Münif Paşa’ya göre ilim, mutlaka bir şeyi bilmek demek olup, bir kaide çerçevesinde bir araya toplanan malumata denir. İlim tabiri, suiistimal olunarak astroloji (ilmi nücum) ve kum falı (ilm-i reml) gibi bir takım batıl itikatlar için de
kullanılmıştır. Bunlar aklı selime ve şer’i anlayışa ters olduklarından, ilim tabirinin,
bu grup için kullanılması uygun değildir

Farabi’ye göre mantık, nutk kelimesinden türemiştir ve üç şeye delalet eder: 1- İnsanın makulleri idrak edebileceği kuvvete delalet eder. 2- İnsanın nefsinde anlayış yolu ile hasıl olan makullerdir; bunlaraiçten konuşma denilir. 3- İçerde bulunan şeyi dil ile söylemektir. Ona da dıştan konuşma demektir

Cevdet Paşa’ya göre mantık kitaplarının konusu şöyledir: Biz bir şeyi ya tasavvur ederiz veya tasdik ederiz. Zihin bilinen tasavvurlardan bilinmeyen tasavvurları; bilenen tasdiklerden bilinmeyen tasdikleri elde eder. Zihin bu çalışma süresince hataya düşebilir. İşte zihni böyle bir hataya düşmekten koruyan mantık ilmidir, ki malumat-ı tasavvuriye ve malumat-ı tasdikiyeden ibarettir

Felsefe yöntemi, felsefecinin ya da filozofun düşüncelerini temellendirirken
takip etmesi gereken yoldur. Söz konusu yolun köşe taşlarını şüphe, eleştiri, tanım, sınıflandırma ilke, tutarlılık, felsefe bilinci oluşturmaktadır. Sıralanan bu unsurlar, felsefe metninde tam olarak içselleştirilmiş bir şekilde sergilenmişse, o metnin yazarı felsefi tutuma tam olarak sahip olmuş ve felsefenin yöntem gereklerini yerine getirmiş sayılır.

Şüphe, felsefeyi başlatan temel unsurdur. İçine doğup büyüdüğümüz
bilgiler sorgulandığında, doğrulukları dolayısıyla da güvenilirlikleri tartışmalı
hale gelmektedir. Böyle bir durumda felsefecilerin şüpheyi yöntemdeki ilk ilke
olarak kabul etmeleri gerekmektedir. Bu arka plan, felsefecilerin, her bilginin, eksik, hatalı ya da yanlış olduğuna ilişkin tavra sahip olmalarını öne çıkarmaktadır.
Eğer şüpheci tavır içselleştirmemişse, kullandığı bilgileri sorgulamıyorsa, kendine
sunulan bilgilerin doğru olduğunu kabul etmiş olur. Bu aşamada konuyla ilgili
bilgiler doğruysa, o konu hakkında düşünce üretmenin anlamı kalmamaktadır.
Verilen bilgilerin eksikliği ya da yanlışlığının kabulü, alana ilişkin düşünce üretiminin
sorumluluğunu yüklemektedir. Bu veriler nedeniyle şüphe, felsefi yöntemin
temel unsurlarından biri olarak benimsenir

Şüphe edilen şeyin eksiklerinin ya da yanlışlıklarının ne olduğunun tespiti,
eleştirinin başlangıcını oluşturur. Dolayısıyla eleştiri her durumda şüpheyle
birliktedir. Eleştirinin üç aşaması vardır: İlk aşama kişinin kendisini eleştirisidir.
İlgilendiği alandaki durumunu ve sınırlarını sorgulamaktır. İkinci aşama, başkalarının ortaya koyduğu metinlerin eleştirisidir. Bu aşamada söz konusu metinlerde, eksik ve hataları ortaya koymaktır. Üçüncü aşama, tespit edilen eksiklik ve hataların tamamlanmasını sağlamak. Başka bir deyişle eleştiri yaptığı konuda, kendi düşüncelerini ortaya koyarak alandaki eksikliği gidermek ya da yanlışlığı düzeltmektir. 

Felsefe yönteminin başlıca unsuru olan tanım, üzerinde konuşulan konuların
doğru anlaşılmasını sağlar. Başka bir deyişle tanım, konunun özünü verir
ve sınırlarını çizer. Böylelikle konunun bütünlüğünde tutarlılığın denetlenmesini
sağlar

Herhangi bir konunun içeriğini nelerin oluşturduğunu, konuların hangi noktalarda birbirleriyle ilişkili olduklarını, hangi noktalarda olmadıklarını sergilemesi sınıflama aracılığıyla oluşturulur. Genellikle tanım üzerinden sınıflandırmalar yapılmaktadır.

Felsefi bir konunun temelini oluşturur. Hangi konu ele alınırsa alınsın o konuyu taşıyan ilkeye varmak her zaman çalışmanın amaçlarından biridir. Her çalışma belli bir konu hakkında bir bina yapmak olarak düşünülürse, ilke, binanın temelini oluşturduğu gibi, binanın sütun ve kirişlerini meydana gelen omurgasını da oluşturur. İlke yapısı gereği, geneli içerdiğinden, incelenen konunun genelliği de varılan ilkenin genellik özelliğiyle yakından ilişkilidir.

Sıralanan bu unsurların her birinin uygulanmasıyla ortaya çıkan düşüncelerde çelişkilerin olmamasıdır. Düşüncelerde çelişkiler varsa, ortaya çıkandüşünceler tutarlı olmadığı, dolayısıyla değersiz oldukları sonucuna varılır. Eğerçalışma, iç yapısı açısından tutarlıysa, o çalışma iyi kabul edilir.

Felsefenin bir konusu ya da konuları var mıdır? Bu konuları nasıl işlemeli felsefe? Nelere gücü yeter felsefenin, nelere yetmez? Felsefece bilginin doğruluk ölçeği, ya da ölçekleri, nelerdir? Felsefenin, çeşitli açılardan, ne gibi bilgisel, değersel, sorunsal boyutları vardır? Öğrenene ve öğretene ne yönlerden ne tür ödevler yükler felsefe? Bütün bu sorular benzerleri ve sonuçlarıyla felsefe bilincini meydana getirirler.

Döneminde bilinen ilimleri yedi başlık altında toplamıştır:

1- Lisan ve Edebiyat: sarf, nahiv, şiir, inşa, bedî, beyan. 

2- Riyaziye (matematik) ve Tabiye (fizik): Hesap, cebir, hendese, Cerr-i eskal (mekaniğin ağırlık kaldırmayla ilgili kısmı), hikmet-i tabiye (fizik hakkında), kimya,
astronomi.

3- Ulum-ı Tabiiye (Genel Fizik İlimleri) ve Tıbbiye: Dünyanın tabaka-ları ilmi, maden ilmi, botanik, zooloji, anatomi, hıfz-ı sıhhat (koruyucu tıp), tıp
ve cerrahi.

4- Ulum-ı tarihiye (genel tarih) ve coğrafya: Coğrafya, tarih, arkeoloji
(asar-ı kadîme), sikkeler ilmi.

5- Edyan (dinler ) ve Ulum-ı Felsefiye (Felsefe ilimleri): Dinler ilmi, felsefe, mitoloji (esatir, ilm-i hurafat), gariplikler ilmi.

6- Ulum-ı Siyasiye (siyaset ilimleri): Kanunlar ilmi, siyaset ilmi, iktisat, ziraat ilmi, askerlik ilmi.

7- Ulum-ı Nefise (Güzel Sanatlar): Fenn-i musiki, fenn-i mimari, fenn-i resim 

1- Tedbir-i mülk, temel hukuk kuralları ile dalları.

2- Askeri Tedbirler (Tedbir-i asker).

3- Deniz bilimleri (Fenn-i derya).

4- Fenn-i sefaret (konsolosluk ilimleri)

5- Fenn-i miyah (su bilimleri).

6- Cerr-i eskal (ağır şeyleri kaldırma fenni).

7- Hendese-i askeriye (Askeri geometri).

8- Topçuluk.

9- Sebk-i ma’adin, top, tüfek ve emsali aletlerin yapıldığı fen.

10- Kimya, kağıt ve barut gibi şeylerin yapıldığı ilim.

11- Fenn-i tıb (Tıp ilmi), cerrahlık, baytarlık bu öbekte yer alırlar.

12- Felâhat (ziraat) ilimleri.

13- Tarih-i tabiyat, madenler, bitkiler (nebat) ve hayvanları konu alır.

14- Kitabet, basım ile yayıncılık ve nakkaşlığı içerir.

15- Tercüme (Yabancı dillerden çeviriler yapmak)

Ziya Gökalp, İlme Doğru adlı yazısında, asri milletlere katılmak için zorunlu bazı şatların olduğunu belirtmiştir. Bunlardan en önemlisi, ilme doğru gitmektir. Ferdin kendisine mahsus düşünüşü, duyuşu, iradesi olduğu gibi, milletlerin de bu kabilden ruhi melekeleri vardır. Milletlerin düşünüşü, ilim ile felsefe; duyuşu, din ile sanat; iradesi, ahlak, siyaset ve iktisattır. Asri bir millet, müspet ilimlerde düşünen bir mahluk demektir. Felsefe, düşünüşten ziyade bir nevi seziş mahiyetindedir. Bundan başka, müspet ilimlere ters düşmemek mecburiyetinde bulunması da, onu, ilimlerle sıkı ilişkiye sokmuştur 

Yıldırım, Bilim Felsefesi adlı kitabında, bilimi bir bilgi yığını olarak değil, bir düşünme yöntemi olarak açıklamaktır. Bu çerçevedeöne çıkarılan bilim felsefesi, konu ve amacına uygun olarak, eleştirel ve analitik bir düşünme çabasına dayandırılır. Yıldırım’a göre bilim felsefesinin amacı, bilimi anlatmaktır. Bilimin çeşitli açıklamaları olmakla birlikte, bilimi hem bir düzen hem de bir sonuç olarak görmek gerekir. Sonuç olarak bilim, düzenli ya da organize bir bilgi bütünüdür.

Teoman Duralı’nın felsefe anlayışının temelini, kendi adlandırmasıyla felsefe-bilim
anlayışı oluşturmaktadır. Felsefe Bilim Nedir? adlı çalışmada şunları dile getirmiştir: Batılı gelenek uyarınca, kök anlamı bakımından felsefe-bilim olarak anlaşılması gereken felsefe, bir dünya görüşü, yaşamaya bakma tarzı, herhangi bir temel meseleyi şu yahut bu bakış açısında donduran öğreti değildir. Felsefe, kendisinden temel meselelerin doğduğu, ama onların hep ilk ve asli kökte birleştiren ilk bilimdir; bilim doğuran bilimdir. İşte bu bildirilenler, aslında iki bin yılı aşkın bir geleneğin hülasasıdır

Mengüşoğlu, felsefenin başlangıcından, bilhassa Aristoteles’ten beri felsefenin uğraştığı ve uğraşması gerektiği söylenen sahaları şu sorularla sınırlandırmanın alışkanlık haline geldiğini bildirmiş ve bu yaklaşım tarzını gösteren soruları sıralamıştır.

1- Ne biliriz?

2- Ne yapmamız lazım?

3- Şimdiki hayatımızda sonraki hayatımız için ne umut edebiliriz?

4- İlk üç soruya Kant’ın eklediği, İnsan nedir? sorusu felsefenin genel çerçevesini çizmektedir

Akarsu’ya göre etik (ahlak felsefesi), ahlaksal olanın özünü ve temellerini araş-
tıran bilim, insanın kişisel ve toplumsal yaşamındaki ahlaksal davranışları ile ilgili
sorunları ele alıp inceleyen felsefe dalıdır. Etik ya da ahlak felsefesi, ahlak denilen fenomen üzerinde bir düşünme, ahlak üzerine felsefe yapmaktır. Bu anlatılanlar, onun ahlak felsefesinden anladığı şeyi ortaya koymaktadır.

Özlem’e göre etik, felsefe disiplinleri içerisinde yeri en az belirli disiplin olmasına
rağmen, konu ve sorunlarının çeşitliliği, teori bolluğu ve çözüm denemelerinin
çokluğu bakımından, tüm felsefe disiplinlerinin önünde yer alır. Ahlak felsefesinin temel malzemesi, insan eylemlerinden türetilmektedir. Eylemler de akıl tarafından belirlenirler. Özlem’in belirttiği gibi, insan, akıllı varlık olması nedeniyle, eylem yapan bir varlıktır. Eylem, bir ilke, norm, inanç, değere vb. bağlı, istençli davranıştır. Genelde teorik ve pratik olmak üzere ikiye ayrılan aklın pratik özelliği, ahlaki eylemlerin nedeni olarak kabul edilir. Ayrıca, iyi, kötü, yanlış, gibi değerlendirmeler eylemleri niteleyerek eylemlerin belirlenmesini sağlarlar.

Duralı’ya göre, dış etkiler üstüne girişilmiş mantık - deney işlemleri bütününe bilim denir. Malzeme kaynağı dışarısı olmakla birlikte, son işlem merkezi içimizdedir. Dışımızda becerebildiğimiz düzenlemeyi dış, içerimizdekiniyse iç düzgünlük tarzında inceliyoruz. Dış düzgünlüğü bilim yoluyla, içimizdekiniyse ahlakla sağlarız. İkisi arasındaki rabıtayı ise, ahlak, varlık ile bilgi öğretileri ile mantık çalışmalarıyla felsefe kurar.