Batı dillerinde “tarih” anlamına gelen İngilizce history, Fransızca histoire, Almanca Historie, İtalyanca storia kelimelerinin kökeni Helence I?TOPIA (historia[historya]) kelimesinden gelmektedir.

I?TOPIA kelimesi İyon Lehçesi’nde “araştırma, bildirme, haber alma yoluyla bilgi edinme” anlamında kullanılmaktadır.

Herodotos bu kelimenin anlamını geliştirerek, ona “insanların ve insan topluluklarının başından geçenleri kayda geçirme yoluyla elde edilen bilgi” anlamını da kazandırmıştır.

Eskiçağ Tarihi, Akdeniz ve Önasya kültür çevreleri ile bu çevrelerle doğrudan ilişki halinde bulunan komşu bölgelerin yazı ile başlayan en eski devirlerinden(M.Ö. yaklaşık 3200) Bizans’ın siyasal olarak kurulduğu M.S. VII. yüzyıla kadar olan süreyi kapsamaktadır.

Yaklaşık olarak 4000 yıl kadar süren Eskiçağ tarihi kültürel bakımdan iki gruba ayrılmaktadır: Kronolojik bakımdan daha eski olan ve “Eskidoğu” diye adlandırılan grupta Eski Önasya (Mezopotomya, Suriye-Filistin, İran ve Anadolu) ve ardından Eski Mısır kültürleri; genel olarak “Eskibatı” diye adlandırılan ikinci grupta ise Ege-Helen kültürleri, Büyük İskender’in açtığı Helenizmdevri kültürü ve İtalya-Roma kültürleri yer almaktadır.

Tarih alanında her türlü bilimsel çalışmanın ilk koşulu “kaynak bilgisi”dir. “Kaynak” tarihsel gelişimin akışına belirleyebilmek için elimizde var olan her türlü olanak demektir.

Eskiçağ Tarihi’nde “kaynak” kavramı Önasya ve Mısır’daki Eskidoğu kültürlerinin ve Helen-Roma uygarlıklarının etki alanlarındaki tüm mirası kapsamaktadır.

Eskiçağ kaynakları yazılı ve yazısız olmak üzere ikiye ayrılır.

Yazılı kaynaklar, esas itibariyle iki gruptan meydana gelirler: Yazıt, sikke gibi bir olayın doğrudan doğruya parçası olanlar “birincil”; antik tarihçilerin yazdıkları ve nesnel olmayan kaynaklar ise “ikincil” kaynaklar diye ayrılmaktadır.

Eski Önasya kültür dünyasına ait olan en önemli keşifler arasında yer alan ve 30 bin tablet ya da fragmanı aşan Hititler’e ait Boğazköy arşividir: Bilindiği gibi kanunlar, kral yazıtları ya da yıllıkları, antlaşmalar, mektuplar, bağış belgeleri, dinsel metinler, kült envanterleri, yüksek edebi değeri olan mitolojik metinler ile dualar, savaş arabalarında kullanılan atları yetiştirmeye ait metinlerin çoğu Hititçe olmakla birlikte; Boğazköy’de ayrıca Hattice, Luvice, Palaca, Hurrice, Sümerce ve Akkadca metinler de bulunmuştur.

İlk logografların çoğu İyonyalı idi. Böylece felsefenin olduğu gibi, tarih yazımının da ilk çıktığı yer İyonya olmuştur.

Bilinen ilk tarihçi M.Ö. V. yüzyılda yaşamış olan Bodrumlu (Halikarnassos) Herodotos’tur.

M.Ö. V. yüzyılda yaşamış bir başka tarihçi Thukydides’in tarih sahnesine çıkışıyla Helen tarih yazımında büyük sıçramalar olmuştur.

M.Ö. IV. yüzyılın sonlarına doğru Makedonya Kralı Büyük İskender’in tarih sahnesine çıkışıyla ve kurduğu Helenizm ile Helen tarih anlayışında büyük bir gelişme ve değişme görülmüştür.

Roma’da tarih yazımı M.Ö. III. yüzyılda Kartaca Savaşları sırasında yaşamış senatörlerle başlamıştır. Senatörler Roma’nın geleneksel kayıt tutma biçiminin etkisi altında tarihlerini yıllıklar biçiminde yazıyorlardı. Roma’nın bu ilk tarih yazarlarının bir diğer özelliği yazı dili olarak Latince’yi değil, Helence’yi kullanmalarıydı.

Epigrafya Antikçağ’da taş, metal, tahta, kil ve seramik gibi sert maddeler üzerine yazılmış Helence ya da Latince yazıtların incelendiği bilim dalına verilen isimdir.

Bir yazıt, elyazmasındaki kopyaya göre taş ustası tarafından kazınmaktadır: Yazıt taşa yazılmadan önce taş üzerinde, yazıtın satırları taşçı tarafında ince bir hat olarak çizilir ve sonra belirlenen satırlar üzerine yazıt kazınmaktadır.

Arazide bulunan yazıtı her zaman yeniden bulup incelemek mümkün olmayacağı için, çok iyi bir şekilde kopya edilmesi ve fotoğraflanması gerekmektedir. Bu nedenle ilk iş olarak yazıt, dikkatli bir şekilde taşta göründüğü gibi büyük harflerle envanter fişine birebir kopya edilir. Daha sonra yazıtın üzerinde yer aldığı taşın ölçüleri, harf yüksekliği ve taşın cinsi (mermer, kireçtaşı vs.) kaydedilir. Bir sonraki işlem fotoğraf çekimidir. Fotoğraf çekimi sırasında dikkat edilmesi gereken en önemli husus, ışığın yazıtın yüzeyine yan taraftan, eğik bir açıyla gelerek; yazıtın ya tam ışık ya da tam gölge altında çekilmesidir. Böylece yazıtın harf çukurlarında gölgeler oluşacak ve harfler fotoğrafta belirginleşecektir. İklim veya başka bir nedenle ciddi şekilde tahrip olmuş yazıtları ise okumak oldukça zor, hatta bazen imkânsızdır. Bu türden durumlarda ise, bir epigraf kömürlü suya batırılmış parmağıyla saatlerce yazıt üzerinde oynayarak, ışık-gölge oyunları ile yazıtı okumaya çalışmaktadır. Kayıt altına almadaki son iş ise, gerekli görüldüğü takdirde yazıtın kalıbının alınmasıdır.

Fotoğraf çekilmesi mümkün olmayan durumlarda ya da yazıtın okunamayacak kadar kötü olduğu durumlarda farklı iki kopya alma tekniği vardır: 1) Kâğıt Kopya, 2) Lâteks Kopya.

Arkeolojinin tarih araştırmalarında yardımcı olduğu alanlar esas itibariyle şunlardır: Kültürel bağlantıların ve tarihsel olayların anlaşılması; sosyal ve dinsel açıdan olmak üzere yaşam koşullarının araştırılması; mekânların ortaya konulması ve analizi. Bunun ötesinde arkeolojik kaynakların tümü, tarihi önemli ölçüde canlı bir hale de getirmektedir.