Bilgisayar donanımı merkezi işlem birimi, bellek ve Giriş/Çıkış birimleri (klavye, fare, tarayıcı, mikrofon, kamera, yazıcı, vb.) gibi bir bilgisayarı oluşturan fiziksel parçaların genel adıdır. Bir başka ifadeyle, donanım bilgisayarda gözle görülür, elle tutulur her türlü elektronik ve elektromekanik nitelikli öğelerdir.

Uygulama programları/yazılımları bilgisayarın çalışabilmesi ve istenilen işlemleri yapabilmesi için geliştirilmiş programlardır. Kişisel ve iş yaşamımızda kullandığımız tüm yazılımlar bu sınıfa girer. Bunlar metin işleme yazılımları (Word, Notepad vb.), medya oynatma programları (Windows media player, QuickTime Player, RealPlayer, vb.) internet tarayıcıları (Chrome, Firefox, Internet Explorer, Opera, Safari vb.), çizim programları (Paint, Photoshop), iletişim programları (Outlook, Skype vb.), veri tabanı sistemleri gibi herhangi bir görevi gerçekleştirmek üzere özel olarak geliştirilmiş uygulama programlarıdır. Bu programlar kullanıcıların özelleştirilmiş işlerine çözüm sağlayan yazılımlar olarak da bilinmektedir.

Sistem yazılımları ise bilgisayar sisteminin genel işlerinden sorumludur. Bunlar uygulama yazılımlarının çalışması için gerekli altyapıyı oluşturur. Sistem yazılımlarını, işletim sistemi ve yardımcı yazılımlar olmak üzere iki genel kategoriye ayırabiliriz. Hizmet yazılımları olarak da adlandırılan yardımcı yazılımları, işletim sistemiyle ve uygulama yazılımlarıyla karıştırmamak gerekir. Yardımcı yazılımlar, bilgisayar sistemini kurmaya yarayan ancak işletim sisteminin içinde olmayan yazılımlardır. Dosya kopyalama, disk formatlama, modemle haberleşme ve veri iletişim etkinlikleri yardımcı yazılımlar sayesinde gerçekleşir.

İşletim sistemi en önemli sistem yazılımıdır ve bilgisayar sisteminin genel işlerini kontrol eden ve düzenleyen bir dizi programdır. Açıkça, işletim sistemi kullanıcı ile bilgisayarı oluşturan donanım ve yazılım nitelikli kaynaklar arasında iletişimi yönetmek ve birlikte çalışabilirliği sağlamak için platform hazırlar. Örneğin bir kullanıcı aynı anda birçok işi bir arada yapmak isteyebilir. Bir yandan bir metin yazarken bir yandan internette arama yapabilir ve bulduğu fotoğrafı kaydedip, ardından üzerinde çalıştığı yazıya bunu yerleştirmek isteyebilir ve bu sırada başka bir belgeyi de yazdırmak isteyebilir.

İşletim sisteminin üç temel bileşeni bulunur. Bunlar; kullanıcı arabirimi, çekirdek ve dosya yönetim sistemidir.

Kullanıcı arabirimi işletim sisteminin görünen yüzüdür. Bu bölümde kullanıcılar yapacakları işlemleri fare ve klavye gibi çevre birimleriyle komutlar vererek gerçekleştirir. İlk dönem bilgisayarlarda söz konusu komutlar yazılı olarak yapılıyordu. Günümüzde sesle veya ekrana dokunarak da bilgisayara komut verebiliyoruz. Bugünkü bilgisayarlarda ise kullanıcı arabirimi artık grafiksel bir arayüz formundadır. İşletim sistemini bir arabaya benzetirsek, direksiyon, vites kolu ve pedallar gibi sürücünün arabayı kumanda ettiği bölüm aracın kullanıcı arabirimidir.

Çekirdek, işletim sisteminin görünmeyen yüzü ve kalbidir. Grafiksel kullanıcı arabirimi ile bilgisayar donanımı arasındaki bu bölüm, kullanıcı arabirimi tarafından verilen komutları donanıma iletir ve yaptırılmasını sağlar. Bir diğer deyişle, çekirdek donanımla iletişim kurma işlevini üstlenir. Araba örneğinde çekirdek, arabanın motoruna benzetilebilir.

İşletim sisteminin dosya yönetim sistemi ise bilgisayar sistemindeki dosyaları düzenleme ve yönetmeden sorumlu bölümdür. Bilgisayar ortamında hazırladığınız belgeler, programlar dosyalar halinde toplanır. Dosyaların isimlerinin yanı sıra birçok dosya türü bulunur ve her biri ayrı bir uzantıya sahiptir. Dosya isimleri, erişimi kolaylaştırmak amacıyla kullanıcılar tarafından verilir. Dosya uzantıları ise dosyanın hangi program tarafından açılacağını belirler.

İşlem ve süreç yönetimi, bellek yönetimi, giriş-çıkış işlemleri yönetimi, dosya ve klasör yönetimi ile hata durumlarını tespit etme ve güvenlik fonksiyonu oluşturabilmedir.

1. Nesil (Mekanik ve Elektromekanik) Bilgisayarlar (1624-1940)
2. Nesil (Vakum Tüplü) Bilgisayarlar (1940-55)
3. Nesil (Transistörlü) Bilgisayarlar (1955-65)
4. Nesil (Entegre Devreli) Bilgisayarlar (1965-80)
5. Nesil (Mikroişlemcili) BilgisayarlarKişisel Bilgisayarlar (1980-90)
   1. Nesil (Yapay Zekalı) Bilgisayarlar (1990-...)

• Sunucu İşletim Sistemler
• Masaüstü İşletim Sistemleri
• Mobil İşletim Sistemleri

Masaüstü, işletim sisteminin kullanıcı ile etkileşime girdiği görsel bir arabirim ortamıdır. Masaüstü sayesinde kullanıcı bilgisayar ortamında yapmak istediği temel işlemleri gerçekleştirme fırsatı bulur. Bu ortamı gerçek hayatta fiziksel bir zemine söz gelimi bir ofis masasına benzetebilirsiniz. Masanızı çalışma esnasında ihtiyacınız duyacağınız araç-gereçlerle (kalem, not defteri, klasör, dosya, kitaplar, vs.) donattığınızı düşünün. Masa üstünüzü istediğiniz biçimde özelleştirebilir ve düzenleyebilirsiniz. Windows masaüstü ortamı da bilgisayar içindeki programlara ulaşabildiğiniz kısa yolların bulunduğu, klasör ve dosyalar oluşturabildiğiniz veya bunları düzenleyebileceğiniz menülerden oluşan bir ortam sağlar. Masaüstünün temel bileşenleri; masaüstü simgeleri, görev çubuğu ve bileşenleri ile başlat menüsünden oluşur.

Denetim masası, bilgisayarınızın ayarlarını değiştirmek ve işleyişini özelleştirmek için geliştirilmiş bir araçtır. Denetim masasına ulaşmak için Başlat menüsünün sağ sütunundan Denetim Masası seçeneğini tıklayınız. Saat, dil ve bölge seçenekleri, ağ ve internet, donanım ve ses (yazıcı, görüntü, vs.), programlar (program ekle/kaldır), kullanıcı hesapları, görünüm ve kişiselleştirme, sistem ve güvenlik ile erişim kolaylığı gibi temel kategoriler bulunur. Denetim masasında hangi öğeyle ilgili düzenleme yapılacaksa o öğeye ait simge seçilir ve çift tıklanır. Öte yandan öğeyi tüm pencerede aramak yerine, Denetim Masası penceresinin sağ üst köşesinde Denetim Masasında Ara kutusuna ilgili kelimeyi (örn. Yazıcı) yazarak da istenen düzenleme seçilerek devam edilir.

Başlangıçta genellikle grafik ve animasyon üzerine yoğunlaşan kullanıcılar tarafından tercih edilen, Macintosh İşletim Sistemi, kısaca Mac OS, ilk olarak 24 Ocak 1984 tarihinde Apple şirketi tarafından piyasaya sürülmüş ticari bir işletim sistemidir. Bugün artık Mac’ ın geniş ürün yelpazesi nedeniyle kullanımı da yaygınlaşmıştır. Bu işletim sistemi yasal olarak Apple marka bilgisayarlara uyumlu çalışmaktadır ve firma tarafından satılan bilgisayarlar üzerinde kurulu olarak kullanıcıya gelir. Bir diğer deyişle bu işletim sistemi ayrıca satın alınmaz ve firma tarafından üretilmeyen cihazlara kurulumu da önerilmez. Diğer taraftan Apple tarafından üretilen bilgisayarlara Windows gibi farklı bir işletim sistemini kurmak mümkündür.

Sıklıkla kullanılan uygulamalara, klasörlere ve dosyalara hızlı erişim sağlayan bir alandır. bu menü her ne kadar Mac ekranının alt bölümde bulunsa da, isteğe bağlı olarak Dock’ u fareyle tutup, sürükleyerek ekranın sağ veya sol kenarına da yerleştirilebilirsiniz. Bu alandaki öğeler tek tıklama ile çalışır. Bu bölümü Windows’ ta Başlat veya Hızlı Başlat menülerine benzetebiliriz. Kullanıcının açtığı ve simge durumunda küçülttüğü programlar Dock üzerinde yan yana dizilidir. Bu alanda bulunan ve sık kullanıma bağlı olarak içinde birden fazla dosya barındıran klasörler “yığınlar” olarak adlandırılır. Bir yığını tıkladığınızda klasör içindeki öğe sayısına bağlı olarak yığın, yelpaze veya ızgara şeklinde serpilerek açılır. Dock’ un boyut, konum ve benzeri özelliklerini kişiselleştirebilirsiniz.

Kapalı kodlu, ticari işletim sistemlerinin aksine açık kaynak kodlu yazılımlar herkese açık olan yazılımlardır. Bu tür işletim sistemlerinin en belirgin özellikleri; kullanıcıya serbest erişim ile yazılımı değiştirme özgürlüğü sağlaması (hızlı güncellenebilirlik ve yönetilebilirlik yapısı), ücretsiz olması, farklı sistemlere/bağlamlara uyarlanabilir olması ve yeni bir yazılım üretme fırsatı yaratması olarak sıralanabilir.

Yaygın olarak bilinen açık kaynak kodlu yazılımlar; GNU, Linux, Open Office’ dir. 1983 yılında kapalı kaynak kodlu ve pazarlanan ürünlere karşı bir hareket olarak ortaya çıkan “Özgür Yazılım Bildirgesi” ve beraberindeki “Özgür Yazılım Birliği” (Free Software Foundation) oluşumu Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’ nden Richard Stallman ve arkadaşları öncülüğünde başlamıştır.

Linux, 1991 yılında Finli bilgisayar bilimi öğrencisi Linus Torwalds tarafından ortaya atılan ve gönüllü yazılımcıların katkılarıyla geliştirilmiş özgür bir işletim sistemi çekirdeğidir. Çekirdek, daha önce de açıklandığı gibi işletim sisteminin temelini oluşturur. Bu bileşen tüm sistem kaynaklarını tam yetki ile yönetir ve bilgisayardaki uygulamalar ile donanım arasında bir köprü işlevi görür. Linux başlarda IBM/PC uyumlu bilgisayarlar için geliştirilmiş olmasına karşın, bugün Motorola, PowerPC gibi daha pek çok platformda çalışabilen versiyonlara (dağıtım) sahiptir. Yani bir Linux dağıtımı, tam bir işletim sistemi olarak çalışır hale gelmiş özgür yazılım uygulamalarının bütününü ifade etmektedir.

Çoklu Görev, Zaman Uyumlama/Paylaşımı İşlevi (İşlem ve Süreç Yönetimi), Bellek Ayırma ve Yönetimi, Dosya Sistemi, Giriş/Çıkış Birimleri Yönetimi, Koruma ve Güvenlik, Çoklu Ortam Özellikleri

Google’ dan Android, Apple’ dan iOS, RIM’ den BlackBerry OS, Symbian Vakfı’ nın geliştirdiği Symbian, Palm’ ın Web OS’ u, Microsoft’ un Windows Mobile’ ı sayılabilir.