18 Temmuz 1945 tarihinde Milli Kalkınma
Partisi ve 7 Ocak 1946 tarihinde ise Demokrat Parti
kurularak çok partili yaşama geçildi.

Demokrat Parti’nin kurulmasından sonra Seçim
Kanunu’nda değişiklik yapılarak tek dereceli seçim
sistemine geçilmişti.

1950’ye kadar Cumhuriyet Halk Partisi, 1950,
1954 ve 1957 seçimlerini Demokrat Parti kazanmış ve 27
Mayıs 1960 İhtilali’ne kadar iktidarda kalmıştı.

Demokrat Parti’nin başta basın olmak üzere iç
politikada baskı politikası izlemesi, ekonomik sıkıntılar ile
İsmet İnönü’nün katılacağı parti kongrelerinin
yasaklanması, verdiği demeçlere yayın yasağı konulması
DP iktidarının sonunu getirmiş, Silahlı Kuvvetler 27
Mayıs 1960 yönetime el koymuştu. 29 Eylül 1960’da da
esas amacından ayrıldığı, dini siyasete alet ettiği, bir grup
vatandaşı diğer gruba düşman ettiği, vatandaşlar arasında
eşitlik haklarını ihlal ettiği, parti ileri gelenleri tarafından
Anayasanın ihlaline yol açıldığı, seçmenlerine karşı güven
bırakmadığı, parti teşkilatına hesap vermekten korkup
değişik tarihlerdeki genel kongrelerin yapılmasına engel
olduğu ve sosyal bir parti olma özelliğini kaybettiği
gerekçeleriyle Demokrat Parti kapatılmıştı.

27 Mayıs 1960’ta Silahlı Kuvvetler yönetime el
koyduğunda Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan ise
Adnan Menderes’tir.

Kara Kuvvetleri Komutanı Org. Cemal Gürsel,
Devlet ve Hükümet Başkanı olarak bütün icrai yetkileri
üzerine aldı ve 30 Mayıs 1960’da ilk Gürsel Hükümeti
göreve başladı.

27 Mayıs süreci içinde bir taraftan Demokrat
Parti kapatılırken öte yandan da başlayan duruşmalar
Yassıada duruşmalarıdır.

Yassıada duruşmaları sonunda Yüksek Adalet
Divanı’nın yaptığı yargılamalar ve MBK onayı sonrası
Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve
Maliye Bakanı Hasan Polatkan ölüm cezasına çarptırıldı.

1961’de.

Cemal Gürsel.

1961 Anayasası Cumhuriyet tarihimizin en
demokratik ve özgürlükleri genişleten anayasası olarak
kabul görmüştür.

Sosyalist Parti, Mutedil Liberal Parti bunlar
arasındaydı. Arkasından Adalet Partisi, Çalışma Partisi,
Cumhuriyetçi Mesleki Islahat Partisi, Memleketçi Serbest
Parti ilk kurulan partiler oldu. Seçime katılmak için son
gün olan 13 Şubat’ta ise yedi parti daha kuruldu. Bunlar
Yeni Türkiye Partisi, Türkiyeİşçi Partisi, Güven Partisi,
Musavat Partisi, Millete Hizmet Partisi, Muhafazakâr Parti
ve Cumhuriyetçi Parti idi.

İlki Adalet Partisi, ikincisi ise Yeni Türkiye
Partisi’ydi.

Seçmen yaşı 21’e düşmüş, temsilciliklerin
partiler arasındaki dağılımında nispi sistem kabul
edilmişti. Milletvekili sayısı 450 ile
sınırlandırılmıştı.Siyasi partilerin seçime katılabilmeleri
için 25 seçim çevresinde örgütlenmiş olmaları ve ilin çıkaracağı milletvekili sayısı kadar aday göstermeleri
gerekiyordu. Seçim çevresinde değerlendirilemeyen artık
oyların bir milli seçim çevresinde birleştirilerek partiler
arasında dağılmasını öngören ve adına milli bakiye sistemi
denilen bir sistem benimsenmişti.

15 Ekim 1961’de.

15 Ekim 1961’de.

1960-1965 arasındaki dönemi siyasal yapılanma
açısından değerlendirdiğimizde bu beş yıllık süre
içerisinde sonraki yılların siyasi yaşamını oldukça
etkileyecek olan yeni isimlerin Türk siyasal yaşamına
girdiği görülür. Bunlardan ilki 1964 yılı sonlarında Adalet
Partisi lideri olacak olan Süleyman Demirel’dir. İkinci
isim ise 1961 yılından sonraki İnönü Hükümetleri’nde
görev alan Bülent Ecevit’tir.

961 Anayasası’nın en önemli özelliklerinden
birisi çalışma hayatına dair getirdiği yeniliklerdir.
Anayasanın 46. maddesi çalışanlara sendika hakkı, 47.
maddesi ise işçilere grev ve toplu sözleşme hakkı
tanımıştır.

61 Anayasası.

27 Mayıs 1960’tan sonra.

İlk işçi eylemi 1962 yılında İstanbul’da Kavel
fabrikasındaki işçilerin greve gitmesi nedeni ile olmuştu.

İşçilere sendika kurma hakkı, toplu sözleşme ve
grev hakkını veren 274 ve 275 sayılı yasaların
çıkmasından sonra ilk işçi eylemi Zonguldak’ta olmuştu.
Adalet Partisi’nin iktidarda bulunduğu 11 Mart 1965’te
Zonguldak’taki kömür işçileri greve gittiler.

1962 yılında İstanbul’da Kavel fabrikasındaki
işçilerin greve gitmesi ile Zonguldak’taki kömür işçileri
greve gitmesinin sonuçları farkı, ikincisinin çatışmalarla
sonuçlanmasıdır. İki işçi yaşamını yitirdi, elli işçi
yaralandı.

Bu süreç içerisinde sendikalar da güçlenmiş ve
sosyal sorunlara eğilme alışkanlığı tabana doğru inmeye
başlamıştı.

Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları
Konfederasyonu yani DİSK.

1968.

Süleyman Demirel.

Necmettin Erbakan.

Kitapların ucuzlaması, bursların arttırılması,
yurtlarda daha iyi yaşam koşulları, öğrencilerin yönetime
katılması gibi demokratik ve insanı talepler

ODTÜ.

Cevdet Sunay.

Muhtıranın ülke gündemine oturduğu, üniversite
olaylarının hızla sürdüğü böylesine bir ortamda 1971
yılının ilk Milli Güvenlik toplantısı Ocak ayında yapıldı.
Mart ayına gelindiğinde ülke; dört Amerikalı havacının
kaçırılması, banka soygunları ve peş peşe bombaların
patlaması gibi eylemlerle yüzyüze kaldı. Amerikalı
subayları kaçırma eylemini üstlenen Türkiye Halk
Kurtuluş Ordusu isimli örgütün karargâhı olarak kabul
edilen ve Prof. Dr Erdal İnönü’nün rektörü olduğu ODTÜ
güvenlik güçleri tarafından kuşatıldı. Türkiye Halk
Kurtuluş Ordusu’nun lideri Deniz Gezmiş’i arıyordu.
Deniz Gezmiş ve kaçırılan Amerikalılar bulunamadı ancak
9 saat süren çatışma sonunda 3 kişi yaşamını yitirdi. 26
kişi de yaralandı. Amerikalı askerler ise bir süre sonra
serbest bırakıldı. Ancak ülkenin adeta bıçak sırtındaki bu
tablosu 12 Mart muhtırasına giden süreci hızlandırdı.

12 Mart 1971 tarihli Memduh Tağmaç, Faruk
Gürler, Celal Eyiceoğlu ve Muhsin Batur imzasını taşıyan
muhtıraya göre; Parlamento ve Hükümet süregelen tutum,
görüş ve icraatı ile ülkeyi anarşi, kardeş kavgası içine
sokmuş, anayasanın öngördüğü reformları yapmamış,
Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceğini tehlike içine
düşürmüştü. Türk Silahlı Kuvvetleri bu durum karşısında
duyduğu üzüntü ve ümitsizliği giderecek, reformları
Atatürkçü bir görüşle ele alacak, İnkılâp kanunlarını
uygulayacak, kuvvetli ve inandırıcı bir hükümetin
demokratik kurallar içinde oluşturulmasını zaruri
bulduğunu ilan etmişti. Bunun gerçekleşmemesi
durumunda Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Türkiye
Cumhuriyetini koruyup kollama görevini yerine getirerek,
idareyi doğrudan ele alacağı da eklenmişti.

12 Mart 1971 tarihli muhtıra ile gelen askeri
müdahale; üniversitelerdeki şiddet olaylarının önünün
alınamaması, büyük şehirlerdeki eylemler gibi bir dizi
nedenin etkisi altında gerçekleşmişti. Muhtıra metnine
göre generaller anarşi, ekonomik ve sosyal
huzursuzlukların sorumlusu olarak parlamentoyu ve
hükümeti görüyor, çözümü ise yine parlamento içinde
arıyorlardı. Tarafsız bir başbakanın başkanlığında Adalet
Partisi ile Cumhuriyet Halk Partisi’nin temsil edildiği bir
kabinenin iyi bir formül olacağı düşünülüyordu. Muhtıra,
hükümet kanadında yanıtını buldu. Başbakan Demirel
görevinden ayrıldı. Ordu; 27 Mayıs 1960 yılından farklı
olarak parlamentoyu dağıtmadan ve siyasal partileri
kapatmadan sorunu çözmüş, Nihat Erim 26 Mart 1971’de
on dört teknokrat ve sekiz siyasetçiyle partiler üstü yeni
bir hükümet kurmuştu.

Nihat Erim 26 Mart 1971’de on dört teknokrat ve
sekiz siyasetçiyle partiler üstü yeni bir hükümet kurmuştu.
Kabinenin beş üyesi AP’li, 3 üyesi CHP’li, 1’i Milli Birlik
Grubu 14’ü ise parlamento dışından seçilmiş üyelerdi.
Reform kabinesi olarak adlandırılan bu kabinede Sadi
Koçaş ve Atilla Karaosmanoğlu’nun yanı sıra İsmail Arar,
Ferit Melen, Hamdi Ömeroğlu, Osman Olcay, Sait Naci
Ergin, fiinasiOrel, Ayhan Çilingiroğlu ve Türkan Akyol
gibi kimi isimler bakan olarak görev aldılar. Meclisten
güvenoyu alan hükümet, şiddet olaylarına karşı bazı
illerde sıkıyönetim ilan ederek icraatlarına başladı.
Hükümetten beklenen, reform paketlerini uygulamaya
koymasıydı. Ne var ki hükümet daha ilk günden iç ve dış
sorunlarla yüz yüze kaldı. En önemli olaylardan biri İsrail
Başkonsolosu Efraim Elrom’un kaçırılması oldu. Eylemi
gerçekleştirilenlere yönelik oldukça sert bir bildiri
yayınlanmasına karşın Elrom öldürüldü. Olay, hükümet
içinde önemli bir çatlak yarattı.

Muhtıra sonrası ülke gündemini ordudan
tasfiyeler, tutuklamalar, yargılamalar, idamlar ve parti
kapatmaları işgal etti. 12 Mart 1971 askeri müdahalesinin
ardından muhtıracı komutanlar ordu içinde sol darbe
hazırladığı iddia edilenleri tasfiye ettiler. 5 general, 1
amiral ve 35 albayı Silahlı Kuvvetlerden çıkardılar. Bu
arada Komünizm propagandası yaptıkları gerekçesiyle
Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekanı Mümtaz Soysal,
Selahattin Eyüboğlu, Vedat Günyol gibi
akademisyenlerden, yazar, sendikacı, doktor, avukat,
subay, işçi ve öğrencilerden tutuklananlar oldu. Bir kısmı
idam cezasına çarptırıldı, bir kısmına ağır hapis ve sürgün
cezaları verildi. Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf
Aslan hakkındaki ölüm cezaları 1972 yılında infaz
edilirken Milli Nizam Partisi ile Türkiye İşçi Partisi
Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı. DİSK, TÖS gibi
işçi, gençlik, öğretmen örgütleri ve üyeleri yargılandı.
Tüm bunlar Erim Hükümeti’nde sorunlar yarattı.
Hükümeti oluşturan bakanlar arasındaki görüş
farklılıklarını belirginleştirdi. Görüş ayrılıkları özellikle
üniversite öğretim üyeleri başta olmak üzere yapılan kimi
tutuklamalar ve reformların uygulanması konusunda oldu.
Köklü reformların gerçekleştirilmesine yönelik çabalarının karşılıksız kalması ya da bunun engellenmesi
gerekçeleriyle 11 Bakan kabineden istifa etti.

Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet Partisi, kapatılan
Milli Nizam Partisi’nin yerine kurulan Milli Selamet
Partisi, Adalet Partisi’nden ayrılan bir gurup tarafından
kurulan Demokrat Parti ve Alparslan Türkeş’in
başkanlığındaki Milliyetçi Hareket Partisi idi.

12 Mart’ta İstanbul Üniversitesi’nden
uzaklaştırılan 10 öğretim üyesinden 5’i yürütmeyi
durdurma için dava açmıştı. Danıştay 12 Mart’tan sonra
Üniversiteden uzaklaştırılan öğretim üyelerini göreve iade
etti.

Türkiye’nin 37. Hükümeti 25 Ocak 1974’te CHP
ve MSP ortaklığında kuruldu. CHP ile MSP’nin bu
ortaklığı Türk siyaseti açısından bir ilk oldu. Kendini
solda tanımlayan bir parti ile dinsel eğilimleri güçlü bir
partinin ittifakı olması açısından önemliydi.

17 Eylül 1974’teBülent Ecevit istifa etmiş,
Kıbrıs, haşhaş ekimi, genel af gibi konularda taraflar
arasındaki görüş ayrılıkları CHP ve MSP koalisyon
hükümetinin sonunu getirmiştir.

Bu hükümet AP-MSP-CGP-MHP dörtlüsünden
oluşmaktaydı.

Türkiye ölümlerle sonuçlanan işçi eylemleri ile
karşı karşıya da kaldı. Bu koşullar içinde yapılan 11
Aralık yerel seçimlerinin ertesinde Demirel Hükümeti bir
gensoru ile devrildi.

2 Mart 1971 İşçi haklarında geriye gidişin
başlangıç tarihidir. 1961 Anayasası’nın işçilere yönelik
verdiği haklar bu tarihten sonra kısıtlanmaya başlanmıştır.
Anayasanın sendika hakkını çalışanlara veren 46.
maddesindeki “çalışanlar’ ifadesinin ‘işçiler’ olarak
değiştirilmesi ile memurların sendika kurma hakkı
ellerinden alınmıştır. 12 Mart döneminde D‹SK
yöneticilerine ve üyelerine karşı adli kovuşturmanın
yapılması, DİSK üst yönetimine dahil sendikacıların
Elrom olayı gerekçe gösterilerek bir süre tutuklanması ile
başlayan gerginlikler 12 Mart sonrasında da devam
etmiştir. 1971 Muhtırası’ndan sonra ilan edilen sıkı
yönetim döneminde askıya alınan grevler ve işçi
gösterileri 1973 yılından sonra yeniden canlılık
kazanmaya başlamıştır. 1975 yılından sonra ise işçilerin
siyasi nitelikli gösteri ve yürüyüşlerinde gözle görülür bir
artış başlamıştır. Devlet Güvenlik Mahkemeleri’ne karşı
eylemler düzenlenmiş, Demokratik hak ve özgürlükler
adına kampanyalar başlatılmış, toplantı, miting ve
gösteriler yapılmıştır.

2 Mart döneminden çıkıldıktan sonra sağ ve sol
gençlik grupları arasında Üniversitelerde ve öğrenci
yurtlarında egemenlik kurma mücadelesine dayalı şiddet
olayları da ülke gündemine oturmuştur. 1974 yılı Mart
ayından itibaren başlangıçta can kaybı ile sonuçlanmayan
ancak dozu giderek artan nitelikte öğrenci olayları
yaşanmıştır.

Abdi İpekçi.

MSP ve MHP’nin desteğiyle.

1978 yılı içinde şiddet olayları sonucunda
yaşamını kaybedenlerin sayısı 900’ü bulmuş, şiddetin
artması üzerine 13 ilde sıkı yönetim ilan edilmiştir.
Çatışmaların bir türlü önlemediği, iç güvenliğin
sağlanamadığı, ekonominin neredeyse dibe vurduğu 1979
yılında bu koşulları eleştiren basın da sözlü ve silahlı
saldırılardan kendini kurtaramamıştır. Milliyet Gazetesi
Genel Yayın Müdürü Abdi İpekçi 1979 yılında
düzenlenen suikast sonucunda öldürülmüştür.

12 Eylül 1980 darbesine giden sürecin başlangıcı
olmuştur.

27 Mayıs 1960'ta meydana gelen askeri darbenin ardından devlet ve hükümet başkanı Cemal Gürsel olmuştur. 

27 Mayıs 1960 darbesinin Demokrat Parti üyelerinin kamusal ve siyasal hakları 1966'da çıkarılan Af Kanunu ile geri verilmiştir.

27 Mayıs 1960 darbesinin ardından Kurucu Meclis tarafından hazırlanan yeni anayasa 9 Temmuz 1961'de halkoylamasına sunuldu. 

Anayasa Mahkemesi'nin kurulması ve TRT'nin özerkleştirilmesi 1961 Anayasası ile gerçekleşmiştir 

1965 seçimleriyle birlikte ilk kez parlementoya sosyalist bir parti olan Türkiye İşçi Partisi girmiştir. 

27 Mayıs İhtilali’nden sonraki ilk Millet Meclisi genel seçimleri 15 Ekim 1961’de yapılmıştır.

1961 Genel Seçimleri'nin ardından mecliste milletvekili bulunan dört parti bulunmaktadır. 

1961 Anayasası ile işçilere sendika kurma, toplu sözleşme ve grev hakkı tanınmıştır.

1961 Anayasası ile üniversitelerin özerkliği anayasal güvence altına alınmıştır.

İşçilere anayasa ile grev hakkı tanınmasının ardından ilk işçi eylemi Zonguldak'ta gerçekleştirilmiştir. 

İşçilere anayasa ile grev hakkı tanınmasının ardından ilk işçi eylemi Zonguldak'ta gerçekleştirilmiştir. 

12 Mart muhtarısının ardından başbakanlık görevinden ayrılan devlet adamı Süleyman Demirel'dir. 

12 Mart muhtırasının ardından 6 Nisan 1973’te Türkiye’nin 6. Cumhurbaşkanı olan devlet adamı Fahri Korutürk'tür. 

12 Mart muhtarası ile başlayan ara rejim dönemi 1973 Genel Seçimleri'yle sona ermiştir. 

1973 yılında gerçekleştirilen genel seçimlerinden Cumhuriyet Halk Partisi iktidar olarak çıkmıştır 

1973 Genel Seçimi'nin ardından Türkiye'nin 37. Hükümeti Cumhuriyet Halk Partisi ve Milli Selamet Partisi ortaklığında kuruldu.

Memurların sendika kurma hakları  12 Mart 1971'de yapılan değişiklik ile engellenmiştir.

1978 yılında İstanbul Üniversitesi’nden çıkan öğrencilerin öldürülmesi ve yaralanmasını protesto etmek üzere DİSK tarafından "Faşizme İhtar Eylemi" gerçekleştirilmiştir. 

TÜRK-İŞ Sendikası, 1 Mayıs 1977'de yaşanan olaylarının ardından tüm siyasi parti liderlerine bir muhtıra göndererek yasa teklifinde bulunmuştur.