Sağlık hizmetinin temel alanları şunlardır:

• Koruma
• Tedavi
• Rehabilitasyon

Sağlık, Dünya Sağlık Örgütü tanımına göre “sadece hastalık ya da sakatlığın olmayışı değil kişinin bedenen ruhen ve sosyal yönden kendisini iyi hissetmesi halidir”. Bir diğer tanımlamaya göre ise “kişinin fiziksel, biyolojik ve sosyal çevresi arasındaki denge ve hal, hareket ve davranışlarının uyumlu olması” durumudur.

Temel sağlık hizmetleri (TSH), pratik ve bilimsel temellere oturmuş, bilimsel ve sosyal açıdan kabul edilebilir yöntemler ve teknolojiyle, toplumda bireylere ve ailelere onların tam katılımı ve kabul edebilecekleri bir maliyetle sunulan ve evrensel düzeyde ulaşılabilir, esas/temel sağlık hizmetleridir.

TSH içinde en azından olması gereken belli başlı 8 hizmet şunlardır:

• Ana çocuk sağlığı ve aile planlanması
• Başlıca enfeksiyon hastalıklarına karşı bağışıklama
• Yerel endemik (yerleşik, o alanda sürekli bulunan) hastalıklardan koruma ve kontrol
• Sık görülen hastalıklar ve yaralanmalara karşı uygun tedavi
• Toplumun sağlık sorunlarını çözmek amaçlı sağlık eğitimi yapılması
• Uygun beslenme ve gıda temini
• Güvenli su ve temel sanitasyonun sağlanması
• Temel ilaçların sağlanması

224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun 5 Ocak 1961 yılında kabul edilmiştir. Böylece sağlık hizmetleri tarihinde “Sosyalleştirme Dönemi” başlamıştır.

Günümüzde halk sağlığı anlayışı içerisinde, 224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun ve Alma-Ata Bildirgesi’nin temel ilkeleri yer almaktadır. Bu ilkeler şunlardır:

1. Toplumsal eşitlik
2. Sürekli hizmet
3. Çevreyle bütünlük
4. Yaşamın bütünlüğü
5. Toplumsal etmenler
6. Entegre hizmet
7. Öncelikli hizmet
8. Önemli hastalıklara öncelik
9. Kademeli hizmet
10. Ekip hizmeti
11. Sağlık kalkınma ilişkisi
12. Katılımlı hizmet
13. Evrensellik
14. Uygun Hizmet

Kişiye yönelik koruyucu hizmetler şunlardır:

1. Bağışıklama
2. Hastalıkların erken tanı ve tedavisi
3. İlaçla koruma
4. İyi beslenme
5. Kişisel temizlik ve bakım
6. Aile planlaması
7. Sağlık eğitimi

Çevreye yönelik koruyucu hizmetler şunlardır:

1. Besin kontrolü ve güvenliği
2. Yeterli ve temiz su sağlanması
3. Hava kirliliğinin kontrolü
4. Atıkların kontrolü
5. Konut sağlığı
6. İş ortamında sağlığı tehdit edebilecek etkenlerin kontrolü

Edinsel bağışıklık iki şekilde ortaya çıkar:

1. Aktif bağışıklık: Aşılama
2. Pasif bağışıklık: Serumla hazır antikor verilmesi

Her hastalıktan korunmak için aşı yoktur. Belli hastalıklar içinde diğer kişileri korumak amaçlı ilaç verilmekte dolayısıyla da tehlike altındaki bireyler ilaçla korunmuş olmaktadır. Bu işleme kemoproflaksi adı verilmektedir.

Yetersiz beslenmenin en çok etkilediği gruplar şunlardır:

• Bebek ve çocuklar
• Genç bireyler
• Doğurganlık çağındaki kadınlar
• Gebeler
• Emziren kadınlar
• İşçiler
• Yaşlı bireyler

Aile planlaması, ailelerin istedikleri zaman, istedikleri ve bakabilecekleri sayıda çocuk sahibi olmalarıdır. Aynı zamanda gerekirse çocuk sahibi olamayan çiftlere de yardımda bulunmak anlamına da gelmektedir.

Aile planlamasının amaçları şunlardır:

• Ailelerin istemedikleri çocuklara sahip olmalarını önlemek
• Kadınların sık aralıklarla doğum yapmalarına engel olarak sağlıklarını korumak
• Çok genç yaş ve çok ileri yaş kadınların gebe kalmalarına engel olmak
• Doğurgan çağ kadın ve erkekleri üreme ve doğum kontrolü konusunda bilgilendirmek
• Çocuk sahibi olmak isteyen çiftelere yardımcı olmak
• Çocukların daha sağlıklı yetişmesini sağlamak

Anne sağlığı açısından aile planlamasının faydaları şunlardır:

• Çok ve sık doğum nedenli ortaya çıkabilecek kadın hastalıklarını engeller.
• Kansızlığa engel olur.
• Zor doğum nedenli ortaya çıkabilecek problemleri engeller.
• Çok erken ve çok geç yaştaki doğumlara engel olur.
• İstenmeyen gebeliklere engel olur ve istenmeyen gebelik nedeniyle ortaya çıkan düşük ve küretaj problemine dolaylı olarak çözüm bulur.
• Anne ölümleri azalır.

Çocuk sağlığı açısından aile planlamasının faydaları şunlardır:

• Bebek ölümleri azalır.
• Erken doğum (prematürelik) azalır.
• Sağlıklı doğan bebek sayısı artar.
• Bebekler istendikleri için, bakımla ilgili aile üzerine düşen bütün görevleri yerine getirir.
• Bakabilecekleri sayıda bebek sahibi olunması nedeniyle çiftler, onların beslenmesinden eğitimine kadar her şeyine destek olurlar.

Sağlık eğitimi etkinliklerinin kapsaması gereken temel ilkeler şunlardır:

1. Sağlık ve sağlığın iyileştirilip geliştirilmesi için gerekli olan teorik bilginin çok iyi bilinmesi, kavranması ve değerlendirilmesi ve bunun topluma benimsetilerek alışkanlık haline getirilmesinin sağlanması
2. Sağlığın korunması-geliştirilmesi için zararlı alışkanlıkların bırakılmasının sağlanması bunun yerine geçebilecek yararlı yeni davranışların kazandırılması için çalışılması
3. Bireylerin ve toplumun sağlıklı yaşam potansiyelinin geliştirilmesi

Sağlık eğitiminin yedi boyutu şunlardır:

• Sağlık ve sağlık eğitimi kişiyi fiziksel biyolojik ve sosyal çevresiyle bir bütün olarak ele alır.
• Sağlık eğitimi kişilere doğumdan ölüme kadar, tüm gelişim dönemlerinde yardım eden bir süreçtir.
• Sağlık eğitimi her bireyin en üst düzeyde sağlıklı yaşamasını hedefler ve onların hasta ya da özürlü olduğu dönemlerde de sağlık ve hastalıklarıyla ilgilenir.
• Sağlık eğitimi birey, aile, grup ve tüm topluluklarla ilgilenir.
• Sağlık eğitimi sağlıkla ilgili en doğru ve kolay yolun seçimi ile ilgilenir.
• Sağlık eğitimi hem formal hem de informal eğitimde yer alır.
• Sağlık eğitiminde amaç bilgi vermeden, tutum-davranış ve sosyal değişime kadar giden bir diziden oluşur.

Çevrenin sağlığa etkileri şunlardır:

• Hastalıklara zemin hazırlayabilir. Anne ve babanın sigara içtiği bir ev ortamında çocuklarda solunum yolları ile ilgili enfeksiyon, alerjik problemler gibi şeyler yaşanabilir.
• Çevre doğrudan kendisi hastalık nedeni olabilir. İçme sularının kirlenmesi ve birçok kişinin ishal başta olmak üzere birçok sağlık sorunu yaşaması gibi.
• Bir kısım hastalıkların oluşumunu kolaylaştırır. Nemli ortamlarda alerjik problemler daha sık yaşanır.
• Bazı sağlık sorunlarının ciddiyetini arttırır. Astım problemi olan kişilerin, hava kirliliğinin yoğun olduğu günlerde solunum sıkıntılarının daha ağır olması gibi.

Sağlıklı gıda tüketiminde dikkat edilmesi gereken temel noktalar şunlardır:

• Temizlik
• Çiğ ve pişmiş gıdanın birbirinden ayrılması
• Uygun koşullarda pişirilmesi
• Güvenli bir sıcaklıkta saklanması
• Taze sebze ve meyvelerin akan, temiz ve bol suyun altında yıkanması

Suyun görevleri şunlardır:

1. Vücutta hücreler arası besin ve oksijen taşınmasını sağlar.
2. Ağız, göz ve burun gibi organların nemli kalmasını sağlar.
3. Vücut sıvılarının (idrar, kan, tükürük gibi) büyük kısmını oluşturur.
4. Eklemlere destek sağlar.

Suyu arıtmak için kullanılan bir dezenfektanın taşıması gereken özellikler şunlardır:

• Değişik zaman, sıcaklık ve derişimlerde kabul edilebilir bir sürede sudaki bakteri, virüs ve amip kistlerini yok etmek zorundadır.
• İnsanlara ve evcil hayvanlara zararsız olmalıdır.
• Ucuz olmalı, taşınması ve depolanması kolay olmalıdır.
• İşlenen suyun içerisindeki kalıntılar kolayca belirlenebilmelidir.
• Bu dezenfekten maddenin suda kalıcı olması ve kaybolmasının, suyun yeniden kirlenmesi için bir gösterge olarak kullanılabilmesi gerekmektedir.

Hava kirliliğinin nedenlerini iki başlık altında inceleyebiliriz:

1. Doğal kaynaklardan meydana gelen kirlilik: Volkanlar, tozlar, orman yangınları, okyanus spreyleri ve buharlaşma
2. İnsan faaliyetleri sonucu meydana gelen kirlilik: Isınmadan, sanayiden, trafikten, endüstriden, termik santrallerden, nükleer santrallerden kaynaklanan kirlilikler

Hava kirliliğini önlemek için alınacak önlemler şunlardır:

1. Sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılmalı.
2. Sanayi uygun yerlerde inşa edilmeli.
3. Evlerdeki bacalar düzenli temizlenmeli.
4. Kaçak kömür kullanımının önüne geçilmeli.
5. Doğalgaz kullanımını teşvik edilmeli.
6. Kalorifer ve doğalgaza periyodik bakım yapılmalı.
7. Yeşil alanlar arttırılmalı.
8. Toplu taşıma yaygınlaştırılmalı.
9. Ormanlar korunmalı, sayısı arttırılmalı.

Lağım kirliliklerine engel olmak için uygulanacak yöntemler şunlardır:

• Yer altı ve yerüstü sularını kirletmemeli.
• Toprağın yüzeyini kirletmemeli.
• Böcek ve hayvan girişi olmamalı.
• Koku yapmamalı.
• Mutlaka kapalı ortamda biriktirilmeli.

İşyerlerindeki belli başlı tehlikeleri şu başlıklar altında inceleyebiliriz:

1. Kimyasal faktörler
2. Fiziksel faktörler
3. Biyolojik faktörler
4. Tozlar
5. Ergonomik faktörler
6. Psikososyal faktörler

Tedavi edici sağlık hizmetleri üçe ayrılır:

1. Birinci basamak tedavi hizmetleri: İlk başvuru ve ayakta tedavi
2. İkinci basamak tedavi hizmetleri: Yataklı tedavi hizmetleri
3. Üçüncü basamak tedavi hizmetleri: Kendi alanında uzmanlaşmış kişilerin bulunduğu ve ileri teknolojinin kullanıldığı hastaneler

Rehabilite edici tedavi hizmetlerini iki başlık altında inceleyebiliriz:

• Tıbbi rehabilitasyon: Bedensel olarak ortaya çıkan sakatlıkların mümkün olduğu kadar düzeltilmesi işlemidir. Amaç yaşam kalitesini yükseltmektir. Postür (duruş) bozukluklarının düzeltilmesi, işitme ve görme kusurlarının en aza indirilmesi, diz ya da kalça protezlerinin kullanılması gibi örnekler verilebilir.
• Sosyal rehabilitasyon: Sakatlıkları nedeniyle eski işlerini yapamayan ya da belli bir işte bile çalışamayan kişilere iş öğretme, iş bulma ya da işe uyum sağlamaları için yapılan yardımların tümüdür. Amacı günlük yaşamda kişilerin başkalarına olan bağımlılığını azaltmak ve yaşama daha aktif katılımlarını sağlamaktır.