Tarımsal faaliyet sonucu elde edilen çıktıların değerlendirilmesi ve kaynakların etkin kullanılıp kullanılmadığının ölçülmesi, işletmenin verimliliği açısından önemlidir. Tarım işletmelerinin başarısı ve verimli çalışması için çiftçilerin bazı verilere ihtiyacı bulunmaktadır. 

Tarım işletmesinde tutulan kayıtlar genellikle ikiye ayrılmaktadır.

• Fiziki kayıtlar
• Parasal (mali, finansal) kayıtlar. 

İşletmede tutulacak fiziki kayıtlar işletmenin tipine, büyüklüğüne, amacına göre değişiklik göstermektedir. Genel olarak bir tarım işletmesinde tutulacak fiziki kayıtları şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Çiftlik haritası
• Üretim kayıtları(bitkisel ve hayvansal)
• İşgücü kayıtları
• Yem kullanım kayıtları
• Diğer kayıtlar (süt kayıtları, ıslah kayıtları vb.)

Özellikle tarla ürünlerinin üretiminin kontrolü açısından çiftlik haritaları önemli bilgi kaynağıdır. Çiftlik haritalarında tarlalar, büyüklükleri, ürün çeşidi, işlemler gibi faaliyetler işaretlenerek bunların kontrolleri yapılır. 

Tarla ürünleri üretimi için tutulacak kayıtlarla genellikle şu bilgilerin elde edilmesine çalışılır; Tarlanın büyüklüğü, parsel numarası, her parsel için ekilen ürünün çeşidi, kullanılan gübrenin miktarı ve çeşidi, kullanılan tohumun miktarı ve çeşidi, kullanılan ilaç miktarı ve çeşidi, verim, vb. Bu verilerle, kullanılan girdiler ile elde edilen verim değişiklikleri takip edilir.

Hayvansal üretimde hayvan başına verimleri hesaplayabilmek için gerekli olan hayvan türü ve her hayvan türü için kullanılan girdiler ve elde edilen ürünlerin ırklar itibariyle kayıt edilmesi gerekir. Ayrıca gerek maliyet hesaplamalarında gerekse hayvansal ürünler gayri safi üretim değerini tespit etmek için hayvanlar için prodüktif demirbaş kıymet artışı/azalışı hesabının yapılması lazımdır. 

Sene başı ve sene sonu hayvan mevcudunun kontrol edilmesinde şu formül kullanılmaktadır. Kontrol Formülü= [sene başı(SB) + satın alınan(SA) + doğan(D)] = [sene sonu(SS) + ölen(Ö) + satılan(S) + kesilen(K)]. 

Tarım işletmesinde faaliyet kolları ve işgücü çeşidi itibariyle faaliyet unsurları için kullanılan işgücü kaynakları zaman birimi cinsinden kaydedilir. İşgücü kayıtlarında; insan işgücü, makine çeki gücü ve hayvan çeki gücü kaynakları itibariyle üretim dalları için kullanılan miktarlar hemen faaliyet bitiminde kaydedilmelidir. İşgücü kayıtlarından bazı performansları hesaplamak için özelikle insan işgücü kaynağının detaylı kaydedilmesi gerekir. 

• Tabiat ve üretim teknolojisi,
• İşçinin mesleki kapasitesi,
• Çalışma zamanlarının ayarlanması,
• Patron ve işçi arasındaki ilişkiler,
• İşteki ücret ve güvenlik, işçinin eğitimi,
• İşçinin beslenme durumu,
• İşçinin morali vb. bulunmaktadır. 

• Tarım işletmesinin büyüklüğü
• Üretim deseni
• Tarlaların şekil ve büyüklüğü
• İşletme binalarının yerleşme düzeni
• Toplam sermaye ve makine sermayesinin durumu
• İş planı ve işlerin basitleştirilmesidir. 

Özellikle ihtisaslaşmış hayvancılık işletmelerinde yem giderleri masrafların önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu nedenle hayvan yetiştiricisi ne kadar yemi, hangi hayvancılık faaliyeti için harcadığını ve ne kadar ürün ürettiğini bilmek ister. Yem kayıtlarında, hayvan türleri, yem çeşitleri itibariyle kullanımlar günlük kayıtlara geçirilmelidir. 

Hayvansal ürün miktarı başına düşen yem miktarı hesaplanarak, yem etkinliği bulunur. Buna yem dönüşüm oranı denir. Yem Dönüşüm Oranı(YDO)= Tüketilen yem miktarı / Üretilen ürün miktarı x 100 

Bir tarım işletmesinde fiziki kayıtların yanında, parasal işlemlerde vardır ve bunların işletmeci tarafından bilinmesi gerekir. Özellikle işletmelerde gelir ve giderlerin tespit edilebilmesi açısından fiziki kayıtların parasal değerlere dönüştürülmesi ve ayrıca finansal kayıtların da tutulması gerekmektedir. Çiftçilerin kendi parasal işlemlerini denetleme ve düzenleyebilmesi için gereken işlemleri, finansal kayıtlar sağlar. Tarım işletmelerinde kârlılık açısından işlerin iyi veya kötü gittiğini belirten temel bilgiyi finansal kayıtlar verir. İşletmelerde parasal yönden alınacak kararlar, sermeye hareketliliği, borç kullanma, elde edilen gelirler, yapılan harcamalar, finansal kayıtların yardımı ile değerlendirilebilir. Bunun yanında genel hesaplamalar, vergi için gerekli hesaplar, maliyet fiyatlarının hesaplanması, bütçelerin düzenlenmesi ve izlenmesi gibi konularda finansal kayıtlar tarafından ortaya konulabilmektedir. 

Finansal kayıt işlemi tamamlandıktan sonra bu bilgilerin ışığında işletmelerin faaliyet sonuçları olan Gayrisafi Hâsıla, Saf Hâsıla, Brüt Kâr, Tarımsal Gelir, işletme Masrafları, Üretim Masrafları gibi parasal işlemler tespit edilebilir. işletme faaliyet sonuçlarının ortaya konulması ile tarım işletmesinin kârlılık veya zarar durumu hakkında yorum yapılması sağlanana bilmektedir.

Basit muhasebe sisteminde finansal kayıtlar, basit şekliyle işlemelerin her hangi bir ayrıma tabi tutulmadan ve sınıflandırma yapmadan gelir ve gider sütunlarına kaydedilmesi sistemidir. Muzaaf muhasebe sisteminde hesap planına göre mevcut varlıklar, alacaklar, borçların hareketi ve Kâr/Zarar ve stoklar gibi hesapların Borç - Alacak şeklinde işleyişine göre finansal kayıtlar tutulur. + (Hayvansal ürünler x Fiyatları) + Prodüktif Demirbaş Kıymet Artışları (PDKA)

Ülkemizde, genellikle tarım işletmelerinin faaliyet sonuçlarını değerlendirmede Ernest Ferdinand Laur tarafından ortaya konulan bu yöntem uygulanmaktadır. Ancak, bu yöntemin uygulanmasının pratik alandan çok bilimsel amaçlı analizlerde olduğu da ifade edilmelidir. Türkiye tarım işletmelerinde muhasebe kayıtlarının tutulduğu işletme sayısı fazla değildir. 

Gayrisaf hâsıla; ekonomik bir bütün olarak düşünülen bir tarım işletmesinde bir üretim yılında, tarımsal faaliyet sonucunda yeni üretilen mallar ile, mamülecilik, mübadele ve yeniden değerlendirme yoluyla sermaye kısımlarında meydana gelen artışın miktar ve değerce ifadesidir. Gayrisaf Hâsıla şu şekilde formüle edilebilir. GSH= Gayrisafi Üretim Değeri (Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Prodüktif Demirbaş Kıymet Artışı) + İşletme Dışı Tarımsal Gelir + Konut Kira Karşılığı

Gayrisaf Hâsılanın, Gayrisafi Üretim Değeri kısmına bitkisel ve hayvansal kaynaklı bütün ürünler dâhil edilmektedir. Tarım işletmesinde üretilen buğday, mısır, elma, fasulye gibi bitkisel ürünler ana ve yan ürün olarak ve aynı zamanda üretilen süt, yumurta gibi hayvansal ürünler, ana ve yan ürünler olarak fiziki üretim miktarlarının fiyatları ile değerlendirilerek parasal gelir elde edilmeye çalışılır. Eğer bu ürünlerin satışı yoksa yine Gayrisafi Hâsıla söz konusudur. Ancak, işletmede üretilmeyen tarımsal ürünler Gayrisaf Hâsılaya dâhil edilmezler. İşletmede arazi ve/veya alet-makine satışları sonucu elde edilen değer Gayrisaf Hâsıladan sayılmazlar. Bunun dışında, söz konusu olayın tersi durumu da, yani arazi ve/veya alet-makine satın alma ile meydana gelecek değer artışı da, Gayrisaf Hâsılaya dâhil edilmemeli ve aynı şekilde bu harcamalar işletme masraflarında da gösterilmemelidir.

Gayrisafi üretim değeri, tarım işletmelerinde üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerleri ile bu üretim faaliyetlerinde yıl içerisinde meydana gelen prodüktif demirbaş kıymet artışlarından oluşan değere denir. İşletmede üretilen bitkisel ve hayvansal ürünler ya çiftlik avlusu ya da pazar Fiyatları ile değerlendirilerek parasal olarak ifade edilir. Gayrisafi Üretim Değeri şu şekilde formüle edilebilir: GSÜD= (Bitkisel ürünler x Fiyatları)

Tarım işletmeleri, tarımsal ürün üretirken birçok mali külfete katlanırlar. Bu işler yapılırken parasal faaliyetler yerine getirilir. Örneğin; buğday üretiminde tohum kullanılır. İşçilik harcamaları olur. İşte tarımsal ürünün üretilip hatta pazarlanana kadar yapılan işlemler, ürünün masrafı olarak o ürünün üzerine yüklenir. Bir tarımsal ürünün üretimi için yapılan tüm yükümlülüklere masraf denilmektedir.

İşletme Masrafları, Laur’a göre Gayrisaf Hâsılayı oluşturmak için katlanılması gereken masraflar toplamını ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, işletme masrafları, işletmecinin, gayrisaf hasılayı elde etmek için işletmeye yatırdığı aktif sermayenin faizi hariç, yapmış olduğu masrafların toplamını ifade eder. İşletme masraflarına, aktif sermayenin faizi ilave edilirse, üretim masraflarına ulaşılır; Üretim Masrafları(ÜM)= İM + Aktif sermayenin faizi

Üretim hacmi ile bağıntısı dikkate alınarak masrafları; sabit ve değişken masraflar olarak iki kısma ayırmak mümkündür. Sabit masraf üretim hacmine bağlı olmayan, değişken masraflar ise üretim hacmine bağlı olan unsurlardan oluşur.

• İşçilik masrafları (AİÜK dâhil)
• Cari masraflar,
• Demirbaş kıymet eksilişleri (PDKE)
• Amortismanlar 

İşletmenin cari masrafları denildiğinde, Gayrisaf Hâsılayı elde etmek için işçilik masrafları hariç yapılan tüm nakdi masraflar anlaşılır. Bu masraflar arasında tohum, gübre, sigorta gibi masraflar bulunur. Cari masraflar içinde yer alan vergilerin masraf olarak ele alınması için bunların mutlaka işletmeye ait olması gerekir, yoksa kişilere ait vergiler işletme masraflarına dâhil edilmezler. 

Bitkisel ve hayvansal üretim faaliyetinde, demirbaşlarda meydana gelen azalmalar varsa, bu işletme masrafları kısmında gösterilir ki, buna Prodüktif Demirbaş Kıymet Eksilişi (PDKE) denir. 

Tarım işletmelerde amortisman, özellikle bina, arazi ıslahı, cansız demirbaş, meyve ağaçları, bağ, gelir ve iş hayvanlarında hesaplanmaktadır. işletmelerde amortisman hesaplarında genellikle Doğru Hat Metodu kullanılmakta olup, uygulamada daha önce dikkate alınan amortisman oranlarından da yararlanılmaktadır. Yıllık amortisman oranı, binalar için yapı malzemesi, inşaat nevi ve kullanma şekline göre değişerek % 1-10’u, makineler için % 5-10’u, nakil vasıtaları için % 5-20’si kabul edilebilmektedir. Amortisman= Damızlık değer (DD) - Kasaplık değer (KD)/ Ekonomik Ömür

Saf Hâsıla; borçsuz, arazi için kiracılık ortakçılık yapılmayan bir işletmede, aktif sermayenin getirisidir. Saf Hâsıla; Gayri Safi Hâsıla değerinden, işletme masraflarının düşülmesi sonucu bulunur. Saf Hasılanın normalde pozitif olması beklenir. Ancak bu Saf Hâsılanın negatif çıkmayacağı anlamına gelmez. Saf Hâsıla (SH) şu şekilde formüle edilmektedir. SH= Gayrisaf Hâsıla (GSH) - İşletme Masrafları (iM) 

• Genel Ekiler
• Bölgesel Etkiler
• İşletme Üzerindeki Etkiler

Tarım işletmelerinin Saf Hasılası üzerine etki yapan değişkenler arasında; iklim, coğrafi durum, arazinin jeolojik ve morfolojik yapısı, işletmenin kuruluş yeri ve büyüklüğü, kültür arazisi, işletme sistemi, işletmenin çalışma yönü, işçilik ilişkileri, teknik ve ekonomik koşullar, işletme yöneticisinin eğitim seviyesi ve yeteneği, işletmenin sermaye durumu ve oranları, kredi bulma imkânları ile işletmenin ulaşım ve pazar durumu vb. gibi değişkenler sayılabilir.

Gayrisafi Üretim Değerinden, Değişen Masrafların (DM) çıkarılması ile elde edilen değere Brüt Kâr denir. Brüt Kâr (BK)= GSÜD - DM şeklinde formüle edilir. Brüt kâr, işletmede üretim faaliyetlerinin bir biri ile karşılaştırılmasında rekabet durumunu sağlamada önemli bir başarı ölçüsüdür. sermayeye oranıdır. Rantabilite sermayenin parasal olarak verimliliğini ifade eder. Rantabilite şu şekilde formüle edilebilir: R= (Kâr /Sermaye) x 100

Tarım işletmelerinde Tarımsal Gelir; işletmeci ve ailesinin geçimini sürdürebilmesi açısından önemli bir başarı ölçüsüdür. Tarımsal Gelir; Saf Hâsıladan, borç faizleri ve ortakçılık ve/veya kiracılık ödemelerinin çıkarılarak, aile işgücü ücret karşılığının (AİÜK) ilave edilmesiyle bulunan kıymete denir. Tarımsal gelir, işletmede ücret almadan çalışan aile işgücünün ücret karşılığı, öz sermaye rantı ve işletmeci rantının karşılığı olarak kabul edilmektedir. Tarımsal gelir şu şekilde formüle edilebilir: TG = SH - (Borç faizleri Kira ve/veya ortakçılık ödemeleri) + AİÜK 

Çiftlik rantı; toprak, meliorasyon, bina ve bitki sermayelerine karşılık elde edilen gelirdir. Saf Hasıladan, toprak, meliyorasyon, bina ve bitki dışında kalan sermaye kalemleri için faiz karşılığı çıkarılarak bulunur. Toprak rantı; toprak sermayesinden elde edilen getiridir. Çiftlik rantından, meliyorasyon, bina ve bitki sermayelerinin faiz karşılığını çıkarmak veya saf hasıladan, toprak hariç, diğer bütün aktif sermayenin faiz karşılığını düşmek suretiyle hesaplanabilmektedir. 

Öz sermaye rantı; işletmede kullanılan öz sermayenin getirisidir. Öz sermaye rantı, Saf Hâsıladan, borç faizleri (Bf) ile kira ve ortakçılık paylarının (KOP) çıkarılması ile hesaplanabilmektedir. Ayrıca, tarımsal gelirden aile işgücü ücret karşılığı çıkarılarak da bulunabilir. ÖSR= SH-(Bf + KOP) ya da ÖSR= TG - AiÜK 

İş kazancı, işletmede çalışan ailenin emeği karşılığı elde edilen gelirdir. Tarımsal gelirden, öz sermayenin faizi(ÖSF) çıkarılarak bulunur; iK= TG - ÖSF

İşletmecinin kârı veya zararı, tarımsal gelirden, öz sermaye faiz karşılığı ve aile işgücü ücret karşılığının çıkarılması ile bulunur; İKZ= TG- (ÖSF + AiÜK)

Tarımsal faaliyet geliri, gayrisafi üretim değeri ile işletme dışı tarımsal gelir ve konut kira karşılığı toplamından oluşmaktadır; TFG= GSÜD + iDTG + KKK 

Tarım dışı gelir; tarım işletmecisinin sahip olduğu arazilerin kira ve ortakçılık karşılığı ile işletme ailesi fertlerinin tarımsal faaliyet dışı işlerden elde ettikleri gelirdir. 

Tarımsal gelir ile tarım dışı gelirin toplanması sonucu toplam aile geliri hesaplanmaktadır; TAG= TG + TDG 

Bir işletmede belirli bir dönemde elde edilen kârın, aynı dönemde işletmede kullanılan sermayeye oranıdır. Rantabilite sermayenin parasal olarak verimliliğini ifade eder. Rantabilite şu şekilde formüle edilebilir: R= (Kâr /Sermaye) x 100

Mali rantabilite, kârın, öz sermayeye oranı ile hesaplanmaktadır. Ancak burada sözü edilen kâr kavramının hesaplanması sırasında masraflar içine genel olarak yabancı kaynaklar için ödenen borç faizleri ve kiracılık ortakçılık payları da dâhil edilmektedir. Tarım işletmelerinde rantabilite hesaplarında saf hâsıla esas alınmaktadır. Buna göre mali rantabilite şu şekilde hesaplanmaktadır: MR= [Safi kâr (SK) / Öz Sermaye (ÖS)] x 100 MR= [SH - (Bf + KOP)] / ÖS x 100 

Ekonomik rantabilite, saf kâr ile ödenen faizler toplamının, işletmedeki toplam sermayeye oranlanmasıyla hesaplanır. Burada, işletmenin toplam sermayesinin, öz ya da yabancı sermaye oluşuna bakılmayarak, elde edilen toplam sermaye getirisi dikkate alınır. Yine getiri olarak saf hâsılanın alınması, tarım işletmeleri açısından uygun olacaktır. Ekonomik rantabilite şu şekilde formüle edilmektedir: ER= [SK+ (yabancı sermaye faizi) / Aktif Sermaye (AS)] x100 ER= [SH / AS] x 100 

Ekonomik rantabilite, saf kâr ile ödenen faizler toplamının, işletmedeki toplam sermayeye oranlanmasıyla hesaplanır. Burada, işletmenin toplam sermayesinin, öz ya da yabancı sermaye oluşuna bakılmayarak, elde edilen toplam sermaye getirisi dikkate alınır. Yine getiri olarak saf hâsılanın alınması, tarım işletmeleri açısından uygun olacaktır. Ekonomik rantabilite şu şekilde formüle edilmektedir: ER= [SK + (yabancı sermaye faizi) / Aktif Sermaye (AS)] x100 ER= [SH/ AS] x 100 

• Üretim hacminin değişebilirliğine göre sınıflandırma
• Yalnız bir teşebbüsü ilgilendirip ilgilendirmeme durumuna göre sınıflandırma
• Ürünlerin üretim genişliğine göre sınıflandırma
• Kapsamına göre sınıflandırma
• Gerçeklemiş olup olmadığına göre sınıflandırma 
• Hesaplama birimine göre sınıflandırma

• Birim maliyeti belirleme: Ürünlerin satış Fiyatının belirlenmesi, işletmenin faaliyet sonuçlarının belirlenmesi, mali tabloların hazırlanması.
• Maliyetlerin kontrol altında tutulması: Belli bir zaman içinde hesaplanan maliyetlerin artıp artmadığının kontrol edilmesi, masraf unsurları itibariyle ne kadar masraf yapıldığının belirlenmesi ve masraf unsurlarının izlenmesi.
• Planlamaya yardımcı olmak: Bütçe hazırlama, işletme planlarının hazırlanmasında ürün maliyetlerinin bilinmesi gerekir.
• İşletme kararlarına yardımcı olmak: Kârlılık analizlerinin yapılması, ürün üretimi için yeni yatırımların yapılması, işletme faaliyetlerini başka işletmelerle karşılaştırma

Tarım işletmesinde tutulan kayıtlar genellikle ikiye
ayrılmaktadır. 1. Fiziki kayıtlar 2.Parasal (mali, finansal) kayıtlar.

Genel olarak bir tarım işletmesinde tutulacak fiziki kayıtları şu şekilde sıralamak mümkündür: 1. Çiftlik haritası 2. Üretim kayıtları(bitkisel ve hayvansal) 3. İşgücü kayıtları 4. Yem kullanım kayıtları 5. Diğer kayıtlar (süt kayıtları, ıslah kayıtları vb.)

Tarla ürünleri üretimi için tutulacak kayıtlarla genellikle şu bilgilerin elde edilmesine çalışılır; Tarlanın büyüklüğü, parsel numarası, her parsel için ekilen ürünün çeşidi, kullanılan gübrenin miktarı ve çeşidi, kullanılan tohumun miktarı ve çeşidi, kullanılan ilaç miktarı ve çeşidi, verim, vb. Bu verilerle, kullanılan girdiler ile elde edilen verim değişiklikleri takip edilir.

1x0,75+1x0,75+1x1+1x0,75+1x1+1x0,75+0= 5 dir. Bu tarım işletmesinin EİB cinsinden işgücü varlığı 5 olarak hesaplanmıştır.

İşgücüne etkili olan işletme ile ilgili faktörler:
1. Tarım işletmesinin büyüklüğü
2. Üretim deseni
3. Tarlaların şekil ve büyüklüğü
4. İşletme binalarının yerleşme düzeni
5. Toplam sermaye ve makine sermayesinin durumu
6. İş planı ve işlerin basitleştirilmesidir.

5 süt ineği bulunan bir tarım işletmesinde 2000 kg süt yemi kullanılmış ve 3000 kg süt üretilmiştir. Buna göre yemin süte dönüşüm oranı, yani YDO = 2000/3000x100= 66,67 % 67’dir.

5 süt ineği bulunan bir tarım işletmesinde süt yemi, arpa kırması, saman
kullanılmış ve toplam yem değeri 5000 TL olup bununla 8000 TL’lik süt
üretilmiştir. Buna göre hasıla oranı (HO) = 8000/5000 x100= 160 olup 100 TL’lik
yeme karşılık, 160 TL gelir söz konusudur ve 60 TL’lik kar vardır.

Finansal kayıt işlemi tamamlandıktan sonra bu bilgilerin ışığında işletmelerin faaliyet sonuçları olan Gayrisaf Hâsıla, Saf Hâsıla, Brüt Kar, Tarımsal Gelir, İşletme Masrafları, Üretim Masrafları gibi parasal işlemler tespit edilebilir.

Sabit ve Müşterek Masraflar (SM)
• Amortismanlar (bina, arazi ıslahı,alet makine)
• Bina tamir-bakım masrafı
• Daimi işçilik ücreti (6 ay +)
• Çiftci ve ailesi ücret Karşılığı (AİÜK)
• Vergi, aidat
• İş hayvanları masrafı
• Isıtma, aydınlatma
• Diğer

Değişen Masraflar (DM)
A. Bitkisel Üretim
• Tohum, fide
• Gübre
• Tarımsal İlaç
• Sulama
• Akaryakıt, yağ, tamir bakım
• Geçici işcilik ücretleri
• Yaptırılan götürü işçilerin ücretleri
• Nakliye (pazarlama masrafları)
• Sigorta, ruhsat, diğer
B. İrat Hayvanları
• Yem
• Aşım ücreti
• Veteriner,ilaç
• Geçici işçilik ücreti
• Alet makinaların değişen masrafı
• Sigorta, vergi, rüsum
• Pazarlama masrafı
• Diğer

Gayrisaf hâsıla; ekonomik bir bütün olarak düşünülen bir tarım işletmesinde bir üretim yılında, tarımsal faaliyet sonucunda yeni üretilen mallar ile, mamülecilik, mübadele ve yeniden değerlendirme yoluyla sermaye kısımlarında meydana gelen artışın miktar ve değerce ifadesidir. Gayrisaf Hâsıla şu şekilde formüle edilebilir.

Bir tarım işletmesinde işletme masrafları, genel olarak ele alınacak olursa, dört grupta toplanabilir:
1. İşçilik masrafları (AİÜK dâhil)
2. Cari masraflar,
3. Demirbeş kıymet eksilişleri (PDKE)
4. Amortismanlar

Tarım işletmelerinde Saf Hâsılayı üç grup unsur etkilemektedir:
a. Genel Etkiler
b. Bölgesel Etkiler
c. İşletme Üzerindeki Etkiler

Tek Yıllık Bitkisel Ürünlerde Maliyet Masrafları Unsurları
Değişen Masraflar:
• Tohum ve fide
• Gübre, kireç vb
• Mücadele ilacı
• Akaryakıt ve yağ
• Alet ve makinelerin tamir bakım masrafları
• Geçici işgücü ücreti
• Makine kirası
• Su ücreti
• Ürün sigortası
• Değişken masrafların faizi (döner sermaye faizi)
• Götürü yaptırılan işlere ödemeler

Özel maliyetler

Tek Yıllık Bitkisel Ürünlerde Maliyet Masrafları Unsurları

Sabit Masraflar:

• Sabit sermaye unsurlarının amortismanı
• Sabit sermaye unsurlarının faizi
• Diğer sabit masraflar(Vergi, Sigorta, Bina ve barınak masrafları, Sulama tesisi masrafları, Arazi kirası, Daimi işgücü ücreti, Aile işgücü ücreti, Genel yönetim giderleri)

Bir dekara toplam buğday üretim masrafları 150 TL, yan ürün değeri (saman geliri) 30 TL (saman miktarı x saman fiyatı) ve üretilen dane miktarı 300 kg ise, 1 kg buğday maliyeti=(150-30)/300= 0,4 TL/kg dır dır.

Örneğin 10 dekarlık şeker pancarı üretiminde toplam üretim masrafları 6000 TL ve elde edilen ürün miktarı 40.000 kg olduğu düşünülürse, birim ürün maliyeti 6000/40.000= 0,15 TL/kg olarak hesaplanır.

1. Birim maliyeti belirleme: Ürünlerin satış fiyatının belirlenmesi, işletmenin faaliyet sonuçlarının belirlenmesi, mali tabloların hazırlanması.
2. Maliyetlerin kontrol altında tutulması: Belli bir zaman içinde hesaplanan maliyetlerin artıp artmadığının kontrol edilmesi, masraf unsurları itibariyle ne kadar masraf yapıldığının belirlenmesi ve masraf unsurlarının izlenmesi.
3. Planlamaya yardımcı olmak: Bütçe hazırlama, işletme planlarının hazırlanmasında ürün maliyetlerinin bilinmesi gerekir.
4. İşletme kararlarına yardımcı olmak: Karlılık analizlerinin yapılması, ürün üretimi için yeni yatırımların yapılması, işletme faaliyetlerini başka işletmelerle karşılaştırma.

Gayrisafi üretim değeri, tarım işletmelerinde üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerleri ile bu üretim faaliyetlerinde yıl içerisinde meydana gelen prodüktif demirbaş kıymet artışlarından oluşan değere denir