Selimiye Camii Külliyesi, UNESCO Dünya Miras Komitesi’nin 19-29.06.2011 tarihleri arasında gerçekleştirilen 35. Dönem Toplantısı’nda alınan 35 COM 8B.37 sayılı kararıyla 1 no.lu ve 4 no.lu kriterler göz önünde tutularak özgünlük, bütünlük özelliklerine sahip olması ve hazırlanmış yönetim planı bakımından kültürel varlık olarak Dünya Miras Listesi’ne dahil edilmiştir.

İlk Edirne Sarayı (Eski Saray) şimdiki Selimiye Camii’nin yerinde (Kavak Meydanı) I.Murad zamanında yapıldı (1369).

II. Selim.

Avlu kapısındaki kitabede caminin başlangıç tarihi 1568; bitiş tarihi olarak 1574 yazılıdır. Aslında cami tam olarak bitirilememiştir. Selimiye Camii ibadete açılmış ama 1576 da bile avlusu tamamlanmamıştır.

Yazılar için 1572 de ünlü hattat Karahisari’nin kalfalarından Molla Hasan Çelebi çağrılır.

Esas kapıya Alay Kapısı, kıble yönündeki kapıya Dilenci Kapısı, doğudaki cami haziresine açılan kapıya da Darphane Kapısı denmekteydi.

Daha önce görülmeyen altıgen dayanağa oturan kubbe ilk kez Edirne Üç Şerefeli Cami’de uygulanmıştı.

Sinan, anılarında Şehzade Camii’ni çıraklık, Süleymaniye’yi kalfalık, Selimiye’yi ise ustalık eseri olarak görür.

Caminin alt kat duvarları kareye yakın, enine daha geniş, bir dikdörtgendir (60x50 m). Zemin kat alanı dıştan dışa 3000 m2 kadardır. İki yan cephe, dış sofalara kapı ve pencerelerle açılır. Her taşıyıcı arasında üçer pencere veya kapı vardır.

Selçuklu camilerinde ve Erken Dönem Osmanlı camilerinde görülmektedir.

Üstü yarım kubbeyle kapanan mihrap nişi dışa çıkıntılıdır. Mihrap nişinin duvarları II.Selim’in arzusu üzerine çiniyle kaplanmış, alt sıra pencerelerin üstüne de çini üzerine Fatiha Suresi yazılmıştır. Bütün yazılar Ahmet Karahisari'nin çırağı Hasan Çelebi’ye aittir. Alınlıklı mermer mihrap revzenli pencere yüksekliğine kadar çıkar. Mihrap nişi bu özellikleriyle bir sultan köşkünü andırır.

Selimiye Camii, sekiz kemere oturan ve köşelerdeki mekânı, tromp denilen yarım kubbelerle örten bir kubbeye sahiptir. Pencere aralarında dışa doğru çıkma yapan payandalar kubbenin, statik bakımından, çekme bölgesini takviye ederler. Kubbe tümüyle kalem işleri ile bezemelidir. Barok dönemde Klasik bezeme Barok bezeme ile birkaç kez değiştirilmiştir. Son onarımlarda klasiğe yakın yeni bir bezeme düzeni uygulanmıştır. Kubbenin en üstünde Karahisari’nin öğrencisi Hasan Çelebi’nin hattı yer alır. 

16 dilimli kubbe giriş cephesinde  bulunur.

Yan cepheler iç mekânı ve strüktürü yansıtır. Kubbe takkesinin saçağından sonra aşağıya doğru yine kurşunla kaplı kasnak üzerindeki kubbeyi destekleyen payandalar arasında 32 pencere yer alır.  Kubbenin oturduğu sekizgenin köşelerinde bulunan fil ayaklarının uzantısı olan beş kenarlı ağırlık kulelerinin sivri kubbeleri, takke saçağı seviyesinden başlar. Böylece ana kubbenin çevresinde dolanan bir seri uydu gibi algılanırlar. Daha aşağıda taş yapı ortaya çıkar. Bir silme ile kurşun kaplı üst yapıdan ayrılan bu bölüm sekizgen bir baldakendir (çardak). Dört cephede, içi iki sıra pencerelerle doldurulmuş dört kemer alınlığı, iç mekânın köşelerini örten trompların yarım kubbeleriyle almaşık bir görüntü verir.

Caminin dört köşesinde minareler yer alır. Bu düzen de ilk kez Sinan’a özgüdür. Böylece simetrik yapı, merkezi plan tekrar vurgulanmış olur. Çok derin temellere oturan minareler 84 m yüksekliğinde ve 3.80 m çapındadır. Avluya bitişik minareler üçer, Kıble tarafındaki minareler ise birer merdivenlidir. Sinan’ı bu yola iten Edirne’deki Üç Şerefeli Cami’dir. Selimiye’den 125 yıl önce yapılan bu cami, taşıdığı pek çok yenilik yanında minarelerden birinin üç merdivenli olmasıyla ünlüdür. 

Selimiye Camii'nin kıble tarafında yer alan iki medrese vardır. Kuzeydeki Darül Hadis, güneyde, arasta yanında yer alan ise Darül Kurra medreseleridir.

Medreseler simetrik olup birbirine eş planlardan oluşur. Ortada kare biçimli revaklı bir avlu vardır. Cami aksına yakın olan cephenin ortasında dershaneler yer alır. Dershane yanında ve karşısında öğrenci odaları bulunur. Her iki medreseye caminin dış avlusundan taç kapılarla girilir. Giriş yönünde sadece revak olup öğrenci odaları bulunmaz. Medrese odaları kubbeli, revak çatısı eğimlidir.

Arasta Selimiye'ye gelir getirmesi amacıyla Sinan tarafından planlansa da II. Selim’in vakitsiz ölümü üzerine sonradan III. Murad döneminde vakıf olarak Mimar Davud Ağa tarafından yapılmıştır.

Kemerler, dayanak sayısı fazla olduğundan daha kısa açıklıkta, dolayısıyla daha az yük etkisi altındadır. Selimiye’de kemer açıklıkları 9.50 m, kemer kalınlığı ise tromplarda 2.35 m, diğer yönlerde tromp olmadığından taşıyıcılığı arttırmak için 3.85 m kadardır. Kemerler kubbe yükünü ayaklara aktarırlar. Ancak bu yükün hepsi düşey yükler değildir. Kemerleri dışa doğru açmaya zorlayan yatay yükler de vardır. Yatay yükleri karşılamak için genellikle kemerlerin ayaklara oturduğu yerler demir gergilerle birbirine bağlanır. Eğer yükler fazla ise bu önlem de yeterli olmaz.

Sinan’ın iskelet sistemine en iyi örnek Edirnekapı’daki Mihrimah Sultan Camii’dir.

Ayasofya’nın kubbesi çeşitli zamanlarda yıkılıp yeniden yapıldığından tam bir daire değildir. Kubbe çapı için çok değişik ölçüler verilmekteyse de Ayasofya’da uzun yıllar çalışan Robert Van Nice, en büyük çapı 34 m; en küçük çapı 33 m olarak çizmiştir. Selimiye’nin kubbesi ise iki değişik yönde 31.75 m ile 31.25 m arasında saptanmıştır.

Kubbe yüksekliğini (kubbenin oturduğu kornişten kilit taşına kadar olan yükseklik) karşılaştırırsak Selimiye’nin kubbesi 20-30 cm kadar daha yüksektir. Bir başka deyişle Ayasofya’nın kubbesi biraz daha basıktır. Kubbelerin yerden yüksekliğini karşılaştırırsak Ayasofya yerden 55.22 m (Van Nice), Selimiye ise 43.40 m dir.

1584 yılında Selimiye’nin minarelerinden birine yıldırım düşmesiyle minare yıkılmış ve camiye hasar vermiştir. Bunun üzerine Sinan Edirne’ye yollanır. Onarım için Mimar Hüseyin Çavuş 150 kürek mahkûmu ile Edirne’ye gider. 1605, 1611, 1614, 1692, 1860, 1862 yıllarında da minarelere yıldırım düşmüş bazen minarelerin yeniden yapımı gerekmiştir. 1932 de büyük bir fırtınada minarelerin külâhları kopmuştur.