• Her şeyden önce çeşitli kirlilik yükleri toprak tarafından giderilip, doğaya geri kazandırılır. Toprak, üzerine gelen kirlilik yüklerini süzer, tamponlar, içindeki kimyasal bileşikler ve canlılar aracılığıyla zararsız, hatta çoğunlukla yararlı duruma getirip, yeniden doğanın hizmetine sunar. • Canlıların varlıklarını sürdürmede bir yanda üremeleri, diğer yanda ise ölen canlıların toprak aracılığıyla doğaya geri çevrilmesi süreçleri yer alır. • Yağışlarla yeryüzüne ulaşan suların düzenlenmesi konusunda toprak önemli rol oynar. Taşkın dönemlerinde emilip, çatlak ve yarıklardan aşağıdaki jeolojik depolara iletilen sular, daha sonra pınarlar, kaynaklar aracılığıyla yeryüzüne ulaşır. Böylece yağışlı mevsimlerde taşkın, kurak dönemlerde de susuzluk sorunları hafiflemiş olur. • Toprak, tuğla, çimento gibi çok sayıda ürünün hammaddesidir. • Pekmez, zeytinyağı gibi sıvıların durultulmasında öteden beri toprak kullanılmaktadır. • Kimi antibiyotiklerin üretilmesinde, • Baraj çekirdeklerinin geçirimsiz duruma getirilmesinde, • Arkeolojik değerlerin günümüze ulaşmasında, iklim değişikliklerinin izlenmesinde toprağın önemli yeri vardır. • Onun başlıca işlevlerinden biri de, biyoçeşitliliğin korunmasında doğal gen bankası görevi yapmasıdır. 

Toprak, katı maddeler ve boşluklar olarak iki grupta incelenebilir. Katı maddeler de inorganik (mineral) ve organik (canlılara ilişkin) olmak üzere ikiye ayrılır.

Kaya(ç)lar, oluşumlarına göre üç grupta incelenir: Püskürük (Volkanik) Kayaçlar, Tortul (Sedimenter) Kayaçlar, Başkalaşım (Metamorf) Kayaçları.

Doğada 4000 kadar mineral bulunmasına karşın, bunların ancak bir bölümü toprak oluşumu açısından önemlidir.

Yer kabuğunu şekillendiren olaylar, iç etmenler ve dış etmenler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Volkan püskürmesi, depremler, yer kabuğunun sıkışma, kıvrılma ve bükülmeleri gibi iç etmenler, dağları ve tepeleri, çukurları, vadileri oluşturur, yani yüzey şekillerinin kıvrımlılığını artırırlar. Akarsular, rüzgârlar, dalgalar gibi dış etmenler ise yer kabuğunu aşındırıcı, yani düzleştirici etkide bulunurlar.

Hasat edilen bitkilerin köklerinin çürümesi, karınca, solucan vb toprakaltı canlılarının kazdığı tüneller, derinlere inen suyun kışın donarak genişlemesi ve taneleri kenarlara itmesi, şişme özelliğindeki toprakların kuruduğunda çatlayıp yarılması gibi süreçler, toprak gözenekliliğini artırır.

Organik madde, kökenine göre hayvansal ürünler, bitkisel ürünler ve mikroorganizmalar olarak üç başlıkta toplanır.

Sulama suları, iyi nitelikte olsa da, önceden çözdükleri birtakım katıları sürekli toprağa taşıyarak tuzluluğu artırır. Bitki kök derinliğini etkileyecek düzeyde yükselen taban sularında bu etki daha belirgindir. Toprakta bu artan tuzluluğun zararsız düzeyde tutulması için akaçlama (drenaj = fazla suyun dışarı atılması) ile birlikte yağışların yıkayıcı etkileri görev yapar. Dışarı akıntısı olmayan kurak bölge topraklarında toprak çözeltisindeki iyon miktarı çoğu kültür bitkisinin yetişmesine izin vermeyecek oranda yüksektir.

Topraktaki gözenek sistemi, atmosferle bağlantısından dolayı yarı açık bir kutu gibi düşünülürse, toprak havasında oksijenin ulaşabileceği en yüksek değer % 21 olacaktır. 

Oksijen, güçlü bir yükseltgen olup, bütün oksitlenme olayları bir yükseltgenme tepkimesidir. Ateşin yanması ve canlıların solunumu, yükseltgenme olayı örnekleridir. Oksitlenme tepkimelerinde dış etmenlere karşı dayanıklılığı düşük, genellikle suda çözünebilir ürünler oluşur. Oksitlenme, küresel ölçekte önemli bir toprak oluşum olayıdır.

Hidrasyon, bir mineralin bünyesine su alması olayıdır. Hidrasyon genellikle minerali genişletip gevşetir, bozunmaya, ayrışmaya yatkınlığını artırır. Hidrate mineral suyunu yitirdiğinde, yeniden eski durumuna dönebilir. Örneğin sarımtırak limonit, kuruduğunda koyu kahve hematite dönüşür. 

Toprak oluşumu sırasında hidrolize uğrayan alkali hidroksitler, ortamdaki karbondioksit ile tepkimeye girip, karbonatları oluşturur:

2KOH + CO2"K2CO3 + H2O ve Ca(OH)2 + CO2"CaCO3 + H2O

İkinci denklemin solunda yer alan kalsiyum hidroksit sönmüş kireç olarak bilinir ve yapılarda harç, sıva ve badana yapımında kullanılır. Bina bekledikçe, atmosferden alınan karbondioksitle, sönmüş kireç kireçtaşına (CaCO3) dönüşerek sertleşir. Bu tepkimede su açığa çıktığı için, halk buna “yeni bina terler” demektedir. Hemen her zaman, karbonatlaşan mineralin dış etmenlere karşı direnci düşer.

Ana materyal bitki besin maddelerince zengin değilse, oluşturduğu toprak verimsiz olacaktır. Kireçtaşından ve bazaltik lâvlardan oluşan topraklar, çözünebilir bazlarca zengin olduğundan, bunların oluşturduğu topraklar çoğunlukla verimlidir

Yöney, ya da bakı, toprak oluşumunda önemli rol oynayan bir diğer etmendir. Güney yamaçlar diğer yönlere göre daha fazla ısınır. Yetersiz yağış alan bir yerde bu yamaçlar çabuk kuruyacağından, toprak oluşturan etmenlerin çalışma süresi kısalacaktır. Buna karşın soğuk iklimlerde sıcaklığın artması, güney yamaçlarda toprak oluşumu sürecini hızlandırır.

Horizonların yatay konumu, yağışlarla aşağı inen suyun belirli bir derinliğe dek etkili olması ve taşınan materyali, çözünürlüklerine ve taşınırlıklarına göre belirli derinliklere bırakmaları sonucu ortaya çıkar. Buharlaşma sonucu aşağıdan yukarı doğru olan su hareketleri de, düşey doğrultuda birbirine paralel katları oluşturur.

Topraklar, oluşum evrelerine göre genç, olgun ve yaşlı olarak sınıflandırılabilir.

Taşınma olaylarında yıkanmaya uğrayan ürünler tuzlar, demir bileşikleri, humus veya kil olabilir. Yıkanma olayları, daha çok A harfiyle gösterilen üst horizonlarda egemendir. Çok belirgin olduğu horizonlara, bu özelliğinden ötürü E simgesi de verilmektedir. Hangi ürünlerin yıkanmada öncelik alacağı, ana materyal, iklim, bitki örtüsü, yüzey şekilleri gibi çok sayıda etmen tarafından belirlenir.

Ortam çok kireçliyse kalsimorfik, su baskınına sık uğruyorsa hidromorfik, tuzlar egemense halomorfik topraklar görülür.

Toprakta podzollaşmanın ön koşulu, serin ve bol yağışlı iklimdir. Serin iklim topraktaki kimyasal ve biyolojik olayları yavaşlatırken, bol yağış bitki örtüsünü güçlendirir.

Türkiye’de podzollaşma etkisinde oluşan topraklara Trakya’da Yıldız Dağlarının kuzeyinden başlayıp, Karadeniz Dağlarının kuzeyi boyunca uzanan arazilerde rastlanır.

Lateritleşme etkisindeki topraklarda, iklimin elverişliliğine bağlı olarak bitki örtüsü güçlüdür. Ancak ormanlar insan eliyle yok edildiğinde, bir yandan yağışlar erozyonu şiddetlendirir, öte yandan kuru mevsimlerde toprak çok sertleşerek, yeni bitki gelişimini zorlaştırır.

Gleyleşme sık sık su baskınına uğrayan, ıslanma ve kuruma süreçlerinin birbirini izlediği yerlerde görülür. Kuruma sırasında topraktaki çeşitli elementler oksitlenerek, yükseltgen forma geçer. Gleyleşmeyi diğer toprak oluşum olaylarından ayıran en önemli özelliği, bu olayda yıkanma ve birikme süreçlerinin olmamasıdır.