Osmanlı İmparatorluğu’nda yapı faaliyetlerinin en yaygın olduğu dönem, Mimar Sinan dönemidir.

6. yy. yapılan Ayasofya. 

İstanbul’un alınmasından önce başkent Bursa’da yapılan ters T planlı çok amaçlı camiler
tasarımlarıyla dikkat çeker.

Bu camiler hem bir ibadet mekânı hem de dini kültür ve sosyal merkez görevi yapıyordu. Çok kubbeli ve çok ayaklı ulucami tipi ise kubbeli medreseler, kubbeli türbeler, kubbeli hamamlar gibi daha eskiye uzanan bir geleneğin devamıydı.

İslam hukukunda vakıf, toplum için bir hayır kurumu niteliğindedir. Vakıfta bir yanda hayır amaçlı kurulacak yapılar, diğer yanda bu yapıların giderlerini ve sürekliliğini sağlayacak gelir kurumları bulunur.

Vakıflar hem ihtiyaca göre gelişen bir yapı çeşitliliği sağlıyor, hem çalışanlarına iş veriyor, hem vakıf eserleriyle hem de vakfedilen işletmelerle sosyal yapıların sayısını arttıyor ve böylelikle herkese hizmetten yararlanma eşitliği sunuyor, eğitim, sağlık hizmeti veriyor, hanlar ve kervansaraylarla ticareti geliştiriyor, yeni mahallelerin kurulmasında rol oynuyordu.

Sarayın kendi sanatçılarını topladığı bir örgütü vardı. Ehli hiref denilen bu topluluk imparatorluğun sanatını yaratıyordu. Buna paralel bir başka örgüt ise Hassa Mimarlar Ocağı’dır.

Mimarbaşı imparatorluk içindeki bütün yapı ve alt yapı hizmetlerinden, yapı yasalarından, izin ve denetimlerden, yangından, malzeme standartlarından, fiyatından sorumluydu. Saray mensuplarının vakıf yoluyla yaptırdığı imaretler de onun görevleri içindeydi.

Yapı siparişini alan mimar, önce bir kroki veya işin önemine göre bir maket ve maliyet hesabı hazırlayarak saraya sunardı. Proje saray divanında incelendikten sonra onay alınırsa defterdara verilerek kaynak istenir ve sadrazam ödeme emri verirdi. Büyük yapılar için bina emini tayin edilir, o da harcamaların hesabını tutardı. Malzeme, usta ve işçi temini için gerekirse vilayet kadılarına emirler verilirdi.

Acemi oğlanları önemli bir işgücü kaynağıydı. Esirler ve mahkûmlar da çalıştırılıyordu. Sultan yapılarında ücretli usta ve işçi kullanılmasına özen gösterilirdi. Saray sanatçıları da gerektiği yerlerde görev alıyordu. Her sekiz on işçiye bir denetçi düşüyordu.

Çalışma saatleri gün doğumundan batımına kadardı.

Sai Çelebi, biri müsvedde olmak üzere şiir ve nesir olarak iki eser hazırlamıştır. Tezkiretü’l Bünyan ve Tezkiretü’l Ebniye adı verilen bu eserlerin çeşitli yazmaları vardır.

Sinan, Kayseri’nin Ağırnas köyünde kesin olarak bilmediğimiz bir tarihte Hristiyan olarak doğmuş, 1512-13 yılında devşirilerek yeniçeri yapılmıştır. Devşirilme yaşı o sıralar 14-18 olmalıdır. Buna göre de Sinan’ın doğum tarihi 1494-99 arasında olabilir.

Sinan, 1588 yılında İstanbul’da ölmüş ve Süleymaniye Külliyesi kenarındaki kendi evinin yakınındaki türbesine gömülmüştür.

Mimarbaşılığı sırasında Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad’a hizmet etmiştir.

Sinan dönemindeki yapı türlerinin hepsini tasarlamış ve uygulamıştır. Bu yapılar, külliyeler, camiler, medreseler, mektepler, türbeler, imaretler, hastaneler, hamamlar, hanlar ve kervansaraylar, ticaret yapıları, misafirhaneler, köşkler ve saraylar, su yapıları ve köprüler biçiminde sıralanabilirler. Külliyelerde bu yapı türlerinden birkaçı birlikte yer alıyordu.

İstanbul Haseki Külliyesi 1538-51
Şehzade Mehmed Külliyesi 1543-48
Süleymaniye Külliyesi 1548-59
Şam Süleymaniye Külliyesi 1554-67
Lüleburgaz Sokollu Külliyesi 1565-70
Kadırga İsmihan Sultan-Sokollu Külliyesi 1567-74
Hatay Payas Sokollu Külliyesi 1567-74
Üsküdar Atik Valide Külliyesi 1571-86

İstanbul Haseki Külliyesi 1538-51, Hürrem Sultan adına yapılan külliye, Sinan’ın ilk büyük eseridir.

İstanbul Haseki Camii 1539

Kareye oturan kubbe ve yarım kubbe şemasını bitirmiştir. Böylece karşımızda tam bir merkezi mekân durmaktadır. Caminin revaklı avlusu Sinan için bir ilktir. Esas önemli olan iki yan cephede, alt katta ilk kez görülen dış sofalardır. Dışarıya açılan bu mekânlar ayakları destekleyen payandaları gizler. Cami artık sadece küp biçimli dört duvar üzerine oturan bir yarım küre değildir. Bütün yapı bir piramit içinde yer alarak zemine rahatça yerleşir. Belki de genç yaşta ölen Şehzade Mehmet için yapıldığından Sinan yapılarında daha sonra pek göremeyeceğimiz kadar süslüdür.

Süleymaniye Camii 1550-57

Beşiktaş Sinan Paşa Camii 1554-56

İstanbul Haseki Camii 1539
Üsküdar Mihrimah Sultan Camii 1543-48
Şehzade Camii 1543-48
Süleymaniye Camii 1550-57
Beşiktaş Sinan Paşa Camii 1554-56
Tahtakale Rüstem Paşa Camii 1561?-63
Edirnekapı Mihrimah Sultan Camii 1563?-70?
Topkapı Kara Ahmed Paşa Camii 1565-69?
Kasımpaşa Piyale Paşa Camii 1565?-73?
Kadırga Sokollu- İsmihan Sultan Camii 1567-72
Edirne Selimiye Camii 1568-75
Babaeski Semiz Ali Paşa Camii 1569-75
Fındıklı Molla Çelebi Camii 1570-84
Üsküdar Atik Valide Camii 1571-63-86
Azapkapı: Sokollu Camii 1573?-78
Eyüp Zal Mahmud Paşa-Şah Sultan Camii 1577-90
Tophane: Kılıç Ali Paşa Camii 1578-81
Nişancı Mehmet Paşa Camii 1584-89
Fatih Mesih Mehmet Paşa Camii 1584-86

Sinan’ın planladığı en görkemli kervansaray Hatay Payas’ta bulunan Sokollu Kervansarayı’dır.

Mimarbaşı olduktan sonra yaptığı Büyükçekmece Sultan Süleyman Köprüsü ve Bosna Vişegrad Drina Sokollu Köprüsü yaptığı önemli köprüler arasında yer alır.