12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesidir.

1975 yılından sonra hız kazanan öğrenci olayları, işçi grevleri, ağır ekonomik bunalımlar, siyasi istikrarsızlıklar, siyasi cinayetler ve toplumsal çatışmalar ülkeyi iç savaş ortamına getirmiştir.

Sivil siyasetin çözüm üretmekte yetersiz kalması, Çorum’da, Malatya’da ve Maraş’ta yaşanan toplumsal olaylar, 1980 yılının yaz aylarında eski Başbakanlardan Nihat Erim’in ve DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’ in öldürülme olaylarıdır?

12 Eylül’de1980 tarihinde sabaha karşı Silahlı Kuvvetlerin ülke yönetimine el koyduğu, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren tarafından kamuoyuna açıklandı.

“Türkiye Cumhuriyeti devletinin son yıllarda iç ve dış düşmanların tahrikleriyle varlığına, rejimine ve bağımsızlığına yönelik fikri ve fizikî haince saldırılar içinde olduğu” belirtilerek, “İşte bu ortam içinde Türk Silahlı Kuvvetleri de iç hizmet kanununun verdiği Türkiye Cumhuriyetini koruma ve kollama görevini Yüce Türk Milleti adına emir ve komuta zinciri içinde ve emirle yerine getirme kararı almış ve ülke yönetimine bütünüyle el koymuştur. Girişilen harekâtın amacı ülke bütünlüğünü korumak, millî birlik ve beraberliği sağlamak, muhtemel bir iç savaşı ve kardeş kavgasını önlemek, devlet otoritesini ve varlığını yeniden tesis etmek ve demokratik düzenin işlemesine mani olan sebepleri ortadan kaldırmaktır. Parlamento ve hükümet feshedilmiştir. Parlamento üyelerinin dokunulmazlığı kaldırılmıştır”

Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun yer aldı.

Deniz Kuvvetleri Eski Komutanı Bülent Ulusu görevlendirildi.

12 Eylül yönetiminin baskılarının hem de parti içindeki çekişmelerin etkisiyle 30 Ekim 1980’de görevinden istifa ederek, aktif siyasetten bir süreliğine çekildi.

Kızılay ve Çocuk Esirgeme Kurumu dışındaki bütün dernekler ile siyasal partiler kapatıldı.

Siyasi partilerin eski yöneticilerinin demeç vermelerini ve yazı yazmalarını yasakladı. Aynı zamanda eski siyasetçileri övme, yerme ve eleştirmeye de yasak getirdi.

16 Ekim 1981’de Milli Güvenlik Konseyi tarafından onaylandı.

120’si illerden, 40’ı da Milli Güvenlik Konseyi tarafından seçilen 160 üyeden oluşturulmuştur.

27 Ekim 1981’de ilk toplantısını yaptı.

Yükseköğrenim görmüş, 30 yaşını bitirmiş ve 12 Eylül 1980’den önce herhangi bir siyasal partiye girmemiş olmak gerekiyordu. Ancak Milli Güvenlik Konseyi’nin atadığı üyeler için yükseköğrenim görmüş olmak koşulu getirilmemiştir.

Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak’ın seçildi.

Milli Güvenlik Konseyi tarafından 19 Ekim 1982’de kamuoyuna açıklandı ve halka bizzat Kenan Evren tarafından tanıtımı yapıldı.

7 Kasım 1982’de yapılan halkoylaması sonucu yüzde 91 civarında kabul oyu alan Anayasa yürürlüğe girdi ve aynı sonuca bağlı olarak Kenan Evren de Anayasanın geçici birinci maddesi gereğince Cumhurbaşkanı seçildi.

1980 öncesindeki kaotik ortamın halkta derin izler bırakmasının, eski siyasi iktidarlara olan güvensizliğin devam etmesinin, basın-yayın organlarının sıkı bir denetim altında tutulmasının, Anayasa hakkında yorum ve değerlendirme yapma yasağının getirilmesinin etkili olduğu söylenebilir.

Başlangıç, Genel Esaslar, Temel Haklar ve Ödevler, Cumhuriyetin Temel Organları, Mali ve Ekonomik Hükümler, Çeşitli Hükümler, Geçici Hükümler ve Son Hükümler olmak üzere toplam yedi bölümden oluşan 1982 Anayasası ile devletin yeniden düzenlenmesi hedeflendi.

Yargı, yasama ve yürütme karşısında güç kaybına uğradı.

Yürütme güçlendirildi ve 1980 öncesindeki siyasal tıkanmaları önleyecek bazı tedbirler getirildi. Bu bağlamda Cumhurbaşkanı ve Meclis Başkanının seçimini kolaylaştırılıp, toplantı ve karar yeter sayısında düzenlemeler yapıldı ve siyasi partilerin grup kurabilmesi için 20 milletvekiline sahip olma koşulu getirildi.

1980 sonrasının ilk siyasi partisi olarak 15 Mayıs 1982’de, Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) kuruldu.

Anavatan Partisi (ANAP), Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP), Halkçı Parti (HP) ve Refah Partisi (RP), Doğru Yol Partisi, Yeni Düzen Partisi, Yeni Doğuş Partisi, Cumhuriyetçi Muhafazakâr Parti gibi partiler de kuruluş aşamalarını tamamladı.

Özal’ın Genel Başkanı olduğu Anavatan Partisi’ne, Necdet Calp’ın Genel Başkanı olduğu Halkçı Parti’ye ve Genel Başkanı Turgut Sunalp olan Milliyetçi Demokrasi Partisi’ne seçimlere katılma hakkı verildi.

Anavatan Partisi (ANAP), Milliyetçi Demokrasi Partisi ve Halkçı Parti’ye göre daha fazla oy alarak tek başına iktidara geldi.

Anavatan Partisi %45.15 oy oranı ile 400 üyeden oluşan Meclis’te 211 milletvekiline sahip olurken, Halkçı Parti % 30.46 oyla 117 milletvekili, Milliyetçi Demokrasi Partisi ise % 23.27 oy oranı ile 71 milletvekili çıkardı.

13 Aralık 1983’te kuruldu.

Genel seçimlerden farklı olarak daha fazla siyasi partinin katıldığı bu seçimlerde, ANAP%45’lik oy oranıyla birinci parti olarak çıkarken, SODEP % 22 oy oranıyla ikinci, DYP%13 oranıyla üçüncü parti oldu. Kısa bir süre önce parlamentoda temsil olanağı elde eden Halkçı Parti’nin %8, Milliyetçi Demokrasi Partisi’nin ise % 6,5’lik oy oranı ile büyük bir düşüş yaşadılar.

Toplumun eski siyasilere olan ilgisinin sona ermediğini ve zorlamayla tabansız olarak kurulmuş olan partilerin uzun ömürlü olamayacaklarını gösterdi.

15 Ağustos 1984’te Eruh ve Şemdinli’de PKK’nın büyük ölçekli silahlı eylemini gerçekleştirmesi yıllarca sürecek olan terör olaylarının da fitilini ateşlemiş oldu.

Türkiye’nin dış politikasında ve ekonomik politika tercihlerinde ciddi değişiklikler görüldü. Sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel alandaki gelişmelere bağlı olarak Türk toplumunun değerlerinde de bir farklılaşma ortaya çıktı.

Demokratik Sol Parti (DSP) kuruldu.

12 Eylül askeri darbesi sonrasında siyasi yasaklı duruma düşen 1980 öncesinin siyasetçileriyle ilgili olarak yapılan halk oylamasıdır.

Seçmen yaşı 21’den 19’a indirildi, 400 olan milletvekili sayısı 450’ye çıkarıldı ve siyasi yasakların kaldırılmasıyla ilgili olarak da halk oylaması yapılması kararı alındı.

Yasakların kaldırılması %50.16’lık bir “evet” oy oranıyla kabul edildi. Böylece pek çok eski siyasetçi yaklaşık yedi yıl sonra, yeniden siyaset yapma imkânına kavuşmuş oldu.

Demokratik Sol Parti, Milliyetçi Çalışma Partisi, Refah Partisi ve Islahatçı Demokrasi Partisi barajı aşamadılar. Anavatan Partisi % 36.31 oy oranı ve 292 milletvekiliyle birinci parti, Sosyal Demokrat Halkçı Parti %24.74 oy oranı ve 99 milletvekiliyle ikinci parti, Doğru Yol Partisi ise %19.14 oy oranı ve 59 milletvekiliyle üçüncü parti olarak parlamentoda temsil hakkını elde ettiler.

Turgut Özal’ın 14 Temmuz 1988’de Anavatan Partisi’nin kurultayında uğradığı suikast siyasetin gündemini belirleyen olay oldu. Parmağından yaralanan Turgut Özal, siyasi olarak gücünü arttırdı.

31 Ekim 1989’da 8. Cumhurbaşkanı olarak Çankaya Köşkü’ne çıktı.

ANAP Erzincan Milletvekili Yıldırım Akbulut’u yeni hükümeti kurmakla görevlendirdi.

31 Ocak’ta Türk Hukuk Kurumu Başkanı Prof. Dr. Muammer Aksoy, 7 Martta Hürriyet Gazetesi Yönetim Kurulu Üyesi Çetin Emeç öldürüldü. 6 Ekim’de Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bahriye Üçok, kendisine gönderilen bombalı paketi açması sonucunda hayatını kaybetti.

17 Haziran 1991’de Cumhurbaşkanı Turgut Özal, ANAP’ın Genel Başkanlığına seçilmiş olan Mesut Yılmaz’ı hükümeti kurmakla görevlendirdi.

DYP’nin %27.03 oy oranıyla 178 milletvekili, ANAP’ın %24.01 oy oranıyla 115 milletvekili, SHP’nin ise %20.75 oy oranı ile 88 milletvekili, RP%16.88 oy oranı ile 62 milletvekili, DSP ise %10.75’lik oy oranıyla 7 milletvekili ile TBMM’de temsil hakkı elde ettiler.

6 Kasım 1991’de başladı.

DYP ile SHP arasında koalisyon hükümeti kuruldu.

Önceki iki hükümet gibi, ekonomik sorunların üstesinden gelmek ve Güneydoğu Anadolu’daki PKK terör örgütünün yıkıcı faaliyetlerini önlemek oluşturdu.

? 13 Mart 1992’de Erzincan’da meydana gelen 6,3 büyüklüğündeki 500’den fazla kişinin hayatını kaybetmesine yol açan deprem,
? 21 Mart 1992 tarihinde Şırnak, Cizre ve Adana’daki Nevruz kutlamalarında çıkan olaylarda 38 kişinin hayatını kaybetmesi,
? Kentlerin sosyal, ekonomik, sanayi ve tarımsal hayatlarının gelişmelerini sağlamak amacıyla yirmi dört yeni üniversitenin kurulması 1992 yılına damgasını vuran olaylar arasında yer aldı.

Soğuk Savaş döneminin sona ermesi, Türk dış politikasında da köklü değişikliklere neden oldu. Türkiye açısından Orta Asya’daki Türk Cumhuriyetleri yeni bir siyasal, sosyal ve ekonomik alan olarak belirdi.

19 Haziran 1992’de TBMM’de kabul edilen yasayla ortadan kaldırıldı.

9 Eylül 1992’de CHP yeniden siyasal yaşama katıldı.

24 Ocak 1993’te Cumhuriyet gazetesi yazarı Uğur Mumcu’nun arabasına koyulan bombayla öldürülmesi ülkeyi yeni toplumsal çatışmaların eşiğine getirdi.

Kürt Sorununun demokratik yollardan çözümü konusundaki umutların azalmasına yol açtı.

17 Nisan 1993 tarihinde Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın ani ölümü, siyasetin zirvesinde ciddi bir dalgalanmaya ve taşların yerinden oynamasına neden oldu.

16 Mayıs’ta TBMM’de yapılan oylamada Süleyman Demirel Cumhurbaşkanı seçildi.

Tansu Çiller, Cumhuriyet tarihinin ilk kadın başbakanıdır.

2 Temmuz 1993 tarihinde Sivas’ta meydana gelen olaylar Türkiye’deki siyasal kutuplaşmanın ne denli tehlikeli bir düzeye ulaştığını gözler önüne serdi.

Demokrasi Partisi (DEP) bünyesinde siyasete devam kararı aldılar.

Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) bünyesinde toplandılar.

5 Nisan 1994’te açıklanan ekonomik önlemler ve dövizdeki aşırı yükselme, terör olaylarının yanı sıra ekonomik bunalımın etkisiyle hükümetin toplumdan aldığı destek her geçen gün biraz daha azaldı.

19 Eylül 1995’te bozuldu.

Ekonomik olarak enflasyonun düşürülemediği, terörün toplumun gündeminden kaldırılması konusunda da herhangi bir sonucun alınamadığı görüldü. Türkiye’nin 1980 öncesindeki koalisyonlu günlere yeniden döndüğü, yine 12 Eylül öncesine benzer siyasi cinayetler ön plana çıktı.

? 19 olan seçmenlik yaşı 18’e indirildi.
? Siyasal partilerin yurt dışı faaliyetleri, kadın ve gençlik kolları gibi yan örgüt kurmalarını yasaklayan hükümler kaldırıldı.
? Yükseköğretim elemanlarına, yasayla düzenlenecek çerçevede, siyasal partilere üye olabilme olanağı sağlandı. Aynı hak yükseköğretim kurumlarındaki öğrencilere de tanındı.
? 450 olan milletvekili sayısı 550’ye yükseltildi.
? “Milletvekilliğinin nasıl sona ereceği” konusundaki tartışmalı hüküm yeniden düzenlendi.
? Yasama yılı başlangıcı Eylül ayından Ekim’e alındı.
? Anayasa’nın sendikalara siyasal faaliyet yasağını düzenleyen 52. maddesi yürürlükten kaldırılırken, sendikacıların siyasal faaliyette bulunmalarının yanı sıra sendikaların ve siyasal partilerin birbirlerine destek vermesinin önündeki engel kaldırıldı.

RP’nin %21.38 oy oranıyla birinci parti çıkmış, hiçbir siyasal parti tek başına iktidara gelebilecek kadar oy toplayamadı.

DSP’nin %14.64’lük oy oranıyla 76 milletvekili, CHP ise %10.70’lik oy oranıyla 70 milletvekiliyle temsil olanağına kavuştu.

ANAP-DYP arasında ANAYOL Hükümeti olarak anılan koalisyon hükümeti kuruldu.

Haziran 1996’da RP ile DYP arasında yeni bir koalisyon hükümeti kuruldu.

Mafya-devlet-aşiret ilişkisini gün ışığına çıkardığına dair yorumlar yapıldı.

Laiklik tartışmalarının, devlet-mafya ilişkilerinin, milletvekili istifalarının, iktidar-muhalefet çatışmalarının yoğun olarak yaşandığı bir dönemdir.

Etkilerini halen sürdüren ve üzerindeki tartışmalar devam eden bu toplantıda, Atatürk ilke ve İnkılâplarının kararlılıkla uygulanmasına karar verildi.

Bazı kesimler tarafından post-modern bir darbe olarak nitelendirildi.

4 Nisanda 1997’de MHP Genel Başkanı Alparslan Türkeş kalp krizi geçirerek öldü.

ANASOL-D adıyla tarihe geçen bir koalisyon hükümeti kuruldu. Mesut Yılmaz’ın Başbakan olduğu 55. Hükümette, DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit de Başbakan Yardımcısı olarak görev aldı.

Sekiz yıllık kesintisiz temel eğitimle ilgili yasa tasarısının kabulünü sağlamak oldu. Düzenlemeyi imam hatip okullarının kapatılması olarak gören RP’nin karşı çıktığı, CHP’nin ise sonuna kadar destek verdiği bu yasaya, DYP çevreleri ihtiyatla yaklaştı. Sonunda Türkiye 1997-1998 öğretim yılından itibaren sekiz yıllık kesintisiz eğitime geçti.

12 Aralık 1997’de Siirt’te düzenlenen bir mitingde yapmış olduğu konuşma nedeniyle “halkı sınıf, ırk, din, mezhep veya bölge farklılığı gözeterek kin ve düşmanlığa tahrik ettiği” gerekçesiyle yargılanarak 10 ay hapis cezasına çarptırılmış.

11 Ocak 1999’da DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit tarafından seçim hükümeti kuruldu.

18Nisan 1999’da genel seçimler yapıldı.

DSP 136 milletvekili, MHP 129, Fazilet Partisi 111, ANAP 86, DYP ise 85 milletvekili çıkardı.

DSP, MHP ve ANAP arasında bir koalisyon hükümeti kuruldu.

Gölcük Depremi olarak tarihe geçen 7,4 şiddetindeki depremde resmi raporlara göre 20 bine yakın insan öldü, binlerce kişi yaralandı ve yine binlerce konut ve işyeri kullanılamaz hale geldi.

16 Mayıs 2000’de dönemin Anayasa Mahkemesi Başkanı Ahmet Necdet Sezer, Meclis tarafından Cumhurbaşkanı seçildi.

? “Özel Hayatın Gizliliği” başlıklı madde yeniden düzenlendi.
? “Haberleşme Hürriyeti”
? “Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz”
? “Odak olma”

Adalet ve Kalkınma Partisi adıyla yeni bir parti siyaset alanındaki yerini aldı.

3 Kasım 2002’de Türk siyasal yaşamının en düşük katılımıyla gerçekleşen seçimdir.

Adalet ve Kalkınma Partisi %34.43 oy oranı ve 365 milletvekili ile birinci parti olarak çıktı ve tek başına iktidara geldi. CHP’nin 177 milletvekili çıkardığı seçimlerde, diğer siyasal partiler yüzde 10 olan seçim barajının altında kalarak parlamentoya giremediler.

Abdullah Gül tarafından 58. Hükümet kuruldu.

Siirt Milletvekili olarak parlamentoya girdi.

Recep Tayyip Erdoğan 14 Mart 2003’de yeni hükümeti kurdu.

2007 yılındaki Cumhurbaşkanlığı seçimleri oldu.

Adalet ve Kalkınma Partisi oyların %47’sini alarak 341 milletvekili, Cumhuriyet Halk Partisi %20.87’lik oy oranıyla 112 milletvekili, Milliyetçi Hareket Partisi %14.27’lik oy oranıyla 71 milletvekili elde etti.

Seçim barajına karşı bir önlem olarak seçime girmedi ve bağımsız adayları destekledi. 26 bağımsız milletvekilinin seçilmesiyle de Mecliste grup kuracak sayıya ulaştı.

Abdullah Gül Cumhurbaşkanı seçildi.

29 Ağustos 2007’de 60. Hükümeti kurdu.

Adalet ve Kalkınma Partisi’nin iktidarda olduğu dönemde gerçekleştirildi.

12 Eylül 1980 askeri darbesini gerçekleştirilen dönemin Genel Kurmay Başkanı Kenan Evren'dir.

12 Eylül 1980 darbesinin ardından yeni anayasayı oluşturmak için kurulan Danışma Meclisi'ne Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak başkanlık etmiştir.

Siyasi partilerin grup kurabilmeleri için 20 milletvekiline sahip olma koşulu 1982 Anayasası'yla getirilmiştir. 

1980 darbesi sonrasında kurulan ilk siyasi parti Milliyetçi Demokrat Parti'sidir. 

6 Kasım 1983'te yapılan genel seçimlerin ardından Anavatan Partisi tek başına iktidara gelmiştir.

1980 Darbesi'nin ardından siyaset yasağı getirilen devlet adamları hangi 6 Eylül 1987 tarihinde siyasi faaliyetlerini sürdürme hakkını tekrar elde etti.

Turgut Özal 31 Ekim 1989'da Türkiye'nin 8. Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir. 

20 Ekim 1991 tarihinden sonra kurulan koalisyon hükümetinde Doğru Yol Partisi ve Sosyaldemokrat Halkçı Partisi yer almıştır. 

“Türkçe Dışındaki Dillerde (Kürtçe, Lazca Çerkezce) Konuşmayı ve Şarkı Söylemeyi Yasaklayan 2932 Sayılı Kanun” Turgut Özal'ın Cumhurbaşkanlığı döneminde yürürlükten kaldırılmıştır.

12 Eylül 1980 darbesi sonrası kapatılan Cumhuriyet Halk Partisi 9 Eylül 1992'de siyasal yaşama tekrar katılmıştır. 

Turgut Özal'ın ölümünün ardından Cumhurbaşkanlığı makamına Süleyman Demirel getirilmiştir. 

Cumhuriyet tarihinin ilk kadın başbakanı Tansu Çiller'dir. 

Sekiz yıllık temel eğitimi düzenleyen yasa Mesut Yılmaz'ın başbakanlığı döneminde kabul edilmiştir. 

Recep Tayyip Erdoğan 12 Aralık 1997 tarihinde “halkı sınıf, ırk, din, mezhep veya bölge farklılığı gözeterek kin ve düşmanlığa tahrik ettiği” gerekçesiyle hapis cezasına çarptırıldı. 

Abdullah Öcalan'ın Kenya'dan Türkiye'ye getirilmesi DSP Başkanı Bülent Ecevit tarafından kurulan seçim hükümeti döneminde gerçekleşmiştir. 

Süleyman Demirel'in ardından cumhurbaşkanlığına seçilen devlet adamı Ahmet Necdet Sezer'dir. 

3 Kasım 2002'de yapılan seçimlerin ardından tek başına iktidara gelen Adalet ve Kalkınma Partisi meclise 364 milletvekili sokmuştur. 

12 Eylül 2010 tarihinde yapılan referandumla 12 Eylül 1980 darbe sürecinin yöneticilerine ilişkin yargılanma yolu açıldı.

Cumhurbaşkanının 5+5 yıllık görev süresiyle, halk tarafından seçilmesi kuralı 31 Mayıs 1982 tarihinde yapılan değişikliklerle getirilmiştir.  

Adalet ve Kalkınma Partisi 12 Haziran 2011 yapılan seçimleriyle birlikte meclise 327 milletvekili sokmuştur.