Anlamlarına göre cümleler:
• Olumlucümle
• Olumsuz cümle
• Sorucümlesi
• Emir cümlesi
• Ünlem cümlesi

- Olumlu isim cümlesi

- Olumlu fiil cümlesi

'İstanbul fethedildiği zaman çok harap bir şehirdi.' (Yahya Kemal Beyatlı) cümlesi olumlu bir isim cümlesidir.

Olumsuzluk ifadesi taşıyan bir yüklemden sonra “değil” veya “yok” kelimesi
getirilirse cümle olumlu bir anlam ifade eder. Bu bakımdan bazı cümleler biçimce
olumsuz olduğu hâlde anlamca olumludur.

Fiil cümlelerinde olumsuzluk, yükleme “-mA-” olumsuzluk ekinin getirilmesiyle yapılır. Bazen de olumsuzluk kavramı “değil” ve “ne... ne...” olumsuzluk sözleriyle sağlanır.

İsim cümlelerinde olumsuzluk, “değil” ve “yok” olumsuzluk sözleriyle sağlanır.

Yapıca olumlu olsa da soru ekiyle veya soru kelimesiyle olumsuz bir anlam ifade etmektedir.

Soru anlamı; soru eki, soru sıfatı, soru zamiri, soru zarfı ve soru edatı yardımıyla sağlanır.

- Soru kavramı veren “mi (mı, mu, mü)” eki, ilgili olduğu kelimeden ayrı yazılır; fakat ünlü uyumuna girer.

- Soru biçimindeki yüklemlerde şahıs eklerini alabilir.

- Soru eki, yalnızca yüklemin değil onaylanması istenen ögenin sonuna getirilir.

- Soru eki, vurgusuz olup vurguyu kendinden önceki heceye aktarır.

Soru ekiyle kurulan cümleler

Soru sıfatlarıyla kurulan cümleler

Soru zamirleriyle kurulan cümleler

Soru zarflarıyla kurulan cümleler

Soru edatlarıyla kurulan cümleler

Ağlama diyorum sana! Ağlama! (Refik Halit Karay, Eskici) cümlesi bir emir cümlesidir.

Emir kipi ile kurulan bazı cümleler “dilek, istek, yalvarma, yakarma, üzüntü,
beddua” gibi değişik anlam özelliklerine sahiptir.

İnsanların sevinçlerini, mutluluklarını, özlemlerini, üzüntülerini, heyecanlarını, acılarını, kederlerini, coşkularını, hayretlerini vb. anlatan cümleler ünlem cümleleridir.

'Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!' cümlesi emir cümlesidir.

'Şüheda fışkıracak toprağı sıksan şüheda!' cümlesi anlam bakımından emir cümlesidir.

Soru eki ve soru sözü kullanılmadan “ya” , “ha” ve “demek” gibi sözlerle
de cümlelere soru anlamı verilmektedir.

Ünlem cümlelerinde bir duygunun dile getirilmesi esastır.

Yüklemi fiil olan ve yargının yapılmadığını, olmadığını bildiren cümleler “olumsuz
fiil cümlesi”dir; yani olumsuz fiil cümlelerinde olayın gerçekleşmediği bildirilir.

“Ne...ne...” olumsuzluk bağlacıyla birbirine bağlanan cümleler, biçim bakımından olumlu görünse bile anlamca olumsuzdur.

Olumsuzluk anlamının, soru biçimiyle sağlandığı cümlelerde soru biçiminin soru mu, olumsuzluk mu olduğu metin bağlamından çıkarılır.