özgü ifade etme, söylem biçimlerine,
mazmun ve imgelere yer vermişlerdir. Yine aynı şekilde hem divan şiiri hem de Batı’dan alınan nazım şekillerine yer vermişlerdir. Bunların yanında yeni nazım şekilleri de denemişlerdir.

Ara Nesil edebiyatçılarının eserlerinde ele aldıkları bireysel konular, aşk, bireysel sıkıntı, ıstırap, hüzün, yalnızlık, ince hastalık olan verem, tabiat, ölüm, kadınların vefasızlığı, dinî duygular, felsefe gibi unsurlardır.

Ara Nesil edebiyatçıların ele aldığı toplumsal konular Türk milletinin kültür, eğitim, çalışma sorunları, fakirler, hasta çocuklar, eğitimsiz, çaresiz insanlar, Türk tarihi, Türk sultanları, vatan sevgisi, köylülerin, çobanların hayatı gibi unsurlardır.

Ara neslin yayın organları sadece edebiyat dergisi değil, aynı zamanda toplumsal, bilimsel, teknik konulara da yer veriyordu. Yani aynı dergide hem sağlıkla hem tarımla ilgili bir yazıya hem şiire hem biyografiye birlikte yer almaktaydı.

Bu dönem İkinci Abdülhamit iktidarı olduğu için siyasetten bahsetmek yasaktır. Bu yüzden bu dönemde çıkan gazete ve dergilerin kapağında genellikle “siyasetten başka her şeyden bahseder.” gibi bir ifadeye yer verilmiştir.

Âfâk, Arapça bir kelime olup “ufuklar”, “her taraf ” demektir. Bu ismi Muallim Naci bulmuştur. Dergiye büyük ölçüde Muallim Naci yön vermektedir. Edebiyatla ilgili yazılar “Edebiyat” başlığı altında yer almış, bunlar bazen imzasız olarak bazen de “Muallim Naci” imzasıyla yayımlanmıştır. Ayrıca Naci, dergiye edebî istikametini veren ikaz ve tenkitlerde bulunmuştur.

Bu mecmua (dergi), isminden anlaşılacağı gibi muhteviyâtı (içeriği) zekâvet-i âliye ashâbının âsâr-ı müntehabesinden (yüksek zekâ sahiplerinin seçkin eserlerinden) ibaret olacak ve fakat mecmuanın boş kalan yerlerini maa’l-hicâb (utanarak söyleyelim ki) kendi âsârı (eserleri) ile karalayacaktır. Zekâvet-i âliye ashâbının dehânından (ağzından) çıkan sözler bir nûra münkalib olarak (ışığa karışarak) ancak o nur istikbali tenvir eder (geleceği aydınlatır).

Gayret dergisinde eski edebiyat anlayışına karşı olan yeni edebiyatçı genç şair ve yazarların ürünlerine yer verilmektedir.

Dergide roman, hikâye, şiir tercümelerine, roman ve hikâye ile ilgili kuramsal bilgilere yer verilir.

İrtikâ dergisi, Servet-i Fünun dergisinin yenilikçi edebiyat anlayışına karşı olmuş ve daha önceki Hazine-i Fünun ve Resimli Gazete’nin edebiyat anlayışını devam ettirmiştir.