Dar anlamda cumhuriyet, hukuki olarak monarşi olmayan devlet anlamına gelir.

Geniş anlamda cumhuriyet: Geniş anlamda cumhuriyet, sadece monarşinin tersi değil, demokrasi ile özdeş, eş anlamlı bir kavram olarak kullanılmaktadır. Bu anlamda cumhuriyet, egemenliğin halka ait olduğu ve yöneticilerin dönemsel olarak seçimle belirlendiği rejimi ifade eder.

Anayasaların yapılış sebepleri ile dayandıkları temel felsefeyi açıklayan ve genellikle edebî bir üslupla yazılan başlangıç bölümleri, belki de her anayasanın “en ulusal ve en özel” yönünü vurgulayan kısmıdır.

Federalizm, devlet faaliyetlerinin, bölgesel yönetimlerle bir merkezi yönetim arasında, her yönetim türünün bazı faaliyetler hakkında kesin kararlar verebileceği biçimde bölündüğü bir siyasal örgütlenme tarzıdır.

Atatürk’ün millet tanımı şöyledir: “(a) Zengin bir hatıra mirasına sahip bulunan; (b) Beraber yaşamak hususunda müşterek arzu ve muvafakatte samimi olan; (c) Ve sahip olunan mirasın muhafazasına beraber devam hususunda iradeleri müşterek olan insanların birleşmesinden meydana gelen cemiyete millet namı verilir”.

Irk, dil ve din gibi objektif benzerliklere değil; kader, kıvanç ve tasa ortaklığına ve birlikte yaşama arzusuna dayanan milliyetçilik anlayışı, subjektif milliyetçilik anlayışıdır.

Din hürriyeti, inanç ve ibadet hürriyetinden oluşur.

İnanç hürriyetinin muhtevasında ise birincisi, herkesin dilediği inanç ve kanaate sahip olabilmesi şeklinde olumlu, ikincisi de dilerse hiçbir inanca sahip olmama şeklinde olumsuz, birbirinden farklı ve birbirini tamamlayan iki yön bulunmaktadır.

İbadet hürriyeti, kişinin inandığı dinin gerektirdiği bütün ibadetleri, âyin ve törenleri serbestçe yapabilmesi ve başkaları üzerinde cebir ve şiddet kullanmamak şartıyla inancına göre yaşayabilmesini ifade eder. Anayasa, kural olarak ibadet hürriyetini kabul etmekle birlikte, buna bazı sınırlar getirmiştir.

Lâikliğin, din hürriyeti ve din ve devlet işlerinin ayrılığı şeklinde iki temel unsuru bulunmaktadır.

Eski Yunanca “halk” anlamına gelen “demos” ve “yönetmek” anlamına gelen “kratein” sözcüklerinin birleşmesiyle oluşan demokrasinin sözlük anlamı “halk yönetimi” demektir. Ancak demokrasi “halk için yönetim” anlamında da kullanılmaktadır.

Demokrasinin temel kurumları özgür ve düzenli seçimler, siyasi çoğulculuk ve yarışma (çok-partili siyasal hayat), insan hakları (temel hak ve hürriyetler), çoğunluk yönetimi ve azınlık hakları ile seçilmişlerin üstünlüğüdür.

Özgür ve düzenli seçimler, çok partili siyasal hayat ve temel hak ve hürriyetler demokratik devletin “olmazsa olmaz”, bir başka deyişle asgari şartlarını oluşturmaktadır.

Tek dereceli seçimde seçmenler temsilcileri doğrudan doğruya seçerler. İki dereceli seçimde ise seçmenler, önce ikinci seçmenleri seçerler. Daha sonra ikinci seçmenler de ikinci bir oylama sonucunda asıl temsilcileri seçerler. Yani, iki dereceli seçimde iki ayrı seçim işlemi vardır ve her bir seçimin seçmenleri ile seçilenleri farklıdır. Seçim dereceleri çoğaltılabilir, yani istenirse oylama sayısı ikiden fazla da olabilir. Türkiye’de 1946 yılına kadar iki dereceli seçim uygulanmış, bu tarihten itibaren ise seçimler tek dereceli olarak yapılmıştır.

Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur.

Anayasa’nın 69’uncu maddesinin dördüncü fıkrasına göre, “siyasi partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesince kesin olarak karara bağlanır.”

Hukuk devleti, devletin bütün eylem ve işlemlerinin hukuk kurallarına dayandığı ve vatandaşların da hukuki güvenlik içinde bulunduğu bir sistemdir.

Kamu denetçisine başvurma hakkı 2010 yılında Anayasa’nın 74’üncü maddesine eklenmiştir. Anayasaya göre, “Herkes... kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.”

Sosyal devlet, “devletin sosyal barışı ve sosyal adaleti sağlamak amacıyla sosyal ve ekonomik hayata aktif müdahalesini meşru ve gerekli gören bir anlayışı ifade eder”.

“Şeklî ya da yatay eşitlik”, kanunların genel ve soyut nitelikte olması ve kapsamında bulunan herkese eşit olarak uygulanmasıdır.