Farmakoloji kelime olarak ilaç bilimi demektir. Yunanca ilaç manasına gelen farmakon ve bilim anlamına gelen logos kelimelerinden türetilmiştir. Farmakoloji geniş anlamda hastalıkların önlenmesi, sağaltımı ve tanısında kullanılan ilaç ve diğer maddelerden bahseder. İlaçların kaynakları, fiziksel ve kimyasal özellikleri, hazırlanma ve terkip edilmeleri, ilaç şekilleri (farmasötik şekiller), dozları, farmakokinetikleri (verilme, emilme, dağılma, metabolizma, atılma gibi), farmakodinamikleri (etki şekilleri, etkileri), yan ve zararlı etkileri, ilaçlar arasında etkileşmeler ve geçimsizlikler, uyarılar farmakolojinin başlıca ilgi alanını oluşturur.

Drog bilgisi: İlaç hammaddeleriyle (drog) ilgilenen altbilim dalıdır; drogların çoğu
bitki kaynaklı olduğundan, botanik ve eczacılıkla yakından ilişkilidir

Terapötik farmakoloji (Farmakoterapi, uygulamalı farmakoloji): Deneysel farmakolojiden elde edilen bilgilere göre ilaçların hasta hayvanlarda kullanılması ve etkileriyle uğraşan altbilim dalıdır.

Kemoterapi: Bakteri, mantar, iç ve dış parazitler, virüs gibi mikroroganizmalardan ileri gelen hastalıkların sağaltımı, önlenmesi ve kontrolünde kullanılan ilaç ve diğer maddelerden bahseder; kemoterapi esasta ilacın vücuda (konak) değil, ona yerleşen mikroorganizmaya (konuk) etkiyi inceler. Terim, tümöral hastalıkların sağaltımı ve önlenmesi amacıyla kullanılan ilaçları ve uygulamaları da kucaklar.

Kodeks, kanun anlamına gelen Code teriminden türetilmiştir; ilaçların “Kanuni Standart Kitabı” olarak kabul edilir.

İlaç, hastalıkları sağaltmak, hafifletmek veya önlemek ya da tanı amacıyla veya fiziki ve cerrahi müdahaleleri kolaylaştırmak ya da fizyolojik olayları değiştirmek için vücuda uygulanan maddeler olarak tanımlanabilir.

İlaçlar iki özelliği ile dikkat çekerler; bunlar etkinin seçici ve geçici olmasıdır. Seçici etki, kullanılış amacıyla ilgili hücre, doku veya organı ve buralardaki belirli biyolojik olayları etkilerken, diğer olayları veya diğer sistem ya da kısımları etkilememesi anlamındadır. Geçici etki, ilaç kullanımının durdurulmasını takiben etkisinin belli bir sürede kendiliğinden kaybolmasını ifade eder.

Çok sayıda bitkide (tıbbi bitki) yine çok sayıda ilaç olarak kullanılan etkin madde vardır. Bitki kaynaklı ilaç maddeleri bitkinin kabuk, kök, meyve, özsu, tohum, yaprak, yumru gibi kısımlarında bulunurlar. Etkin madde gruplarının başlıcaları alkaloitler, balsamlar, glikozitler, lateksler, müsilajlar, reçineler, saponinler, tanenler, yağlar (uçucu ve sabit yağlar), zamklar gibi gruplara ayrılırlar.

Flavonoitler: Bitkilerde bulunan renk maddeleridir. Bitkilerin genellikle rengini (sarı, portakal, mor gibi) verirler; sonbahardaki renk değişimlerinden sorumludurlar.

Ayvaçekirdeği, çemenotu, ebegümeci, hatmi, ketentohumu, sahlep yumrusu fazla miktarda müsilaj içeren başlıca bitki ve/veya bitkisel maddelerdir.

Yağlar: Uçucu olup-olmadıklarına göre sabit yağlar ve uçucu yağlar diye ikiye ayrılırlar. Sabit yağlar, yağ asitlerinin gliserinle yaptıkları esterlerdir; kaynaklarına göre bitkisel (ayçiçeği yağı, badem yağı, fıstık yağı, mısır yağı gibi) ve mineral yağlar (sıvı ve katı parafin) diye ayrılırlar. Uçucu yağlar, aromatik (kokulu) veya eteral yağlar ya da esanslar diye bilinirler; başlıca örneklerini gül yağı, karanfil yağı, kekik yağı, lavanta yağı, nane yağı, ökaliptus yağı
oluşturur.

Bal mumu, hormonlar (insülin, kortikotropin, oksitosin gibi), kantarid, pankreatin, pepsin, protamin, spermaseti, yün yağı hayvan kaynaklı maddelerin başlıca örnekleridir.

Etkili doz (ED): Hastada istenen etkiyi oluşturan ilaç miktarıdır; terapötik, offisiyel, efektif, sağaltıcı doz diye de bilinir. Sağaltım dozu kullanılan ilaç miktarına göre en küçük sağaltım dozu, orta sağaltım dozu ve en yüksek sağaltım dozu diye üçe ayrılır.

Bir ilacın sağaltım yönünden hasta için güvenliğini gösteren en önemli ölçütlerden birisidir. Sağaltım indeksi, bir ilacın zehirli veya öldürücü dozu ile sağaltıcı dozu arasındaki oranı veya genişliği ifade eder. Doz-cevap ilişkisine göre bir maddenin birisi sağaltıcı, diğeri de öldürücü etki diye bilinen en az iki kuvantal doz-cevap eğrisi vardır.

Optik izomer: Yapısında asimetrik karbon atomu veya kiral merkez (dört farklı grubun bağlandığı karbon atomundan oluşan merkez) içerir. Asimetrik karbon atomu iki izomer oluşturur; izomerler, polarize ışığı çevirme özellikleri dışında, diğer fiziko kimyasal özellikleri bakımından birbirine benzerler. Polarize ışığı saatin yelkovanı yönünde (sağa) çeviren dekstroizomer (d- veya (+)-izomer), ters yönde (sola) çeviren levo-izomer (l-, (-)-izomer), eşit miktarda d- ve l-izomer karışımı da rasemat (±) diye bilinir.

Geometrik izomer: Bunlar cis-, trans-izomer olarak da bilinir; ilaç molekülündeki çift bağ veya halka sisteminden dolayı, iki grubun kimyasal bir bağın etrafında dönmesinin sınırlanmasından ile gelir. İki grup düzlemin aynı tarafında ise cis-izomer, ayrı tarafında ise trans-izomer olarak bilinir. İki izomer yapı arasında fiziko-kimyasal özellikler ve etkinlik bakımından önemli farklar vardır.

Majistral ilaçlar: Hekimin reçetesine açık formülünü ve yapılışını yazdığı ilaçlardır.

Resmi ilaçlar: Ülkenin resmi ilaç kitabında (Farmakope veya Kodeks) ismi ve yapılışı kayıtlı olan, hekimin reçetesine sadece
ismini ve miktarını yazdığı, buna göre eczacının kitaba göre hazırladığı ilaçlardır.

Tıbbi ürünler: Çeşitli firmaların yetkili kurumdan (Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü) imalat veya dış alım ruhsatı aldıkları ve pazarda kullanıma hazır halde bulunan ilaçlardır.

Ergitmek (Sıvılaştırmak): Isı yardımıyla bir maddenin katı halden sıvı ve hatta gaz haline getirilmesidir. Ergitme terimi metal ve tuzları, sıvılaştırma ise katı yağlar (vazelin, iç yağı, lanolin, domuz yağı gibi), bal mumu gibi maddeler için kullanılır. Sıvı bir maddenin (eter, halotan gibi) ısı emerek gaz haline geçmesi buharlaşma, katı bir maddenin (naftalen, para-diklorobenzen gibi) doğrudan gaz haline geçmesi de süblimasyon diye bilinir.

Özütlemek (Hulasalandırma, Ekstraksiyon): Bitkisel etkin (alkaloitler, glikozitler, tanenler, uçucu yağlar, reçineler gibi) veya etkisiz maddelerin (albuminler, müsilajlar, nişasta, pektinler, şekerler, zamklar gibi) çözücülerle (su, etilalkol, sulu-etilakol, eter, petroleteri, kloroform gibi), değişik sıcaklıklarda (oda sıcaklığı ile 100°C arasında) ve sürelerde (genellikle 5 dakika-24 saat arasında; süre daha da uzun olabilir) temasta tutulmaları sonucu, çözünebilen kısımlarının ayrılması işlemine özütleme; elde edilenürüne özüt (hulasa, ekstre) adı verilir.

B- ve C-cetveli: B-cetveli zehirli ilaçları (kırmızı etiket taşırlar ve üzerinde şiddetli zehirli yazan kırmızı renkli dolapta saklanırlar),
C-cetveli ayrı bulundurulacak ilaçları (yeşil etiket taşırlar ve üzerinde ayrı bulundurulacak yazan yeşil renkli dolapta saklanırlar) ifade eder.

Dekoksiyon (Sıcak özütleme)

Dijesyon: Bitki kısımlarına 35-40°C sıcaklıkta çözücü dökülerek, 12-24 saat süreyle temasta tutulması, sonra süzülmesi ile yapılan işlemdir. Çözücü olarak uçucu maddeler kullanılır. Dijesyon işlemi dik soğutucu takılmış cam balonda yapılır.

Maserasyon (Islatma, Soğuk özütleme)

Fitil (Şaf)

Enva: Parçalanmış veya parçalanmamış haldeki çeşitli bitki kısımlarının (çekirdek, çiçek, kabuk, kök, meyve, odun, tohum, yaprak, yumru gibi) birbirleriyle veya diğer maddelerle olan karışımlarıdır. Enva genellikle infüzyon ve dekoksiyon şeklinde kullanılır. Halk ilacı olarak bilinen birçok enva örneği (yumuşatıcı, sadri, idrar söktürücü, sürgüt, aromatik enva gibi) vardır.

Aerosol: Uygun bir çözücüde çözdürülmüş etkin madde ve itici gazdan (propan-bütan gibi) oluşurlar; kullanılan meme ve basınç, ilacın damlacık büyüklüğünü ve dağılımını etkiler. Bu formülasyonlar genellikle evlerde uçan (sivrisinek, karasinek, arı gibi) ve yürüyen-tırmanan (hamam böceği, karınca, bit, pire, tahta kurusu gibi) parazitlerle mücadelede kullanılırlar.

Lavman

Liyoflize toz: Bir maddenin suyunun vakum altında (0.001 mmHg) ve çok düşük sıcaklıkta (-20°C ile -70°C arasında) süblimasyonla ayrılmasıdır. İşlem, ilaç veya formülasyonların fiziksel ve kimyasal özelliklerini uzun süre bozulmadan korumalarını ve bu şekilde saklandıktan sonra su gibi çözücülerle karıştırıldığında eski haline dönebilmelerini sağlar.