Bir yapının mimarlığın konusu olabilmesi için en azından;
? Kullanılışlığına
? Sağlamlığına
? Güzelliğine
bakılması gerekmektedir.

Bu ilk tapınak Şanlıurfa’da yer alan Göbekli Tepe’de bulunmaktadır.

Bu dönemde Anadolu’daki en erken yerleşme, Diyarbakır ile Elazığ illeri arasında yer alan Çayönü’nde olmuştur.

Çayönü’nde; kerpiç, kapı, kumilya duvarı, çörten ve mozaike benzeyen döşeme kaplaması gibi yapılara rastlanmaktadır.

Bu yerleşim yer Aşılıhöyük’tür.

Bu yerleşim yeri Çatalhöyük’tür.

Çatalhöyük evlerinin ön plana çıkan özellikleri şunlardır:
? Evler düz damlı olup, giriş yeri damdaki deliktir
? Bu delik hava ve ışık girişi ile duman çıkışı görevi de görür
? Evler ana oylum ve onun arkasında yer alan kilerden oluşur
? Tapınma yeri olarak bir duvar olup bu duvar boğa boynuzları ile süslenmiş olup üzerinde ana tanrıçanın kabartması yer alır
? Başköşede yer alan dörtgen şekilli bölümde gömü yapılmaktadır
? Evler genelde birbirlerine bitişik olarak yapılmış olup, bu evlerin aralarında çöplük olarak kullanılan boşluklar bulunmaktadır.

Evlerdeki döşemelerin toprak olmasından dolayı bu döşeme zamanla tahrip olmakta ve bu açıdan yeniden sıvanmadan dolayı bir yükselme olmaktaydı. Bunun ardından evlerin duvarları yarı düzeyden yıkılır ve üzerilerine yeni evler inşa edilirdi. Bu şekilde yeni yerleşme devamlı eskisine göre daha yüksek olmuştur ve bu yükseltiye höyük adı verilmektedir.

Bu yerleşim yerleri Troya, Yortan, Beycesultan (Denizli), Yumuktepe (Mersin) ve Kutsal Ayça (hilal)’dır.

Megaron, dikdörtgen şeklindeki bir oylumun önünde yer alan, iki yanı kapalı olup önü açık bir giriş bölümüne sahip bir yapı türünü ifade etmektedir.

Priene kentinde demokrasi ilkesi olarak nitelendirilebilecek biçimde kentli sayılanların eş büyüklükte parselleri ve evleri olduğu bilinmektedir. Ancak bu demokrasi göstergesi yalnızca kentli sayılanlar için olup; köle ve hizmetliler gibi toplumun büyük bir çoğunluğunu oluşturan kesim için söz konusu olmamıştır.

Priene’deki temel ev türü avlulu evlerdir. Avlunun önünde yer alan bir prosta ile oturma odasına geçilir. Oturma odasının yanında ise banyo olarak kullanıldığı varsayılan bir oylum ile erkekler için söyleşi ve şölen odası yer almaktadır. Avlunun diğer taraflarında ise işlik, depo gibi hizmet odaları yer alır.

Selçuklu kentleri, kendilerinden önce olan Bizans kentlerinden büyük oranda farklılaşmak yerine, onlarla kaynaşmış ve sentezlenmiştir.

Kerevet kavramı, her iki medeniyetin günlük yaşamalarındaki temel ihtiyaçlardan olan yıkanmayı ifade etmektedir.

Bu ayrım yıkanma eylemi için yapılan yapılarda kendini göstermektedir. Bizanslılar yıkanmak için mahalle hamamını tercih ederken, Selçuklular ise yıkanmak için evelerinin içerisinde bir yapı oluşturma yoluna gitmişlerdir.

Bu evler; yurt adı da verilen toprak evler, karaçadırlar ve alaçıklardır.

Yayla yerleşmesi Manavgat, Bolu, Doğu
Karadeniz ve Anadolu’da görülmüştür.

Osmanlı sarayları harem adı verilen iç bölüm ve
selamlık adı verilen dış bölümden oluşmaktadır. Harem
bölümü özel yaşam için iken, selamlık bölümü ise kamuya
açık olup yönetim birimi işlevi görmektedir.

Alt gelire mensup insanlar hücre veya oda adı
verilen tek katlı ve tek odalı konutlarda barınmakta idi.

Osmanlı’da çekirdek ailenin yaşadığı yapı oda
veya ev olarak ifade edilmektedir. Bu yapıda 2 bölüm olup;
seki denilen bir ana bölüm ile seki altı denilen bir alt bölüm
şeklindedir. Sekide ocak ve sedirler olup temel olarak
oturma, yatma ve yemek gibi eylemler için
kullanılmaktadır. Seki altında ise yüklük, odunluk gibi
duvarlarda sıralanmış olan depo yerleri vardır.

Ailenin artması ile beraber evler bölünme
suretiyle büyütülmekte idi.

Bu yıllarda özellikle yetişmiş mimar sayısı
oldukça kısıtlı olduğundan Batı’dan etkilenilmiş ve batılı
mimariler etkin rol almıştır. 1930’lu yıllarda en çok
Bauhaus etkisi söz konusu olmuştur.

Sedad H. Eldem ve Seyfi Arıkan.

Bu dönemlerde Ulusal mimarlık Dönemi hâkim
olmuştur.

Fransız mimar Le Corbusier ve Brezilyalı mimar
Oscar Niemeyer gibi mimarlar takip edilmiştir.

Bu yıllarda temel hedef konut ihtiyacının hızlıca
giderilmesi olduğundan herhangi bir mimari kaygı olmadan
düzensiz şehirleşme ve gecekondulaşma söz konusu
olmuştur.

Saraylar aslında Türk evlerinin daha olanaklı ve
olabilecek en geniş halde olanları; sultan ve sadrazamların
evleri olarak tanımlanabilir.

Saraylar da aslında Türk evlerinde olduğu gibi
sofalarla bölünmemiş olarak oluşturulmuşlardır.

Köşkler; sarayların, konakların veya büyük
evlerin bahçelerinde yer alan kısa konaklamalar için
kullanılan yapılardır. Yeğni gereçlerle veya kâgir olarak
yapılmış olan köşkler olup bazıları av gibi özel amaçlar için
de inşa edilmiştir.

Çinili Köşk, Cihannüma Köşkü, Kum Köşkü,
Davutpaşa, Siyavuşpaşa Havuzlu Köşkü, Revan Köşkü,
Emirgan Şerifler Yalısı Köşkü ve Abdülmecid Köşkü örnek
olarak verilebilir.

Kasırlar, köşklerin daha büyük örnekleri olarak
tanımlanmaktadırlar.

Sultanahmet ve Yeni Camii’de yer alan kasırlar,
Beylerbeyi, Dolmabahçe, Nusretiye ve Ortaköy Camii
kasırları örnek olarak verilebilir.

Taş odalar, saray veya konaklardan belirli amaçlar
için ayrılmış olan ve taştan yapılmış odalardır. Büyük bir
oylum ile daha küçük olan hizmet oylumlarından oluşurlar.
Yangına dayanıklı olup, gizli eğlence ve toplantılar için de
kullanılmışlardır.

İlgili dönemde Osmanlı’da yapı gereci açısından
durum şu şekilde özetlenebilir:
? Yeterli yağış alan yerlerde yapı gereci olarak ahşap ön
plana çıkar.
? Yeterli yağış almayan; ancak taş olan yerlerde ise yapı
gereci olarak taş kullanılmıştır.
? Taşın bulunmadığı yerlerde ise yapı gereci toprak
olmuştur.
? Bu materyallerin dengeli olarak bulunduğu yörelerde
ise karışık yapı gereçleri kullanılmıştır.

Bu ilkeler şu şekilde sıralanabilir:
? Yaşama ve çevre koşullarına saygı
? Hava, su ve toprak kirliliğini önleme
? Gerçekçilik ve akılcılık
? İçten dışa çözüm
? Tutumsallık, kolaylık
? Ölçülerin insan bedeninden çıkması
? Gereçlerin ve yapım yönetiminin en yakından
seçilmesi
? Esneklik, kuşaklara göre değişebilme yeteneği ve
büyüme-küçülme yeteneği

Darüşşifa, darüsıhha, darülafiye, darürraha, darüttıb, maristan, bimaristan, bimarhane, tabhane ve nekahathane.

İlk hastanelerin dinlerin tapınakları olduğu kabul edilmektedir.

Bunlar Bergama’da yer alan Asklepion, bir sağlık kenti olan Allianoi ve Pamukkale’de yer alan Hierapolis’tir.

Artuklular’dan Necmettin İlgazi tarafından kardeşi Eminüddin adına 12. yüzyılın başında Mardin’de yaptırılan sağlık evidir.

Çifte medresede hem bir sağlık hastanesi, hem de tıp eğitimi için bir medrese bulunur. Bu durum aslında günümüzdeki tıp fakülteleri ve fakülte bünyesinde yer alan araştırma ve eğitim hastaneleri formatının temelini oluşturmaktadır.

Sivas, Konya, Kastamonu ve Tokat darüşşifaları ve Çankırı Darülafiyesi.

Bursa’da Darüttıb, Edirne’de Cüzzamhane, Edirne Bimaristanı, Fatih Darüşşifası, Üsküdar Cüzzamhanesi, Hafsa Sultan Hastanesi, Süleymaniye Darüşşifası, Nuruhan Sultan’ın Üsküdar Toptaşı Bimarhanesi, Yeni Saray Hastalar Dairesi, Eski Saray Hastalar Dairesi, Gureba Hastanesi, Gümüşsuyu, Zeynep Kamil, Haydarpaşa Mekteb-i Tıbbiye ve Gülhane Askeri Hastanesi.

Edirne II. Bayezıt Bimarhanesi.

Yeni hastaneler, sevimli otel yapıları biçiminde sıcak bir yuva havası olacak şekilde yapılmaktadırlar.

Bu döneme ait en güzel su kemeri örnekleri Pamphilia kentinde görülmüştür.

Valens olarak da bilinen Bozdoğan Kemeri, Valentius (364-378) tarafından yaptırılmıştır. Heraklies ve Avarlar dönemlerinde zarar verilen kemer, Kanuni Sultan Süleyman zamanında onarılmış olup varlığını günümüzde halen korumaktadır.

Mağlova Kemeri, Uzunca Kemer, Güzelce Kemer ve Müderris Kemeri.

Sümerler’den.

Bu özellik hamamların ana oylumlarında genellikle güneydeki görüntüye açılan olabildiğine geniş pencerelerin olmasıdır.

Bu beş temel bölüm şunlardır:
? Soyunma ve dinlenme bölümü: Sokak giysilerinin çıkarıldığı ve yıkanma sonrası dinlenilen bölümdür.
? Soğukluk: İçerisinde havuz ya da soğuk su bulunan yıkanma yeridir.
? Ilıklık: Sıcağa dayanamayan kişiler için düşünülen ve keselenme, yağlanma gibi eylemlerin yapıldığı bölümdür.
? Sıcaklık: Hamamın en önemli ve sıcak bölümü olup ve bazen terleme odası da içerebilir.
? Külhan: Hamam yapısı ve suyunun ısınmasını sağlayan düzenektir.

Roma Dönemi’nde hamamlar daha şaşalı ve imparatorun prestij yapıları şeklinde iken, Osmanlı’da ise bu durum değişerek hamamlar kentin içinde yayılmış biçimde görülürler.

Bursa Eski ve Yeni Hamam, Orhangazi, Demirtaş, Emirsultan, Başçı İbrahim Hamamları, Edirne Beylerbeyi, Gazi Mihal, Tahtakale Hamamları, İstanbul İshakpaşa, Nişancı, Mahmutpaşa, Gedikpaşa, Tahtakale, Bayezid Hamamları örnek olarak verilebilir.

Son çağlarda özellikle varlıklı Müslümanların evlerinin bir bölümüne veya bahçelerine bir banyo yapmak suretiyle yıkandıkları görülmüştür. Müslüman olmayanlar ise çarşı hamamı denilen bağımsız hamamlara gitmektedirler.

Özellikle ısıtma giderleri fazla olduğundan bazı hamamlar işlev değiştirmiştir. Ancak turistik talepler doğrultusunda bazı hamamların yeniden canlandırıldığı görülmüştür.

Hititler zamanında.

Bu dönemdeki çeşmeler anıtsal çeşmeler şeklindedir.

Anadolu’da çeşmeler mimari yapılarının yanında hem eski zamanlarda hem de günümüzde bir sosyal özek niteliği taşımıştır.

1728 yılında yapılmış olan III. Ahmet Çeşmesi’dir.

Beykoz’da bulunan İshak Ağa Çeşmesi, Fatih’teki Yusuf Ağa Çeşmesi, Koska’daki Ragıp Ağa Çeşmesi, Kağıthane Köyü’ndeki Silahtar Yusuf Paşa Çeşmesi, Eminönü’ndeki I. Ahmet Çeşmesi, Gedik Paşa’daki Şevkinihal Usta Çeşmesi, Davutpaşa’da ki Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi gibi örnekler verilebilir.

Gelişen yaşam tarzı ile birlikte evlere su dağıtımının gitmesi ile birlikte çeşmeler yapılmaz olmuştur.

MÖ 3000’lere dayanan Sümer, Asur, Hitit tabletleri ve Mısır papirüsleri.

Çinliler MS 8. yüzyılda bulmuşlardır.

İskenderiye Kitaplığı.

Anadolu’da ilk kitaplık MÖ 165’te Bergama Krallığı’nın başkenti olan Bergama (Pergamon) da kurulmuştur.

Bunlar; Asklepion’da yapılan kitaplık, Efes’te yapılan Celcius Kitaplığı ve Nisa (Sultanhisar) Kitaplığı’dır.

750-1258 döneminde Bağdat’ta Abbasiler tarafından kurulmuştur.

Genelde Osmanlı Dönemi kitaplıklarının cami, medrese, imaret ve tekke gibi yerlerde bulunmak suretiyle var oldukları görülmektedir. Dönemin ilk kitaplıkları İznik, Edirne, Bursa, Balıkesir ve İstanbul’da kurulmuştur.

Bu kitaplık Köprülü Kitaplığı olup, Divanyolu’nda II. Mahmut Türbesi’nin karşısında yer almaktadır. İstanbul’daki en önemli el yazması kitaplıklarından biridir.

Ankara Milli Kütüphane, İstanbul Bayezit Devlet Kitaplığı, Süleymaniye ve Konya’da yer alan yazma yapıtlar kitaplıkları, İstanbul Millet Kitaplığı ve İstanbul Üniversitesi Kitaplığı.

Kitaplık 1741’de kurulmuş olup İstanbul Vefa’da Vefa Caddesi üzerinde yer almaktadır.

Bu kitaplık Nur-u Osmaniye Külliyesi’nin bir bölümüdür. I. Mahmut tarafından kurulan kütüphane, 1755 yılında hizmete girmiştir.

Kütüphane 1762 yılında Koca Ragıp Paşa tarafından kurulmuştur. İstanbul Laleli’de Ordu Caddesi üzerinde yer almaktadır. Ana oylumun ortasındaki parmaklık içerisinde kitaplar yer almaktadır. Bu yapının dışında bir koridor ve okuma sekisi yer alır.

Bu kitaplık İstanbul Beyazıt’ta Ordu Caddesi üzerinde yer alır. Kitaplık ilk olarak Dar-ül Fünun Osmani adıyla kurulan İstanbul Üniversitesi bünyesinde hizmet vermiştir. Kitaplık şimdiki haline 1985 yılında Şandor Hadi ve Hüseyin Beşçetinçelik adlı mimarlar tarafından kavuşturulmuştur.

Antik Çağ okullarına gymnasion adı verilmiştir. Bu okullar aslında başlangıçta sadece beden eğitimi vermekteydiler. İlk zamanlarda kent dışında olan okullar, MÖ 4.yy ile birlikte kent içlerinde de yapılmıştır.

Kent dışında yapılan gymnasionlar kent içindekilere göre daha büyük olup bayram ve törenler için kullanılmışlardır.

Sard Gymnasionu’dur.

Sıbyan okullarında temel amaç mahalledeki 4-11 yaş arasındaki çocuklara din eğitimi vermektir. Bu okulları başarılı olarak tamamlayan öğrenciler ya medreselere ya da sanat çıraklığına geçerlerdi.

12. yy başlarına tarihlenen Mardin Eminüddin Külliyesi’nde yer alan medresedir.

Konya Şemsettin Altınoba Medresesi, Afyon-Sincan Boyalıköy Medresesi, Isparta Atabay Ertokuş Medresesi, Eskişehir-Seyitgazi Ümmühan Medresesi bunların başlıcalarıdır.

1331 yılında Orhan Gazi tarafından kurulmuştur.

Bu medreselerin her odada birkaç basamak inmesiyle Haliç kentsel oylumuna uyması ve onu algılattırmasıdır.

Bu dönem medrese planlarında orta avlu çevresinde yer alan öğrenci odaları yer alır. Bu odalara ek olarak girişin karşısında yer alan, eyvan vardır. Eyvan; üç yanı duvar olup üstü örtülü ve önü avluya açık olan oylumdur.

Bu okullar temelde bir koridor ve bu koridorun etrafına dizili olan tek veya iki taraflı sınıflar biçiminde olmuştur. Sonraları Bauhus akımının etkileri ile mimaride yeni yorum arayışları olmuştur.

Bu ilişkiler MÖ 3. binyılın sonlarında Asurlu tüccarlar ile başlamıştır.

Çarşı-pazar geleneği.

Stolar, Antik Çağ’da yapılan sıra dükkânlar anlamına gelmektedir.

Karşılıklı olarak yapılan stoaların arasında kalan alanın üzerinin kapanması ile oluşturulan yapıdır.

Dörtgen biçimindeki bir alanın dört yanının stoalarla kuşatılması ile oluşan yapıdır.

Agoralar alışverişin yanında gösteri ve karşılaşmaların da yeridir. Kentin büyütülmesinde agoraya öncelik verilirdi. Agoraların avlularında genellikle bir tapınak bulunurdu.

Kervansaray olarak da anılan han yapılarıdır.

Aksaray Sultan Han’dır.

Kervansarayların temel işlevi ticaret yolları üzerinde tüccarlar ve hayvanları için barınma, beslenme, yıkanma gibi temel ihtiyaçlarını giderecek şekilde hizmet vermektir. Ayrıca ticaret yollarının güvenlikli olmasına da katkı sağlamışlardır.

Çarşılar.

Üstü kapalı olan çarşılardır.

Üstü örtülü veya dükkânları saçaklı olan çarşılardır. Arastalar genelde tek katlı olan ahşap yüzlü binalar şeklindedirler. Küçük dükkânlardan oluşan arastalarda, üretim dallarına göre bölümler yer almaktadır.

Emir Hanı ve Koza Han.

Edirne Bedesteni, Ali Paşa Çarşısı, Ayşe Kadın Hanı (Ekmekçioğlu Ahmet Paşa Hanı), Rüstem Paşa Hanı ve Selimiye Arastası.

Lüleburgaz Sokullu Külliyesi.

Kapalıçarşı.

Eski Bedesten ve Sandal Bedesteni.

61 sokak, 1 cami, 1 mescit, 21 han, 2 bedesten, 7 çeşme, 1 kuyu, 1 acı akarsu, 1 sebil ve 1 şadırvan yer alır.

Tiryaki Çarşısı

Binicilik, cirit, okçuluk, avcılık, kılıç oyunları, ağırlık atma, koşu ve güreş.

Babil’de.

Stadyumlar, genel olarak ortada yer alan uzunlamasına bir dikdörtgen alanın iki yanında bulunan basamaklı oturma yerlerine sahip U biçimli yapı türü olarak tanımlanmaktadır.

Seyir yerlerinin en uçlarında oturan kişilerin bile stadyumu görebilmelerini sağlamaktır.

Laodikya’da.

Aizanoi, Anazarbos, Afrodisyas, Arikanda, Aspendos, Blauundos,Didyma, Epmesos, Kadyanda, Kedrai, Labranda, Letdon, Magnesia, Miletos, Myndos, Nysa , Pergamon, Perge, pitane,Priene, Rmodiapolis, Saittai, Selcukcia,Selge,Sillyon, Smyrna, Theangela, Tlos ve Tralleis

Olimpiyat Oyunları.

Yüzme havuzları, tenis kortları, golf için yapılar ve hipodromlar yapılmıştır.

İstanbul Veliefendi Hipodromu, Ankara Hipodromu, İzmir Şirinyer Hipodromu ve Adana Hipodromu.

Mısır’da Nil Irmağı kıyısında yetişen papirüs bitkisinin saplarını açıp birbirine birleştirerek Mısırlıların yaptıkları kâğıda papirüs deniyor.

Sümer, Asur, Hitit uygarlıklarından kalma, kilden yapılmış, üzerine çivi yazısıyla metin yazılıp pişirilmiş ya da güneşte kurutulmuş belgeye tablet deniyor.

Mimarlık, toplumun yönetim biçimine, gereksinimlerine, kültür düzeyine ve olanaklarına bağlı bir sanattır. Toplumun kültür düzeyini doğrudan yansıtır. Niteliği, Romalı mimar Vitrivius’a (MÖ 1.yy) göre, kullanılışlığı, sağlamlığı ve güzelliği ile belirlenir.
Bir yapının, mimarlığın konusu olabilmesi için en azından bu üç özelliğine bakılır.

Mimarlık tasarımıyla gerçekleştirilen ilk tapınak son yarım yüzyılda yurdumuzda Urfa kentine yaklaşık 15 km uzaklıktaki Göbekli Tepe’de bulundu. Günümüzden 12 bin yıl öncesinde gerçekleştirilen, bir çember üzerine aralıklarla yerleştirilmiş, 7,5-9 m yüksekliğe ulaşan T biçimli taşlarla oluşturulmuş tapınak olduğu sanılan bir mimari düzenleme vardır. Aygıt olarak yalnızca çakmak taşını kullanıp doğal kayadan, çevresini oya oya çıkardıkları bu taşların üzerlerine değişik hayvanların kabartmalarını yapmışlardır. Yeryüzünün bilinen ilk insan yontuları da burada bulunur.

Toprağın ilk işlendiği, buna bağlı olarak da ilk yerleşmenin gerçekleştiği bu dönemden Anadolu’da bulunan en erken tarihli yerleşme, Diyarbakır ile Elazığ arasında, Ergani’den 6 km uzaklıktaki Çayönü’dür. Çayönü, Hilar suyunun kıyısındadır.

Topraktan olduğu için, evlerin döşemesi üzerinde dolaşıla dolaşıla ufalanıyordu. Her dönem yeniden çamurla sıvanırdı. Böylece döşeme yükselerek, evin içinde ayakta durulamaz olurdu. Bu durumda evin duvarları yarı bellerinden yıkılarak evin içi doldurulur, üzerine yeni bir ev kurulurdu. Bu yeni bir yerleşme demektir. Bu yeni doku, eskisinin üzerine kurulduğu için yerleşme gitgide yükselir. Bu yükseltiye höyük diyoruz.

Yerleşik olmayanların topak evleri (yurt), karaçadırları, alaçıkları son çağlara dek sürmüştür.

Osmanlıda bizim “oda” dediğimiz birime “ev” denilmekteydi. Bir ev ya da oda, bir çekirdek aileyi barındırır. Oda iki bölümlüdür. Bir seki altı, bir de bir basamak daha yüksek olan seki vardır. Seki ana ögedir. Bir ocağı, oturma sedirleri vardır. Hem oturma odasıdır hem de yemek yenir, yatılır, abdest alınır, namaz kılınır. Seki altında; yüklük (yatakların, yorganların yastıkların konduğu,
onların ölçülerine uygun büyük dolap), fincanlık, taş dolap, odunluk, yunmalık vardır. Hepsi bir dolap gibi duvara sıralanırlar. Oda kapısı seki altına açılır. Kapı açılınca hemen içerisi görülmeyecek gibi düzenlenmiştir.

1930’larda en yoğun, olumlu etki Bauhaus etkisiydi. Üstelik Almanya’nın, sosyal demokrasi kökenli bu akımının ilkeleriyle Türk Evi’nin ilkeleri çakışıyorlardı.

Sarayların, konakların ya da büyük evlerin bahçelerinde, kimi kez birkaç saat, kimi kez birkaç gün kullanılmak üzere yapılan yapılara “köşk” diyoruz. Bunlar yeğni g ereçlerle yapılmışlardır. Ancak kâgir olarak yapılmış olanları davardır. Bir sarayın, konağın çok sayıda köşkü olabilir. Kimileri özel amaçlar için yapılırlar (Av köşkü gibi).

Köşklerin daha büyük örneklerine “kasır” denilir. Sultanahmet Camii’ndeki, Yeni Cami’deki kasırlar buna örnektir. Giderek kasırlar cami planlarında değişmez yerlerini almışlardır. Beylerbeyi, Dolmabahçe, Tophane’deki Nusretiye Camii ile Ortaköy Camii’nin kasırlarında olduğu gibi. Son evrede kışlalarda da kasırlar yapılmıştır.

Türkiye evlerinin ortak ilkelerini şöyle sıralanabilir:
1. Yaşama (insana), doğaya, çevre koşullarına uygunluk, saygı. Doğanın kan dolaşımı içinde olmak. Havayı, suyu, toprağı kirletmemek;
2. Gerçekcilik, akılcılık;
3. İçten dışa çözüm. Önce “iç”in (özün, işlevin) çözümü; dışın buna göre uyumla biçim alması;
4. “İç”le “dış”ın uyuşumu. Yalan söylememek;
5. Tutumsallık;
6. Kolaylık;
7. Ölçülerin insan bedeninden çıkması;
8. Gereçlerin, yapım yönetiminin en yakından seçilmesi;
9. Esneklik, kuşaklara göre değişebilme, büyüyüp, küçülebilme

Hastaların ayakta ya da yatarak muayene edilecekleri, sağlıklaştırılacakları, gerekli sağlık, teknik koşulları olan kuruluşa “hastahane” diyoruz. Orta Çağ’da bu kuruluşlara darüşşifa, darüssıhha, darülafiye, darürraha, darüttıb, maristan, bimaristan, bimarhane, tabhane, nekahathane gibi adlar verilmiştir.

Anadolu’daki ilk kitaplık MÖ 165’te Bergama Krallığı’nın başkenti Bergama (Pergamon) da kurulan Bergama Kitaplığı’dır.

İstanbul’da Vefa’da, Vefa Caddesi üzerindedir. I. Mahmud (1730-1754) Dönemi’nde deferdarlık yapmış, divan sahibi şair Atıf Mustafa Efendi tarafından 1741’de kurulmuştur

Batı Anadolu’daki Hitit yerleşmelerinde (Apasa (=Efes), Milavanna (=Milet) vb.) Çarşı-pazar geleneği sürdü. Antik Çağ’da giderek kentin özeği, durumuna geldi. Önce stoalar yapıldı. Stoa, sıra dükkanlardı. Dükkanların önlerinde boydan boya gezenek vardı. Bu gezeneğin, direklerle taşınan, bir üst örtüsü vardı. (Atina’daki Stoa’nın taşlarını Bergamalılar üretmiş, numaralayıp armağan olarak göndermişlerdi. Bu geçmişteki ilk önyapım (prefabrike) uygulamasıdır.) İki yana karşılıklı yapılan stoaların aralarında kalan yolun (alanın) üzeri de kapatılınca Bazilika denen yapı türü ortaya çıktı. Kısacası bazilika çarşıydı.

Selçuklu kervansaraylarına kentlerdeki hanlar eklenmiştir, çarşıların çoğu bugün de kullanılmaktadır. Çarşı sözcüğü gerçekte bir bileşik sözcüktür. Çar (Cihar) Farsça’da dört demektir. Suk da sokak. Çarsuk, dilimizde çarşı biçimine dönüşmüştür. İki yanında dükkanlar bulunan sokak ya da alanlara deniyor.

stanbul’daki en önemli Osmanlı çarşısı Kapalıçarşı’dır. 18 kapılı (sekizi büyük), 30.700 m2 alanı; 3300 dükkânı vardır.

Valide Turhan Sultan tarafından, 1660 yılında Mimar Kasım Ağa’ya yaptırılan Yeni Cami ile birlikte yapılan Mısır Çarşısı da İstanbul’un ünlü çarşılarındandır.

Eski Türk boylarında başlıca spor türleri binicilik, cirit, okçuluk, avcılık, kılıç oyunları, ağırlık atma, koşu ve güreştir.