Dünyada ve ülkemizde karşılaşılan en önemli tarımsal alt yapı sorunları; tarımsal işletmelerin işlemiş oldukları arazilerin yetersizliği, işletmelerin ekonomik üretim yapmasını engelleyecek düzeyde yetersiz olan arazi miktarının çok sayıda parselden oluşmasıdır. Ayrıca bu parsellerin çok dağınık olması ve aynı zamanda parsellerin makineli tarım için şekillerinin uygun olmaması ve aşırı parçalanmışlık ve şekilsiz parseller nedeniyle sulama, drenaj, tesviye ve yol ağından etkin bir şekilde arazilerin faydalanamamasıdır.

Ülkemizde ilk defa 1961 yılında Topraksu Genel Müdürlüğü tarafından 7457 sayılı kanuna ve 4721 Sayılı Yurttaşlar Yasasına dayanarak arazi toplulaştırılması yapılmıştır.

Ülkemizde, kapatılan TOPRAKSU ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından 1961-2005 yılları arasında toplam 349.814 hektarlık alanda toplulaştırma çalışması tamamlanmıştır.

Her parsel sulama kanalından doğrudan faydalanacağından ve çiftçiler öncesine göre daha az sayıda parsele sahip olacaklarından sulama oranı ciddi ölçülerde artacaktır. Bunun sonucu olarak da son derece pahalı olan baraj ve sulama yatırımlarından beklenen fayda artmaktadır. Sulama, drenaj kanalları ve yol inşaatı gibi devlet yatırımlarında ihtiyaç duyulan araziler için toplulaştırama sahalarında istimlak bedeli ödenmemektedir. Bu durum bu tip yatırımların devlete maliyetini azaltmaktadır. Toplulaştırma ile işletme merkezi ile parseller arasındaki mesafeler azaltıldığından üreticilerin geliş-gidişler için yaptıkları masraflar ve harcanan zamanı azalmaktadır. Bu da üreticinin gelirinde artışa neden olmaktadır. Arazi toplulaştırması ile oluşturulan yeni parsel şekillerinden (dörtgen parseller) dolayı arazide çalışan insan ve makine gücü iş veriminde artışlar olmaktadır. Bu şekilde çiftçilere arazi toplulaştırmasının sağlayacağı faydalarla ilgili bilgiler sunularak üreticilerin arazi toplulaştırmasıyla ilgili bilgi düzeyi arttırıldıktan sonra mülakat için hedef gruplar titiz bir çalışma sonucu belirlenmelidir.

Proje sahasında yürütülen ön etüt çalışmaları sonucunda arazi toplulaştırma projesinin yapılmasının uygun olup olmadığına karar verilmektedir. Eğer yapılan ön etüt çalışmaları sonucunda arazi toplulaştırma projesi için bölgenin uygunluğuna karar verilirse Bakanlar Kurulu Kararının (BKK) alınması için çalışmalar başlatılmaktadır.

Bakanlık içerisinde ilgili Genel Müdürlükler, Karayolları Genel Müdürlüğü, Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, madencilikle İlgili kurumlar, Kaymakamlıklar, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Orman İl Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Üniversiteler ve Üniversitelerin İlgili Birimleri, BOTAŞ–TEDAŞ, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Belediyeler, Su Kullanıcı Örgütler, Tarımsal Örgütler ve Kooperatifler, Köy veya Mahalle Yönetimleri, Sahada Üretim Yapan Sektörler

Proje sahasındaki yerleşim birimlerinde yapılacak olan sosyal yapı etüt çalışmalarının amaçları şu şekilde özetlenebilir. Bu çalışmayla projenin başarıyla ve aksamadan yürütülebilmesi için ihtiyaç duyulan veriler (hem sahası ve hem de üreticilerle ilgili) temin etmektir. Projenin sahasındaki çiftçilerin projeye yaklaşımları ve proje ile ilgili bilgi düzeylerini ortaya koymaktır. Bunun bilinmesi projenin uygulanması aşamasında çiftçilerle kurulacak olan iletişim açısından büyük öneme sahiptir.

1. İçindekiler 2. Özet bilgiler 3. Giriş 4. Yerleşim yeri genel bilgileri 5. Sosyal yapı etüt raporu bilgileri 6. SWOT analizi

Raporun giriş bölümde projenin amacı, önemi, kapsamı, raporu hazırlama yöntemleri ve yararlanılan kaynaklara ait bilgiler sunulmalıdır.

Köyde fiilen çiftçilik yapan işletme ve kişi sayıları tablolar halinde verilir, tablonun devamına malik sayısı ile fiilen tarım yapanların sayısı belirtilir. Köyde yaşayan ve yaşamayan arazi sahiplerinin durumları belirlenmelidir. Çiftçilerin gelir durumları; çiftçilerin gelir durumları ve yaşam standartlarıyla ilgili bilgiler detaylı bir şekilde bu bölümde verilmelidir. Proje sahasındaki işletmelerin tarımsal faaliyet durumu; proje sahasındaki işletmelerin ne kadarın bitkisel üretim, ne kadarının ise hayvansal üretim veya karma üretim (hem hayvansal ve hem de bitkisel üretim) yaptığı tespit edilerek bu bölümde belirtilmelidir.

Proje sahasındaki hazine arazilerinin miktarı ve bu arazilerin kullanım durumlarıyla ilgili bilgiler verilmelidir. Ayrıca hazine arazilerinin kimler tarafından kullanıldığı, adil bir kullanım durumunun olup olmadığı ve bu arazilerin kullanıcılarına mı bırakılmalı yoksa toplanarak yeterli büyüklüklerde parseller oluşturularak kiraya mı verilmeli yoksa satışa mı sunulmalı konusunda bilgi verilmelidir

Toplulaştırma sahasında tarımsal üretim faaliyetinde bulunan çiftçilerin arazi toplulaştırması hakkındaki bilgi durumu (bilgisi var, bilgisi yok, eksik bilgi sahibi şeklinde) bu kısımda belirtilmelidir.

Arazi toplulaştırma projesi yürütülürken ihtiyaç duyulan istihdam alanlarında projede çalışabilecek köydeki/mahalledeki iş gücü ve teknik personelin değerlendirilmesi projeye olan desteği arttıracaktır. Bu nedenle projede çalışabilecek mesleki gruplar (inşaat, hizmet, teknik, mali ve vasıfsız iş gücü) belirlenerek raporda ayrıntılı olarak yazılmalıdır.

Arazi toplulaştırması ile aşırı derecede parçalanmış ve dağılmış parselleri birleştirmenin dışında köy/mahalle yerleşim yeri ihtiyacı, eğitim ve sağlık hizmetleri ihtiyaçları, yol, kanalizasyon ihtiyacı, rekreasyon amaçlı arazi ihtiyacı ve ticari ihtiyaçlar belirlenir ve raporlanır.

Arazi toplulaştırması sahasındaki çitçilerin gerekli önlemleri alabilmesi için öncelikle toplulaştırma projesinin arazi çalışmalarına başlanacağı ekim mevsiminden en az 30 gün öncesinden alışılmış yöntemlerle ilan edilmesi gerekmektedir. Arazi toplulaştırması uygulamalarının çevre, ekolojik denge ve biyolojik çeşitlilik üzerine olan etkisi çok iyi araştırılmalı ve projenin doğal denge üzerinde herhangi bir olumsuz etkisine izin verilmemelidir. Meyve ağaçları, meyvesiz ağaçlar ile geniş çalı topluluğu ve diğer doğal varlıkların proje ile korunması ve iyileştirilmesi gerekmektedir. Diğer taraftan erozyon tehlikesi bulunan alanlarda bitki örtüsünün korunması ve geliştirilmesi için doğal dengeyi bozmamak kaydıyla proje idaresi tarafından gerekli tedbirler alınmaktadır. Arazi toplulaştırma projesinin yürütüldüğü alanlarda uygulamayı geciktirmemek için üç yılı geçmemek üzere yapılacak bitkisel üretimin tür ve çeşidi, kapsayacağı alan çiftçilerin de görüşü alınarak proje birimince kararlaştırılmakta ve alışılmış usullerle bu kararın ilanı yapılmaktadır. Alınan karara uyulmasını teşvik amacıyla tarımsal desteklerin uygulanmasında önerilen bitki desenlerine uyan çiftçilere öncelik verilmektedir. Çiftçiler tarafından bu karara uyulmamasının projeyi geciktirmesine izin verilmemelidir.

Arazi derecelendirmesi, arazi derecelendirme komisyonu tarafından toplulaştırma sahasında bulunan arazilerin aynı değerde yeni araziler ile değiştirilebilmesi amacıyla yapılmaktadır.

Arazi toplulaştırma projelerinde 3 farklı toplulaştırma stratejisi uygulanmaktadır. • Bunlardan birincisi; düz ve düze yakın arazilerde yapılan toplulaştırmadır (ideal parselasyon). Proje sahasında sabit tesisin az olması durumunda arazi sahipleri ile mülakat yapılmadan önce toplulaştırmadan elde edilecek faydayı maksimize eden ideal bir parselasyon planı oluşturulmaktadır. Bu tip parselasyonda üreticinin parselleri en büyük parselin/hissesinin olduğu veya fiili olarak kullandığı parselin yanına taşınması esas alınmaktadır. İdeal parselasyonun gerçekleştirildiği bu tip toplulaştırma, proje sahasında sabit tesislerin veya sınırı değiştirilemeyecek parsel sayısının az olması ve arazilerin çoğunluğunun düz ve düze yakın olması durumunda yapılabilmektedir. • İkincisi; sabit tesislerin çok olduğu veya dalgalı arazilerin yoğun olduğu alanlarda yapılan toplulaştırmadır. Eğer proje sahasında sabit tesis sayısı çok fazla, arazi fazla dalgalı ve parsellerin neredeyse tamamı sınırı değiştirilemeyecek parseller ise bu sahada ideal parselasyon yapılamamaktadır. Bu nedenle bu tip proje sahalarında çalışılırken ideal parselasyon yapılmadan fiili kullanım haritaları çıkartılarak mülakatlara başlanmalıdır. Mülakat sonucunda arazi sahiplerinin genel kabulünü sağlayacak şekilde bir parselasyon yapılmaya çalışılmalıdır. • Üçüncüsü ise; arazi toplulaştırmasında uygulanan karma toplulaştırma stratejisidir. Proje sahasının belirli bölgelerinde sabit tesisler yoğun olarak bulunurken diğer bölgelerde sabit tesisler bulunmuyor ise sabit tesislerin yoğun olduğu bölge için parselasyon yapılmadan mülakata geçilirken. Diğer taraftan sabit tesislerin olmadığı alanlar için ise ideal parselasyon yapılarak mülakata geçilmektedir.

Daha önceden hazırlanmış olan sosyal etüt raporu incelenerek ve temas grubu yardımı ile gerekli saha incelemeleri yapılarak köyün genel durumu tespit edilmelidir. Gerek sosyal etüt raporunun incelenmesinden ve gerekse yapılan saha incelemelerinden elde edilen veriler ışığında mülakatta çiftçilerin doğru tercihler yapması için yönlendirilmeye çalışılmalıdır. • Proje sahasındaki arazinin (topografya, alt yapı ve üst yapısı ile birlikte) ve projeyi etkileyebilecek çevre arazilerin etütleri yapılmalı ve bölgenin durumu hakkında yeterli veriler toplanmalıdır. • Arazi sahiplerinin (işletmelerin) ekonomik yapısı hakkında yapılacak inceleme ve araştırmalarla yeterli bilgi toplanmalıdır. • Yerleşim birimindeki üreticilerin genel anlamda kırılgan noktaları (mera ve hazine arazileri işgali vb.) tespit edilmeli ve bu durum raporlara geçilme ve toplulaştırma süresince bu durum mutlaka dikkate alınarak çözümler üretilmelidir. • Toplulaştırma çalışmalarının yürütüldüğü proje sahasındaki arazilerin işlenip işlenmediği, işlenme oranının ne düzeyde olduğu, araziler genelde sahipleri tarafından mı yoksa ortakçılık, kiracılık vb. şekillerde mi işlendiği belirlenmelidir. • Proje sahası içerisindeki arazinin ne kadarında sulu tarım ve ne kadarında kuru tarım yapıldığı ve bunların parsel sayıları ve malik sayıları ayrı ayrı belirlenmelidir. • Çiftçiler için daha değerli kabul edilen ana asfalt yolların kenarındaki parseller, sabit tesislerin yoğun olduğu bölgeler, mera ve hazine arazileri, proje sahası sınırındaki komşu köyler ve bu sahada üretimi yapılan ürün desenleri (çok yıllık, tek yıllık vb.) belirlenmelidir

a. Yapılacak olan arazi toplulaştırmasıyla bütün parseller yol ve sulama kanallarından yararlanır hale getirileceğinden çiftçiler arasında çok ciddi huzursuzluklara sebep olan yol ve su geçişi problemleri ortadan kaldırılmış olmaktadır. b. Hızlı nüfus artışı sonucu miras yoluyla bölünen parsellerin toplanarak mümkün olduğunca her çiftçiye tek tapunun verilmesinin sosyal barış üzerinde etkisi olmaktadır. c. Toplulaştırma projelerinden sonra sayısal olarak parsel sınırlarının belirlenmesi ile kadastro kaynaklı sorunlar minimum düzeye indirilmiş olmaktadır. d. Yerleşim birimlerinin ihtiyaç durumları dikkate alınarak köylere köy yerleşim alanları ile diğer sosyal alanların kazandırılması ve bu durumun ise kırsalda sosyal yaşam standardını arttırarak faydalı olmaktadır. e. Arazi toplulaştırması çalışmalarının sadece arazi birleştirmeden ibaret olmadığını, aynı zamanda ihtiyaç durumuna göre tarla içi geliştirme hizmetlerini (yol, kanal, kanalizasyon, tahliye gibi) de kapsadığı için tarımsal üretimin verim ve kalitesini arttırarak faydalı olmaktadır. f. Genellikle işgal edilmiş ve üzerine binaların yapılmış olduğu mera arazilerinin ya vatandaş arazileriyle ya da hazine arazileriyle değiştirilmesi ile çiftçiler arasında huzursuzluğa neden olan bu işgaller ortadan kaldırılarak sosyal barışa katkı sağlamaktadır.

• Bitkisel üretim yapan çiftçiler. • Hayvansal üretim yapan çiftçiler. • Hem bitkisel ve hem de hayvansal üretim yapan çiftçiler. • Şehirde oturup köyde çiftçilik yapan üreticiler. • Şehirde çalışan arazilerini kiraya veren kişiler. • Arazi geliri olmayan ve köyde işçilik yapanlar. • Eşinden dolayı arazi sahibi olan malikler. • Emekliler. • Organik tarım yapan çiftçiler. • Sera üretimi yapan çiftçiler. • Sebze üretimi yapan çiftçiler. • Bağ ve bahçe tarımı yapan çiftçiler.

a. Gerçek ve tüzel kişiler ile kamuya ait tarım arazilerinin parsel sayısının asgariye indirilerek birleştirilmesini ve yeniden düzenlenmesini, gerektiğinde genişletilmesini, toprakların verimli bir şekilde işletilmesini ve bu durumun korunmasını, tarımsal üretimin artırılmasını mümkün kılan önlemlerin alınmasını, b. Toprakların ekonomik bir şekilde işlenerek verimliliğin artışını sağlamak için yol, sulama ve drenaj şebekelerinin kurulmasını, arazi tesviyesi, erozyon önleyici tesisler ve yan dere yatağı ıslahının yapılmasını, c. Arazi yeteneği ve toprak özelliklerine göre çayır ve mera alanları da dahil tüm bitkisel üretim alanları ile iskân ve sanayi yerlerinin belirlenmesini, d. Mevcut çayır ve mera alanlarının 25.02.1998 tarih ve 4342 sayılı Mera Kanununun ilgili hükümlerinde öngörülen şekilde düzenlenmesini, e. Çevrenin ve doğanın korunması ve iyileştirilmesini, f. Kırsal yaşam için iskân sahaları ve sosyalkültürel ihtiyaçları karşılamak için gerekli olan kamu tesisleri ile proje sahalarındaki ortak tesislerin kapladığı alanlar için arsa ve arazi ihtiyaçlarının karşılanması ve köy yerleşim yerlerinin asgari yaşam standartlarını karşılayacak şekilde oluşturulmasını kapsamaktadır.