1949.

Soğuk Savaş, ABD ve Sovyetler Birliği’nin liderliklerindeki Batı ve Doğu blokları arasında, sürekli gerginlik ve kısmi çatışma biçiminde sürdürülen mücadeledir.

Tarafsızlık politikası, bir devletin iki ya da daha çok devlet arasında çıkmış olan bir savaşta kendisini fiili ve hukuki bakımlardan savaş dışında tutma politikasıdır.

Bloklaşma, genelde rakip iki devlet arasında diğer devletlerin taraf tutarak dış politika tercihlerini seçtikleri tarafa göre belirlemesidir. “Batı Bloku”, ABD’nin liderliğinde oluşturulan ve Sovyetler Birliği’nin liderliğindeki “Doğu Bloku”na rakip bir dış politika etrafında birleşmiş devletlerin oluşturduğu bloktur.

14 Mayıs 1950 seçimleri ile iktidara gelen Demokrat Parti (DP) döneminin dış politikasını şekillendiren temel iki unsur II. Dünya Savaşı boyunca izlenen tarafsızlık politikasının etkileri ve Soğuk Savaş olmuştur.

Adnan Menderes Hükûmeti’nin, 1950- 1960 arası dönemde izlediği dış politika, II. Dünya Savaşı boyunca izlenen tarafsızlık politikasından çıkarılan derslerle şekillenmiştir. Öte yandan hükûmet, ABD ile SSCB aras›nda var olan bloklaşma eğilimi çerçevesinde “Soğuk Savaşta tarafsız kalınamayacağını, böyle bir durumun Türkiye’nin güvenliği, siyasal ve ekonomik yapısında çok daha olumsuz sonuçlara yol açacağını varsaymıştır. Özellikle Sovyetler Birliği’nin, Türkiye üzerindeki yo¤un siyasal baskılar› ve yayılmacı dış politikası Türkiye’yi bir güvenlik arayışına itmiş ve onu Batı Bloku’na yakınlaştırmıştır. Diğer yandan, Türk askerî ve ekonomik yapısı savaş sonrası oldukça güçsüz olduğundan, Batı Bloku tarafında yer almak Menderes Hükûmeti tarafından avantajlı görünmüştür. Bu kapsamda Menderes Hükûmeti, ülkenin çıkarlarını daha iyi koruyacağını düşündüğü safı belirlemeyi ve bu anlamda aktif bir politika izlemeyi tercih etmiştir.

Türkiye-ABD ilişkilerinin bir anlamda yeniden şekillenen uluslararası güç dengeleri ve Sovyetler Birliği’nin Türkiye üzerindeki baskıları üzerinden geliştiği söylenebilir. Bu dönemde Türkiye, Sovyetler Birliği’ne karşı koyabilecek güç olarak ABD’yi görmüş ve ABD ile bir ittifak içinde olmanın Türkiye’nin yararına olacağı hesabını yapmıştır. Öbür taraftan, Türkiye’de hükümet de muhalefet de uluslararası konjonktürde devam eden bloklaşma sürecinin dışında kalınamayacağına inanmıştır. Tercih ise Sovyetler Birliği karşısında ABD’nin içinde bulunduğu blok yönünde gerçekleşmiştir.

Türkiye 1949’da ABD öncülüğünde kurulan NATO’ya 1950 yılında üyelik için başvurmuş, bu örgüte girebilmesi yoğun çaba ve özverilerle ancak 1952 yılında gerçekleşmiştir. Türkiye’nin Yunanistan ile birlikte NATO üyesi olduğu 1952’den sonraki süreç, bütünüyle ABD ekseninde ve doğal olarak da Sovyetler Birliği’nden uzak durarak yürümüştür.

Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (North Atlantic Treaty Organization)

Bu Antlaşma’nın Tarafları,

1. Birleşmiş Milletler Yasası’nın amaçları ve ilkelerine olan inançlarını ve bütün halklar ve bütün hükûmetlerle barış içinde bir arada yaşama arzularını teyid ederler.
2. Demokrasi, bireysel özgürlük ve hukukun üstünlüğü ilkeleri temelinde bütün halkların özgürlüklerini, ortak miraslarını ve uygarlıklarını korumakta kararlıdırlar.
3. Kuzey Atlantik bölgesinde istikrar ve refahın geliştirilmesini amaçlarlar.
4. Toplu savunma ve barış ile güvenliğin korunması için çabalarını birleştirmekte kararlıdırlar.

Kuzey Atlantik Antlaşması içinde yer alan ve çoğu zaman NATO üyesi ülkeler arasında sorun yaratmakta olan madde, madde 5'dir.

Türkiye, NATO üyeliği yolunu açacağı düşüncesi ile Kore’ye asker gönderme kararı aldıktan hemen sonra, 1 Ağustos 1950 tarihinde ikinci kez resmen NATO’ya üye olmak için başvurmuş ancak bu başvuru da İngiltere, Danimarka ve Norveç’in itirazları ile reddedilmiştir.

Bunun temel nedeni NATO’ya üye bir Türkiye’nin artık Orta Doğu’yla ilgilenmeyeceğine ve bu durumun Mısır ve Süveyş Kanalı’ndaki çıkarlarını olumsuz etkileyeceğine inanmasıydı. Keza Türkiye Orta Doğu’da oldukça stratejik bir konumdaydı ve bu, gelecekte İngiltere’nin bölgeye yönelik çıkarlarında oldukça işe yarayabilirdi.

Türkiye'nin aralarında İncirlik Üssü’nün de bulunduğu bazı toprakların ABD’ye askerî amaçlı kullanma izni verdiği anlaşma 23 Haziran 1954 tarihli Askerî Tesisler Anlaşması’dır.

Balkan Paktı Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasında 9 Ağustos 1954 tarihinde oluşturulmuştur.

Bu dönemde Yunanistan ve Yugoslovya haricindeki diğer Balkan ülkelerinden de çeşitli ilişkiler kurma konusunda Türkiye’ye teklifler gelmiş ancak Türkiye Balkanlara yönelik dış politikasını “blok siyaseti” içinde yürüttüğü için komünist/sosyalist rejimlerden gelen bu tekliflere genelde sıcak bakmamıştır.

Irak, Türkiye, İngiltere, Pakistan, İran.

Eisenhower, gerek İngiltere’nin Orta Doğu’da kaybettiği prestij boşluğunu doldurmak gerekse Arap ülkelerinin Sovyetler Birliği’ne yakınlaşmasını önlemek amacıyla yayınladığı doktrinde, ABD ve Batı Bloku’nun Orta Doğu’daki çıkarlarının önemli tehlikelerle karşı karşıya olduğunu vurguluyor ve bağımsızlıkları konusunda söz verdiği ülkelerin ihtiyaç duyması durumunda bu ülkelere yardım edeceğini belirtiyordu. Bu beyanatın gereğini de Bağdat Paktı'nın askerî komitesine girerek kısmen kanıtlıyordu. Doktrin Mısır ve Suriye tarafından kabul edilmez olarak görülürken, İran, Irak, Pakistan ve Türkiye gibi Bağdat Paktı üyeleri tarafından olumlu karşılanmış ve destek bulmuştur.

Türkiye tarafından Sovyet yayılmacılığının yeni bir girişimi olarak değerlendirilen bu darbe, Türkiye’nin, bir süre, oluşturulan yeni hükûmeti tanımamasına neden olmuştur. Darbe ile gelen yeni yönetim, bu darbenin Batı’ya karşı bir girişim olmadığını, menfaatleri gerektirdiği sürece Batı ile iş birliğine devam edileceği konusunda teminat vermiş olsa da Sovyetler Birliği ile kesilmiş olan ilişkilerin yeniden başlaması tereddütlerin giderilememesine neden olmuştur.

Enosis, Yunanca birleşme anlamına gelir. Kıbrıs sorununa ilişkin olarak adanın Yunanistan’la birleştirilmesi (ilhakı) politikasıdır.

EOKA’nın eylemlerinden de anlaşılacağı üzere “self-determinasyon” ilkesi gereği adanın önce İngilizlerden bağımsızlığı ardından da Yunanistan’la birleşmesi hedefi açık bir biçimde ortaya konulmuştur.

16 Ağustos 1960 Lefkoşe Antlaşması’yla resmen kurulmuştur.

Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) 27 Mart 1957’de Roma Anlaşması ile Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda ve Lüksemburg tarafından, bu ülkelerin ekonomi politikalarını yakınlaştırmak, bir ortak pazarın oluşmasını sağlamak, ekonomik faaliyetlerin uyumlu, dengeli ve sürdürülebilir bir şekilde yapılmasına olanak vermek, ekonomik istikrarı korumak ve ekonomik bağımsızlıklar üzerinden sürekli barışı tesis etme amacı ile kurulan bir örgüttü.

27 Mayıs 1960 darbesiydi çünkü AET demokrasi prensibine çok önem veriyordu.