• Tek Fiyat Kuralı

• Satın Alma Gücü Paritesi

- Mutlak Satın Alma Gücü Paritesi

- Göreli Satın Alma Gücü Paritesi

• Faiz Paritesi

• Fisher Etkisi

- Genişletilmiş Fisher Etkisi

- Uluslararası Fisher Etkisi

Tek fiyat kuralı

Satın alma gücü paritesi döviz kurlarının belirlenmesine ilişkin en ünlü teorilerden biridir. Teoriye göre iki farklı döviz arasındaki kur, söz konusu iki ülkedeki fiyat düzeyi değişikliklerini yansıtacak şekilde oluşacaktır. Bu kapsamda ülkelerdeki enasyon oranlarının birbirinden farklı olması, döviz piyasasında döviz arz ve talebini etkileyerek, döviz kurlarının ülkeler arasında satın alma güçlerini birbirine eşitleyecek şekilde oluşmasını sağlayacaktır. Tek fiyat kuralının değişik bir uygulaması olarak değerlendirilebilir. Çok açıktır ki bu teori ülkelerin ulusal para birimleri arasındaki ilişkiyi, döviz kuru ve toplam fiyat indeksleri arasındaki ilişkiden hareketle açıklamaya çalışmaktadır.

Mutlak satın alma gücü paritesine göre para biriminin dünyanın her yerinde aynı satın alma gücüne sahip olması gerektiği ileri sürülmektedir. PIA=E*PIB E= PIA / PIB E: Spot döviz kuru PIA: A ülkesindeki fiyat indeksi PIB: B ülkesindeki fiyat indeksi Bu ilişkiye göre iki ülke arasındaki döviz kuru iki ülkenin fiyat endekslerine, bir başka ifade ile ulusal paranın satın alma gücüne bağlı olacaktır.

Bu yaklaşıma göre döviz kurları arasındaki değişme iki ülkenin enasyon oranlarındaki farka göre belirlenmektedir. Kurlar ülkelerin enasyon oranlarındaki farkı yansıtacak şekilde değişirler. Bu yaklaşıma göre enasyon oranları sıfır olan iki ülkenin para birimleri arasındaki kur değişmeyecektir.

Faiz paritesi teorisi, tek fiyat kanunun para piyasalarına uyarlanmış şekli olarak ifade edilebilir. Eğer ülkeler arasında aynı risk düzeyinde faiz oranları arasında bir farklılık varsa bu farklılık arbitraj olanağı doğuracak, fonlar düşük faizli ülkeden yüksek faizli ülkeye aktarılarak ülkeler arası faiz oranlarının eşitlenmesi sağlanacaktır.

Genel olarak faiz oranları ile enflasyon oranları arasındaki ilişkiyi ortaya koyarak iki para birimi arasındaki döviz kurunun ne olması gerektiğini belirlemektedir.

Bu teoriye göre iki ülke arasındaki nominal faiz oranları arasındaki fark, beklenen enflasyon oranları arasındaki farka eşit olacaktır.

Uluslararası Fisher Etkisi, enflasyon oranları yüksek olan ülkelerde faiz oranlarının enflasyon farkı kadar yüksek olması gerektiğini ortaya koyar.

Uzun dönem döviz kurlarını etkileyen faktörler, göreli fiyat düzeyleri, ticaret engelleri, yerli ve yabancı mallar arasındaki tercihler ve verimliliktir. 

Serbest ticaret üzerindeki tarife ve kota engelleri döviz kurlarını etkilemektedir. Örneğin Amerika’nın Japon çeliği üzerindeki tarifesini artırdığı ya da daha düşük kota koyduğu bir durumda, (ticaret engellerinde artış var) Amerikan çeliğine olan talep artacak ve dolar değer kazanacaktır (doların değeri yüksek olmasına rağmen, Amerikan çeliğinin satılıyor olmasından dolayı). Bu nedenle, ticaret engellerindeki artış, bir ülkenin para biriminin değerinin uzun dönemde yükselmesine neden olur.

Satın alma gücü paritesi teorisine göre, Amerikan mallarının fiyatları yükseldiğinde, bu mallara olan talep düşer, dolar değer kaybeder ve Amerikan malları büyük oranda satılmaya devam eder. Aksi bir durumda örneğin, Japon mallarının fiyatının yükseldiği bir ortamda, Amerikan mallarının fiyatı göreli olarak düşük kalır, bu kapsamda Amerikan mallarına olan talep yükselir ve dolar değer kazanır. Uzun dönemde, bir ülkenin fiyat düzeyindeki yükselme (yabancı ülkelerdeki fiyat düzeyine kıyasla) o ülkenin para biriminin değer kaybetmesine yol açarken, bir ülkenin göreli fiyat düzeyindeki düşme ise o ülkenin para biriminin değer kazanmasını sağlayacaktır.

Faiz oranlarının vade yapısını açıklamaya yönelik kuramlar üç temel çatı altında toplanabilir. Bu temel kuramlar; Bekleyişler Teorisi, Bölünmüş Piyasalar Teorisi ve Likidite Primi Teorisidir.

Faiz oranlarını etkileyen faktörler ekonomik büyüme, enasyon oranları, para politikaları ve yabancı fon akışlarıdır.

Pay senedi endeksini etkileyen faktörler, genel ve sektörel konjonktürdeki değişmeler, piyasadaki psikolojik faktörler, alternatif piyasalardaki konjonktür, mevsimlik konjonktürdeki değişmeler ve şirketlerin özel durumlarındaki değişmelerdir.

Pay senedi yatırımı genel olarak iki ana felsefe içinde yapılır: • Kendi hâlinde küçük tasarruf sahibinin devamlı, uzun vadeli ve istikrarlı yatırımı, • Riski seven spekülatörün borsadaki yatırımı İkinci grup yatırımcı (spekülatörler), hareketli ve dinamik yapıdaki yatırımcılardır. Bu yatırımcıların sürekli bir ayağı alternatif piyasalardadır. Örneğin pay senetlerinin durgun bir seyir takip ettiği durumda eğer altın veya döviz piyasalarında hareketlenme görülürse bu tip yatırımcılar derhâl ellerindeki pay senetlerini satarak alternatif piyasalara koşacaklardır. Bu hareketler ise pay senedi piyasasında fiyatların düşmesine neden olacaktır. Alternatif piyasaların durgunluğa girmesi ise yatırımcıların pay senedi piyasasına yönelmesine sebep olacağı için pay senedi fiyatları yükselecektir.

Pay senedi ve pay senedi endeksine dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin faydaları aşağıdaki açıklamalarda yer almaktadır. • Yatırımcılar için alternatif yatırım araçlarından birisidir. • Endeks vadeli işlem sözleşmeleri, yatırımcıların gelecekteki fiyat risklerine karşı korunma ihtiyaçlarına cevap vererek pozisyonlarını daha etkin yönetilebilmelerini sağlamaktadır. • Spot piyasada yatırım maliyetleri vadeli piyasalara göre çok daha yüksektir. Vadeli işlem piyasalarında küçük bir teminat ile büyük miktarlarda pozisyonları yönetmek mümkündür. • Pay senetleri piyasasında açığa satış imkânının olmadığı durumlarda sadece alım yönlü işlemle pozisyona başlanabilirken, vadeli piyasalarda ilk işleme alım veya satım yönlü pozisyonla başlayabilirsiniz. • Vadeli piyasalarda satım yapmak için sözleşmeye konu dayanak varlığa sahip olmanız gerekli değildir. • Bugün BIST’de seans süresi içerisinde herhangi bir pay senedini alıp satabilirken, endeksi sadece kısıtlı süreler içerisinde Endeks yatırım fonları aracılığı ile alıp satabilirsiniz. Endeks vadeli işlem sözleşmesi ile endeksi seans boyunca çok daha etkin ve kolay bir şekilde alıp satmak mümkün hâle gelmektedir. • Farklı vadelerdeki endeks vadeli işlem sözleşmesi fiyatları piyasanın bugünü ve geleceğini rasyonel olarak değerlendirme imkânı verir. • Spot piyasada alım satıma konu pay sayısı halka açıklık oranı ile sınırlı iken vadeli işlem sözleşmesinde arz ve talep yönünde bir sınırlama yoktur. • Endeks vadeli işlem sözleşmeleri ile endeksin bugün ve gelecekteki değeri üzerinde alım veya satım yapabiliriz.

sert emtia, kıymetli madenler, yumuşak emtia ve hayvansal tarım ürünleri

Pay senetleri, pay endeks senetleri, döviz, emtia, kıymetli madenler ve enerji

Enasyon beklentilerindeki değişimler, hane halkının ya da işletmelerin harcama miktarını etkileyerek faiz oranını etkileyebilirler. Örneğin ABD’de enasyon oranlarının yükseleceği yönünde beklentiler var. Bu durumda hane halkları fiyatlar artmadan önce tüketimlerini artırmak isteyeceklerinden tasarruf oranlarını düşürürler. Bu da fonların arz tarafında bir düşmeye neden olur. Aynı zamanda, hane halkı ve işletmeler fiyat artışları olmadan önce tüketimlerini daha da artırmak isteyecek ve bunu yapabilmek için de fon taleplerini artıracaktır. Bu da fonlara talep artışına neden olur. Sonuç olarak arzın daha az olup talebin yüksek olması, faiz oranlarının yükselmesine yol açacaktır.