XIII. Asrın en önemli hadisesi olarak görülen gelişme; hiç şüphesiz Asya kıtasının büyük bir bölümüyle Orta Avrupa’ya  kadar yayılan Moğol istilasıdır.

XIII. asrın en önemli hadisesi olarak görülen Moğol istilası olarak değerlendirilmesi dikkate  alındığında, bu gelişmenin de bir sonucu olarak Türkiye Selçuklu Devleti, Kösedağ’da 1243 yılında hezimete uğramış ve Moğol istilasından nasibini almıştır.

Türkiye Selçuklu Devleti’nin Kösedağ’da 1243 yılında hezimete uğraması sonucunda, devleti yönetenlerin yetersizlikleri ve düşmanla yaptıkları işbirlikleri nedeniyle Anadolu kısa bir sürede Moğol istilasına maruz kalmıştır.

Devletin önemli mevkilerinde bulunan görevliler, menfaatleri çerçevesinde Moğollara hizmet etmekte birbirleriyle yarışırken; bu duruma karşı ilk tepkiler, otoritenin daha az hissedildiği, ülkenin daha ziyade kıyı bölgelerinde yaşayanlar başta olmak üzere Türkmenlerden gelmiştir.

Moğol istilası nedeniyle artan vergiler, yaşanan şiddet ve Moğol istilası nedeniyle gelen yeni göçlerden en çok yerlerini yurtlarını terk etmek zorunda kalan Türkmenler etkilenmiştir. Bu nedenle bu duruma karşı ilk tepkilerin Türkmenlerden geldiği öne sürülmektedir.

Bu gelişme 1258 yılında gerçekleşmiştir.

Mehmet Bey, II. Keykâvus’a yardım ettiği için, Selçuklu ve İlhanlı kuvvetlerinin baskısına maruz kaldığında, kuvvetleri yeterli bulmadığından ötürü Moğollarla anlaşma yoluna gitmiştir.

II. Keykâvus’un 1261 yılında, İlhanlı ordusunun desteklediği kardeşine yenilmesi neticesinde Anadolu’yu terk etmiştir.

Karamanlılar başta olmak üzere Türkmenler; Çankırı, Ankara, Kastamonu, Amasya, Tokat, Niksar bölgelerinde saldırılar gerçekleştirmiştir.

Pervâne’nin II. Keykâvus taraftarlarını tasfiyesi, Anadolu’da Moğollar’a karşı direnen cephenin  yıkılmasına ve asker sayısının azalmasına neden olduğu için, Selçuklu ordusu bu durumdan mütevellit İlhanlıların basit bir yardımcı birliği haline gelmiştir.

Çok hırslı bir devlet adamı olan Pervâne, 1266 yılında IV. Kılıç Arslan’ı Moğollara öldürtüp; tahta, onun çocuk yaştaki oğlu III. Gıyaseddin’i geçirmiştir.

Çok hırslı bir devlet adamı olan Pervâne, son hedefine ulaşmak için, muhaliflerini Baybars’la işbirliği ithamıyla yok ederken, bu iddia üzerinden Memlûklerle Moğolları da birbirine kırdırmayı amaçlamıştır.

Pervâne’nin, kendisine karşı güveni sarsılan Abaka’nın emri üzerine Tebriz’e gitmesi ve Baybars’a yapılan davetler ve yazışmalar yüzünden Selçuklu Devlet adamlarının kendilerini emniyette hissetmemesi üzerine Beylerbeyi Hatîroğlu Mesud ve kardeşi Mahmud, Mikâil, Harput Subaşısı Bicâr ve oğlu Diyarbekir Subaşısı Bahadır gibi Selçuklu yöneticileri Baybars’la kesin olarak anlaşma kararı almışlardır.

1276 Baharı

Baybars, daveti kabul etmekle birlikte, mevsim şartları nedeniyle hemen gelemeyeceğini, biraz dayanmaları gerektiğini bildirmiştir.

III. Gıyaseddin’in  tahtta  kalması  şartıyla, Baybars ile tekrar temasa geçilmiştir.

Görüşmeler sürerken Baybars, Emir Berkut komutasında 6000 kişilik bir Memlûk birliğini keşif için Elbistan’a göndermiştir. Bunun üzerine Baybars’ın ordusuyla yakınlarda olduğunu düşünerek ümitlenen Hatîroğlu Şerefeddin, Moğollar’a karşı bir ayaklanma başlatmıştır.

Başlatılan ayaklanma neticesinde, özellikle Ermenek yöresindeki Karamanlılar ve uç Türkmenler ile temas sağlanması, isyan dalgasının hızla yayılmasında etkili olmuştur.

Hatîroğlu Şerefeddin, isyana katılan elebaşıların yargılandığı mahkemede öldürüleceğini anlamıştır. Hatîroğlu, Pervâne’nin de en az kendisi kadar suçlu olduğunu iddia etse de, idam edilmekten kurtulamamıştır. Dolayısıyla da başlatılan isyan dalgası başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

Mehmet Bey ve Siyavuş; kırmızı külahlı, çarıklı, siyah kilimli Türkmen kuvvetleriyle, Konya’yı kuşatıp 14 Mayıs 1277’de şehre girmişler ve Siyavuş’un Selçuklu tahtına oturtulup sultan ilan edilmesiyle bu olay neticeye kavuşmuştur.

Siyavuş’un sultan ilan edilmesinin ardından, Konya’nın ileri gelenlerinden biat alınıp adına hutbe okunarak para kesilmesi gerçekleşmiştir. Bundan sonra ise Siyavuş’un vezirliğine Karamanoğlu Mehmet Bey getirilmiş, ardından toplanan Selçuklu Dîvânı’nda; “Bundan sonra dîvânda, dergâhta, bârgâhta, mecliste ve meydanda Türkçe ’den başka dil konuşulmaya” şeklinde bir karar alınmıştır.

Mehmet Bey, Siyavuş’un durumunu kuvvetlendirmek için, onu IV. Kılıç Arslan’ın kızıyla evlendirmek üzere hemen harekete geçmiştir. Ancak kızın annesi Gazalya Hâtun, çeyiz hazırlığı nedeniyle dört ay kadar bir süre talebinden bulunmuştur.

İlhanlı şehzâdesi Kongurtay’ın, büyük bir orduyla ilerlemekte olduğu haberini alan Siyavuş ve Mehmet Bey, bu kadar büyük bir ordu karşısında başarısız olacaklarını ve bu duruma karşı koyamayacaklarını düşünerek, Konya’dan çıkıp Ermenek taraflarına çekilmişlerdir. Türkmenlerin toplanmasına fırsat vermeden yeniden harekete geçen Selçuklu-Moğol kuvvetleri, Mehmet Bey’i ve iki kardeşini yakalayıp öldürmüşlerdir. Her ne kadar Siyavuş bu baskından kurtulup Anadolu’nun batı ucunda etrafına topladığı Türkmenlerle bir süre daha direnişini sürdürmeye çalışsa da nihayetinde yakalanarak öldürülmüştür.

Selçuklu Devleti, Miryokefalon zaferiyle askeri sorunlarını önemli ölçüde çözdükten sonra, yapısal bir dönüşüm sürecine girmiştir.

Türkmenler, kuruluş aşamasında devletin asli gücünü oluştururken, daha sonra yerleşikliği öngören devlet politikalarına karşı durmuşlardır. Burada temel meselenin Türkmen beylerinin, temsil ettikleri insan gücünden vazgeçmek istememeleri yer almaktadır.

Lâdik/Denizli (İnançoğulları) Beyliği

Lâdik/Denizli (İnançoğulları) Beyliği

Beylik, 1368’de Germiyanoğlularının eline geçerek tarih sahnesinden silinmiştir.

Türkiye Selçuklu Devleti’nin Moğol istilası nedeniyle çöküş sürecine girdiği dönemde, uç Türkmenleri tarafından kurulan en büyük beylik olma özelliği Karamanoğulları’na aittir.

Pervâne meselesinden sonra artan Moğol tahakkümü nedeniyle, diğer Türkmenler gibi Karamanlılar da bir süre boyunca varlık gösterememiştir.

Selçuklu Hanedanı’nın yıkılmasıyla  birlikte, bunun da doğal bir sonucu olarak Karamanoğulları ile ilişkiler de son bulmuştur.

Eşrefoğulları Beyliği

Beyliğin kurucusu, Eşrefoğlu Süleyman Bey’dir.

Sahip Ata’nın gayretleri sonucunda, Gıyaseddin’in çocukları bertaraf edilince taht II. Mesud’a kalmıştır. Bunun üzerine Süleyman Bey, Beyşehir’e çekilmiş   fakat toprakları Selçuklu yönetimindeki Germiyanlılar tarafından yağmalanmıştır. Bunun üzerine Süleyman Bey, II. Mesud’dan af dileyip itaatini bildirmiştir.

Kılıç Arslan, saltanat iddiasıyla Kırım’dan Anadolu’ya geçtiğinde, Sultan II. Mesud kardeşine karşı Eşrefoğlu Süleyman Bey’den yardım istemiştir. Süleyman Bey bu yardım talebi üzerine, Kılıç Arslan’ı yakalayarak Viranşehir Kalesinde hapsetmiştir. Ancak Süleyman Bey, Karamanoğulları’nın baskısı nedeniyle Kılıç Arslan’ı serbest bırakmıştır. Bunun da sonucu olarak Sultan II. Mesud ile arası yeniden açılmıştır.

Menteşeoğulları Beyliği

Beylik, Güneybatı Anadolu’da merkezi Fethiye olmak üzere Muğla ve civarında yaşayan Türkmenler tarafından kurulmuş olup, en önemli niteliklerinden biri deniz kıyılarında toprakları olması bakımından denizcilik faaliyetlerinde ciddi gelişmeler göstermiş olmalarıdır. Ayrıca Beyliğin tarihi, Osmanlılar ile yoğun ilişki içerisinde geçmiştir; bundan dolayı 1451 yılında Osmanlı idaresine girerek Menteşe sancağı haline gelmişlerdir.

Germiyanoğulları

Germiyanlılar ilk defa Alişiroğlu Muzaffereddin önderliğinde XIII. yüzyılın ilk yarısında Malatya’da tarih sahnesine çıkmışlardır. Nitekim Alişiroğlu Muzaffereddin, Baba İshak isyanını bastırmakla görevlendirilmiş, ancak başarısız olmuştur.

Beyliğin asıl kurucusu,  Kerimeddin  Alişir’in oğlu olan Yakup Bey’dir.

Yakup Bey’in ölümünden sonra çöküşe geçen beylik, Karamanoğulları ve Osmanlılar arasında sıkışıp kalmıştır. Son Germiyan Beyi II. Yakub’un da erkek çocuğunun olmaması dolayısıyla  ölümünün  ardından sonra beylik toprakları Osmanlı Devleti’ne intikal etmiştir.

Sahip Ataoğulları Beyliği

Selçuklu veziri Sâhip Ata Fahreddin Ali’nin oğlu tarafından kurulmuştur.

Saruhanoğulları Beyliği

Saruhanoğulları Beyliği’nin kurucusu Saruhan Bey’in Harizm Türkleri’nden Saruhan’ın torunu ve Alpağı’nın oğlu olduğu tahmin edilmektedir.

Saruhanoğulları Beyliği, karadan  Karesi, Ayrın  ve Germiyanoğulları beylikleri ile çevrilmiş olması nedeniyle ancak Ege Denizi kıyılarına doğru yayılma şansına sahip olduğu ileri sürülmektedir.

1346 yılında Saruhan Bey’in ölümünden sonra halefleri Osmanlı ile iyi ilişkiler içerisinde varlıklarını sürdürmeye çalışmış olsalar da, Saruhanoğulları Beyliği’nin merkezi olan Manisa’nın 1390  yılında Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı topraklarına katılması ile Saruhanoğulları Beyliği, tarihe intikal etmiştir.

Candâroğulları Beyliği (İsfendiyaroğulları)

Candâroğulları Beyliği’nin kurucusu Şemseddin Yaman Candâr’dır.

Anadolu’da Türk birliği sağlama  yolunda  bir hayli mesafe almış olan Osmanlılar’la yoğun ilişkiler içerisinde, onlara tâbi olarak yaşayan ve son dönemde beyinin adına nisbetle İsfendiyaroğulları olarak anılan Candaroğulları Beyliği, Fatih Sultan Mehmet zamanında Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır.

Karası (Karesi) Beyliği

Karası Beyliği’nin menşei Danişmendlilere dayanmaktadır.

Parçalanmış olan Danişmendli Beyliği’nin şubelerine, Selçuklu sultanı II. Kılıç Arslan tarafından son verilince, sonra hanedana mensup beylerin ve Türkmenlerin bir kısmı Selçuklu Devleti’nin Bizans uçlarında hizmete devam etmişlerdir. 1296-1297 yıllarından itibaren Selçuklu Devleti uç beyi Kalem Bey/Kalemşah ve oğlu Karası Bey, Batı Anadolu’daki Bizans şehirlerine (Balıkesir, Bergama, Çanakkale gibi) hâkim olmaya başlamıştır. Karası Bey Balıkesir’de, çöküş halindeki Selçuklu Devleti’nden bağımsızlığını ilan edip kendi adını taşıyan beyliği kurmuştur.

Hamidoğulları Beyliği.

Aydınoğulları Beyliği.

Türkiye Selçukluları’nın yıkılışından  sonra kurulan başlıca beylikler ise şunlardır:

• Taceddînoğulları Beyliği
• Eretna Beyliği
• Kadı Burhaneddîn Ahmed Beyliği
• Dulkadiroğulları Beyliği
• Ramazanoğulları Beyliği

Türkiye Selçuklu Devleti, 1075 yılında İznik merkez olmak üzere Kutalmışoğulları tarafından, kurulmuştur.

Anadolu, Selçuklular zamanında Türkiye adını almıştır. Türkiye sadece bir ülkenin adı olmakla kalmayıp, aynı zamanda yüz yıla yakın bir zamandır yurt arayışı içerisinde olan Türkler ’in ikinci yurdu olmuştur.

Türkiye Selçuklu  hanedanı,  Bizans İmparatorluğu, Ermeniler, haçlılar, Büyük Selçuklular ve onların halefleri ve son olarak da Moğollar’la yaptıkları sürekli mücadelelere rağmen vatan kıldıkları Anadolu’yu, mamur ve müreffeh bir ülke haline getirmişlerdir.

Arapça'da "güç ve gayret sarfetmek" anlamına gelen ve “cehd” kökünden türemiş olan cihad, İslâm'ı tebliğ ve bu uğurda düşmanla savaşmak manâsındadır.

IV. Kılıç Arslan

Amân, sözlük anlamı olarak emin olma, korkusuzluk, bağış, bağışlama demektir.

IV. Kılıç Arslan'ın oğlu III. Gıyaseddîn

Germiyanoğulları

Siyavuş (Cimri) Hadisesi

Karamanoğulları Beyliği

Afşar

Osmanlı Devleti-1497

Eşrefoğulları Beyliği

Moğol Valisi Timurtaş

Menteşe Oğulları Beyliği

Osmanlı Devleti-1390

Karası (Karesi) Beyliği

Aydınoğulları Beyliği

İltizâm bir yerin vergilerinin elde edilecek gelirlere göre değil de, önceden takdir edilen ve peşin olarak ödenen bir miktar karşılığında birisinin tasarrufuna bırakılmasıdır.

Türkiye Selçukluları

Osmanlılar

Moğollara

Karamanoğlu Mehmet Bey