IMDG Kodu’nun amacı, tehlikeli yüklerin serbest, kısıtsız hareketliliklerini kolaylaştırırken bu yüklerin emniyetli bir şekilde taşınmalarını sağlamak ve çevre kirliliğini önlemektir.

Tehlikeli maddelerin gemilerde taşınmaları hakkındaki bazı genel hükümler ve bu maddelerin sınıflandırılmaları, 1948 tarihli SOLAS Konferansı’nda kabul edilmiştir. Bu Konferans aynı zamanda uluslararası kuralların geliştirilmesi amacıyla ek çalışmaların yürütülmesini önermiştir.

Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi, bütün taşıma yollarıyla taşınan tehlikeli yüklerin uluslararası boyutunu aktif olarak inceleyen konuya özel bir Tehlikeli Yük Taşınması Uzmanları Komitesi (BM Uzmanlar Komitesi) oluşturmuştur. Bu komite 1956’da tehlikeli yükler için gerekli olan nakliye belgelerini ve bu türden yüklerin sınıflandırılmaları, listelenmeleri ve etiketlenmeleri hakkında bir rapor hazırlamıştır.

Tehlikeli maddelerin deniz yolu ile taşınmasına ilişkin uluslararası sözleşme IMDG (International Maritime of Dangerous Goods) kodları olarak tanımlanmaktadır.

IMDG kodları aşağıdaki hususları içermektedir:

• Gemi ve kargolara yönelik tehlikeli madde kaynaklı zararların engellenmesi
• Deniz çevre güvenliği ve buna yönelik zararların önlenmesi
• Tehlikeli maddelerin güvenli taşınmaları için gereken önlemlerin alınması
• Bu tür ürünlerin taşınıp taşınmayacaklarının belirlenmesi

IMDG kodlarında 9 tehlikeli madde sınıfı vardır. Bunlar:

1. Patlayıcılar
2. Gazlar
3. Yanıcı sıvılar
4. Alevlenir katılar; kendiliğinden yanmaya yatkın maddeler, su ile temas ettiğinde alevlenebilir gazlar açığa çıkaran maddeler
5. Oksitlenmeye neden olan maddeler ve organik peroksitler
6. Zehirli ve bulaşıcı maddeler
7. Radyoaktif malzeme
8. Aşındırıcı maddeler
9. Muhtelif tehlikeli mallar ve nesneler

Taşıma faaliyetleri ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken ana hususlar şunlardır:

• Yük ilgilisi, kara yolu ve demir yoluyla gelen tehlikeli yükler ile ilgili olarak kıyı tesisine girmeden en az 3 saat önce kıyı tesisine bildirim yapmak zorundadır.
• Bildirim yükümlülüğüne uyulmaması veya yapılan bildirimlerin doğru bilgiler içermemesi durumunda, bildirim veren hakkında idari işlem yapılması ve varsa bildirim yapanın yanaşma, kalkma, geçiş sırasını kaybetmesi söz konusudur.
• Tehlikeli madde elleçleyen kıyı tesislerinin, tehlikeli madde taşınması kapsamında yapacağı tüm faaliyetlerinde Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı istihdam etmesi veya hizmet almaları zorunludur. (Bkz. Sf. 143)

Bu belge tehlikeli maddelerin deniz taşıtına yüklenebilmesi için gerekli olan bir belge durumundadır. Bu belge olmadan tehlikeli madde gemiye yüklenemez. Bu belge gönderici tarafından temin edilerek yükleme öncesinde taşımacıya teslim edilir.

Yük ilgilisinin sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir:

• Tehlikeli yüklerle ilgili tüm zorunlu doküman, bilgi ve belgeleri hazırlar, hazırlatır ve bu belgelerin taşıma faaliyeti süresinde yükle birlikte bulunmasını sağlar.
• Tehlikeli yüklerin mevzuata uygun şekilde sınıflanmasını, tanımlanmasını, ambalajlanmasını, işaretlenmesini, etiketlenmesini, plakalanmasını sağlar.
• Tehlikeli yüklerin onaylı ve kurallara uygun ambalaj, kap ve yük taşıma birimine emniyetli bir biçimde yüklenmesini, istif edilmesini, sağlama alınmasını, taşınmasını ve boşaltılmasını sağlar. (Bkz. Sf. 143)

Yönetmelik gereğince, tehlikeli madde elleçleyen kıyı tesislerinin, tehlikeli madde taşınması kapsamında yapacağı tüm faaliyetlerinde Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı istihdam etmesi veya hizmet almaları zorunlu olup, Tehlikeli Madde Uygunluk Belgesine de sahip olmaları gerekmektedir.

Kıyı tesisi işleticisinin sorumluluklarından bazıları şunlardır:

• Gemilerin uygun, korunaklı, emniyetli şekilde yanaşma ve bağlanmasını sağlar.
• Gemi ve kıyı arasındaki giriş-çıkış sisteminin uygun ve emniyetli olmasını sağlar.
• Tehlikeli yüklerin yüklenmesi, boşaltılması ve elleçlenmesi faaliyetlerinde görev alan kişilerin eğitim almasını sağlar.
• Tehlikeli yüklerle ilgili tüm zorunlu doküman, bilgi ve belgeleri yük ilgilisinden talep eder, yükle birlikte bulunmasını sağlar. (Bkz. Sf. 145)

Gemi kaptanının sorumluluklarından bazıları şunlardır:

• Geminin, ekipman ve cihazlarının tehlikeli yük taşımacılığına uygun durumda olmasını sağlar.
• Tehlikeli yüklerle ilgili tüm zorunlu doküman, bilgi ve belgeleri kıyı tesisinden ve yük ilgilisinden talep eder, tehlikeli yüke eşlik etmelerini sağlar.
• Tüm gemi personelinin taşınan, yüklenen, boşaltılan tehlikeli yüklerin riskleri, emniyet önlemleri, güvenli çalışma, acil durum önlemleri ve benzer konularda bilgili olmasını ve eğitilmesini sağlar.
• Liman başkanlığının izni olmadan kendisine tahsis edilen saha dışına çıkamaz, demirleyemez, iskele ve rıhtıma yanaşamaz. (Bkz. Sf. 146)

Demir yolu taşımacılığında kısa ismi RID (Railway International Dangerous Goods) olarak tanımlanan Demir yolu ile Tehlikeli Maddelerin Taşınmasına İlişkin Konvansiyonun hükümleri uygulanmaktadır.

Emici maddeye emdirilmemiş nitrogliserinler, nitrogliserini terlemeyle kusan dinamitler, kapsül takılmış dinamitler ile civa, fülmanat, kurşun azodür, kurşun trizanat, kurşun pikrat tetrasen gibi kovan ve kapsüllere doldurulmuş bulunmayan her türlü patlayıcı maddelerle karışımlarından üretilen kağıt kapsüller, bonbonlar ve benzeri oyuncak türünden kapsüller dışında kalan patlayıcı maddelerin demir yolu ile taşınması ve demiryoluna ait tesislerde stoklanıp depolanması uluslarası mevzuat (RID) tarafından yasaklanmıştır.

Sarnıç vagon; sıvı, gazlı, toz ya da granüllü maddelerin nakliyesi için kullanılan, bir ya da birden çok sarnıçtan oluşan bir üst yapı ile hareketli aksam, süspansiyon, tampon, çekme, fren ve benzeri gibi ekipmanların monte edildiği bir şasisi bulunan vagondur.

Tehlikeli madde yüklü vagonlarla ilgili önemli bazı hususlar şunlardır:

• Tehlikeli madde yüklü vagonların manevraları en fazla 15 km/s hızla yapılmalıdır.
• Manevralar lokomotife bağlı olarak yapılmalı ve kesinlikle atma ve kaydırma manevrası yapılmamalıdır.
• Yükleme ve boşaltma tesisleri içerisinde vagonlara ve diğer taşıma araçlarına yükleme/boşaltma yapılırken kesinlikle manevra yapılmamalıdır.
• Tehlikeli madde yüklü vagonların manevraları gündüz saatleri içerisinde yapılmalıdır. (Bkz. Sf. 147)

Tehlikeli madde taşıyan trenlerde şu belgelerin bulundurulması zorunludur:

• Taşıma evrakı
• Taşımacı tarafından makiniste/tren görevlisine verilmek üzere hazırlanan yazılı talimat
• Taşımacılık zincirinde demiryolunun yanı sıra başka bir modunda kullanılacağı durumlarda Çok Modlu Tehlikeli Mal Formu
• Sınıf 1 ve Sınıf 7 tehlikeli maddelerin taşınmasında,sözkonusu yönetmelik kapsamında belirlenen ilgili/yetkili mercilerden alınmış özel taşıma izin belgesinin fotokopisi
• Tehlikeli madde taşımacılığı yapan trenlere/vagonlara ait Tehlikeli Maddeler ve Tehlikeli Atık Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Poliçesi

Gönderenin yükümlülüklerinden bazıları şunlardır:

• Tehlikeli maddelerin taşınmasının, yetki belgesi/taşıma lisansı almış ve özel izin gereken durumlarda bu izni almış olanlarca yapılmasını sağlamak,
• Tehlikeli maddelerin RID hükümlerine uygun sınıflandırılmış şekilde yüklenmesi ve taşınması konusunda gerekli önlemleri almak,
• Taşımacıya taşıma için gerekli sevk belgeleri ile gerekli bilgi ve verileri vermek,
• Sevkiyata yönelik şartlara ve gönderme kısıtlamalarına uygun hareket etmek (Bkz. Sf. 148)

Taşımacının yükümlülüklerinden bazıları şunlardır:

• Taşınacak tehlikeli maddelerin taşınması açısından söz konusu yönetmelik ve RID hükümlerine uygun olduğunu kontrol etmek,
• Tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili RID’da ve yönetmelikte öngörülen tüm bilgi ve belgelerin trende eksiksiz ve doğru olarak bulundurulmasını sağlamak,
• Vagonlarda ve yüklerde görsel olarak belirgin bozukluk, sızıntı veya çatlak, eksik teçhizat olup olmadığını kontrol etmek (Bkz. Sf. 148)

Alıcının yükümlülüklerinden bazıları şunlardır:

• Yükün teslim alınmasına engel bir durum olmadıkça yükün kabulünü ertelememek ve boşaltma işlemi tamamlandıktan sonra kendisiyle ilgili RID’da öngörülen şartları yerine getirmek,
• Vagon veya konteynerlerin, RID’ın boşaltmaya ilişkin şartlarının yerine getirilmesi hâlinde boşaltılmasını, bu hükümlerin yerine getirilmemesi durumunda ise iade edilmesini sağlamak (Bkz. Sf. 149)

Yükleyenin yükümlülüklerinden bazıları şunlardır:

• Tehlikeli maddeleri, ancak RID hükümlerine uygun şartlar sağlanmış olması halinde, taşımacıya teslim etmek,
• Ambalajlanmış tehlikeli maddeleri ya da temizlenmemiş boş ambalajları taşımacıya verirken ambalajların zarar görüp görmediğini kontrol etmek,
• Hasarlı veya sızdırma riski taşıyan ya da boş temizlenmemiş tehlikeli madde ambalajlarını hasar giderilene kadar yüklememekle, (Bkz. Sf. 149)

Ambalajlayan, RID’da belirtilen ambalajlama veya karışık ambalajlama koşullarına yönelik şartlara uymakla ve taşımaya hazırlanan ambalajların, işaretlenmesi ve etiketlenmesine yönelik RID’da belirtilen şartlara uygun hareket etmekle yükümlüdür.

Dolduranın yükümlülüklerinden bazıları şunlardır:

• Dolumu yapılacak tehlikeli maddelere uygun olan ve bu hususta Uygunluk/Onay Sertifikası bulunan yük taşıma birimlerine dolum yapmak,
• Dolum esnasında doldurma kurallarına uygun hareket etmek,
• Doldurulan madde için izin verilen azami doldurma oranını ve azami dolum hacim oranını geçmemek,
• Dolumu yaptıktan sonra tankın kapatma tertibatının sızdırmazlığını kontrol etmek (Bkz. Sf. 150)

Boşaltanın yükümlülüklerinden bazıları şunlardır:

• Boşaltma öncesinde ve sırasında ambalajda, vagonda, tankta veya konteynerde boşaltma işlemini tehlikeye sokacak ölçüde bir tahribatın olup olmadığını kontrol etmek,
• Boşaltılması sırasında vagon, tank veya konteynerin dışına bulaşan tehlikeli artıkları temizlemek,
• Boşaltma işlemi tamamlandıktan sonra vana ve kontrol kapaklarının güvenli bir şekilde kapatılmasını sağlamak (Bkz. Sf. 151)

Tank-konteyner/portatif tank sahibi veya işletmecisi;

• Taşıma ünitelerinin yapı, ekipman, test ve markalanmasının RID hükümlerine uygunluğunu sağlamakla,
• Tank-konteyner/portatif tankın bir sonraki teste kadar, RID’da yer alan hükümleri sağlaması için gövde ve ekipman bakımını yerine getirmekle,
• Gövde veya gövde ekipmanı emniyetinin tamir, tadilat veya bir kaza sonucunda azalma eğilimi gösterip göstermediğini ayrıca kontrol etmekle yükümlüdür.

Sarnıç-vagon sahibi veya kullanıcıları;

• Vagonun yapı, ekipman, test ve işaretlemeye ilişkin olarak RID hükümlerine uygunluğunu sağlamakla,
• Sarnıç-vagonun bir sonraki teste kadar, RID’da yer alan şartları sağlaması için, tank ve ekipman bakımını yerine getirmekle,
• Gövde veya gövde ekipmanı emniyetinin tamir, tadilat veya bir kaza sonucunda azalma eğilimi gösterip göstermediğini ayrıca kontrol etmekle yükümlüdür.