Köy hayatını işleyen “Karabibik” Türk hikâye ve romanının köye açılışında önemli bir eserdir.

Ara nesil dönemde hikâye alanında yenileşmenin öncülerinden Ahmed Midhat Efendi’nin devam eden uzun hikâyelerden kurulu Letâif-i Rivâyât (1870-1894) serisinin yanında Nabizâde Nâzım’ın ilk döneminde romantik ve daha sonra realist-natüralist anlayışa bağlı kalarak yazdığı hikâyeleri ile Mehmet Celâl’in, Mustafa Reşit’in ve Fatma Leman Hanım’ın hikâyeleri bulunmaktadır.

1890/1891’de yayımlanan Turfanda mı Yoksa Turfa mı romanı, otobiyografik bir romandır. Kendi idealist kişiliğiyle Mansur Bey tipi arasında benzerlik gösteren romanında Mehmet Murat, dönemin devlet bürokrasisinin işleyişine, sosyal, ekonomik ve siyasi problemlere eleştirel bakış getirir.

Yazar, realist ve natüralist ekole uygun bir tavır olarak önce olay örgüsünün geçeceği mekânı tanıtmış, karakterlerin tespitini yapmış, sonra da asıl anlatacaklarına yönelmiştir.

Mehmet Celal'in Cemile, Elvâh-ı Sevdâ, Küçük Gelin ve İsyan adlı romanlarında köy hayatı yer almaktadır. Bu eserler Türk edebiyatının köye açılmasındaki ilk eserler arasında olmasıyla dikkat çekmektedir.

Fatma Âliye Hanımın adını ilk defa kullandığı romanı Muhâdârat'tır. Muhâdârat aşk ve evlilik entrikalarıyla kıskançlık duygusu etrafında kurulmuştur. Bu romanda XIX. yüzyıl sonu Osmanlı toplumunun konak hayatı ayrıntılı bir şekilde ele alınıp işlenmiştir. Yayımlandığı sırada ilgi çeken romanda, Tanzimat dönemi Türk edebiyatının sıkça üzerinde durduğu evlilik konusu işlenir.

Ahmet Rasim, tür olarak birbirinden pek ayrılmayan, uzun hikâye ile kısa roman arasında değerlendirilebilecek, yaşanmış hayat sahneleriyle birleşen, yarı kurmaca eserler kaleme almıştır.

Ali Kemal gazeteci ve siyasetçi kimliği ile tanınmaktadır ve bu nedenle düşünce adamlığı sanatının önüne geçmiştir.

Mustafa Reşit, Türk edebiyatında mektup türünü (Bir Askerin Nişanlısına Mektubu) kurgu unsuru olarak kullanan ilk yazarlardan biri olması bakımından yenilik getirmiş ve daha sonraki yazarlara öncü olmuştur.

Tiyatro, Ara Nesil mensuplarının fazla ilgi göstermediği bir türdür. Bunu önemli ölçüde
II. Abdülhamit devrinin baskıcı yönetim anlayışıyla açıklamak mümkündür.

Abdülhalim Memduh, manzum bir eser olan "Bedriye"’de iki farklı sosyal tabakadan insanın yaşadığı aşkı işler. Hece vezniyle yazılan bu üç perdelik oyunda erkek köle ile evin kızı arasında yaşanan aşk konu edinilir.

İbnürreşad Ali Ferruh (1865-1903)’un Huşenk (1303) adlı oyununun konusu namus kavramı, aşk ve bu aşka müdahale etrafında gelişir. Konusunu geçmiş dönemlerden alan bu oyunda aşk ve bu aşka iktidar gücünü elinde bulunduran kişinin dışarıdan müdahalesi, öldürmeler, intihar ve sonunda kötülük yapan kişinin vicdan azabı çekişi, arkasından da görünmez bir el tarafından öldürülüşü sahnelenir.

Mizancı Murat, Rus yazarı Aleksandr Sergiyeviç Griboyedov’dan 1884’te Akıldan Belâ adıyla dört perdelik bir tiyatro eseri çevirmiştir. Rusçadan Türkçeye yapılan ilk çevirilerin başında yer alan bu oyunda sosyal eleştiriler yapan yarı ihtilalci bir yazarın çatışmalar ağı anlatılır.

Ara Nesil edebî devresinde kaleme alınan tiyatro eserleri daha çok aşk ve evlilik konusu etrafında şekillenmiştir. Dönemin bir özelliği olarak evlilikte kızlara pek söz hakkı düşmemesi bir problem olarak edebî eserlerin dünyasına girmiştir.

Türk edebiyatı tarihi ismi ilk defa Abdülhalim Memduh’un Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye adıyla 1888 (1306, küçük boyda 134 sayfadan ibaret)’de yayımladığı eserinde görülür.

Batıdaki belli başlı edebî eserleri tanıtması, tarihle fiction (kurmaca) arasındaki farkı belirtmesi ve romantizm ve realizm gibi modern edebî akımlar hakkında bilgi vermesi açısından önemlidir.

Fransızcada “critique” kelimesiyle ifade edilen kavrama karşılık olarak, daha önce teklif edilmiş olan “muâheze”, “muhakeme” ve “intikad” gibi kelimeler kullanılır.

Her şeyden önce eleştirmen geniş bilgi sahibi, dikkatli bir araştırıcı kimliğine sahip, bilgece hareket eden, her aklına geleni söylemeyen kimse olmalıdır. Okuduğu eserin etkisinde kalmadan nesnel ölçülerle hüküm verebilmelidir. Bu yönüyle de eser hakkında hüküm verme konusunda yetkin olmayan halka yol göstericilik yapmalıdır.

Beşir Fuad’ın Türk edebiyatında ilk eleştirel monografi olan Victor Hugo adlı eseri dolayısıyla Beşir Fuad’la Menemenlizâde Mehmet Tâhir arasında başlayan, araya başka yazarların da girmesiyle büyüyen ve bir yılı aşan bir süre devam eden “hayalliyyun-hakikuyyun” tartışması, romantizm-realizm/natüralizm tartışmasıdır. Hayalliyyunhakikuyyun tartışması sanat eseri ve gerçeklik, şiirde hayalin yeri, şiir ve edebî sanatlar, bilim eserlerinin insan hayatındaki yeri ve önemi, sanat eserlerinin insan hayatındaki yeri ve önemi gibi birçok konunun Türk edebiyatında ilk defa tartışılmasına zemin hazırlar.

Pozitivist düşünceyle hareket eden Beşir Fuad, Türk edebiyatında henüz yerini bulamamış olan realizm-natüralizm üzerine dikkat çekmiş, fen bilimleriyle
sanat eserlerini karşı karşıya getirmiş, sanat eserlerinin üzerinde düşünülmesini sağlamış, Ara Nesil’den bazı genç sanatkârları düşünceleriyle etkisi altına almıştır.